Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1607

Formy: lp M. niebo; D. nieba; C. niebu; B. niebo; N. niebem; Ms. niebie; ~ lm M. nieba

Znaczenia:

1.relig. »królestwo Boga, raj; Bóg, opatrzność«: Za Nayswiętszy Maiestat y Matki iego wylana kropla krwie [...] Wdzięczną bez Wątpienia W Niebie zgotuie koronę. PasPam 58. Chcieli niebozęta przed Polakami ucieć do Nieba alec ich tam niepuszczono. PasPam 60v. Teraz przed Niebęm y Ziemią Protestor w krzywdzie moiey. PasPam 134v. Tę sprawiedliwość niech osądzi Niebo. PasPam 149. Sekundowałeś Oratione Nie tylko ucho Boskie, ale y Całe Niebo Mierziała. PasPam 192v. Krolowa Ludwika [...] potrzebowała na Wiazd swoy do Nieba Assystencyiey. PasPam 214v. Dla większey Domu twego wspaniałosci Niebu y Ziemi wyda wdzięczne Latorosci. PasPam 271. Druga [heroina] to Bellona Do Dzieła Marsowego od Nieba zrodzona. PasPam 272v.

2. »pozorne błękitne sklepienie nad ziemią, firmament«: Czasęm iedno [morze] się wydaie błękitno drugie czarno. To zas czasem iako Niebo takiego koloru. PasPam 65. Iedzięmy tedy do uprzykszęnia niewidac tylko Niebo a wodę. PasPam 66. Klęknie ręce złozywszy ku Niebu pod niesie. PasPam 198v. Panie Boze sprawiedliwy [...] pokasz Sprawiedliwosc twoię nad krolem, Ianęm Kazimirzem ze by Pioruny na Niego z iasnego Nieba trzaskały. PasPam 198v-199.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ pod niebem: Koniom takze u nich wielka iest wygoda [...] bo tez nie pod Niebem ale pod namiotem sucho y pięknie Stoi. PasPam 261.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ z nieba spaść »zjawić się nagle, niespodziewanie«: Idziemy tedy Ryscią Moskwa zdumieli się czy z Nieba z padli. PasPam 112v.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ altana nieba: [Do Matki Boskiej:] Drabinaś wystawiona przy altanie nieba, Po tejby się nam (grzeszni [!]) tam docisnąć trzeba. KochOgrTur 14. ▲ niechaj czyjaś dusza odpoczywa na wieki w niebie: Pozegnał się z tym swiatem Iasnie Wielmo[żny] ImPan Ian Zamoyski [...] ktorego niechay dusza odpoczywa na wieki wniebie. DrobTuszInf 57. ▲ niechaj czyjaś dusza z Panem Bogiem wiecznie króluje w niebie: [...] pozegnał się z tym swiatem Iasnie Wielm[ożny] ImPan Podskarbi Wielki Koronny [...] ktorego dusza niechay z Panem Bogiem wiecznie kroluie wniebie Amen. DrobTuszInf 56.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ pod niebo z myślą latać »mieć wysokie mniemanie o sobie«: Panowie słuchajcie, Pod niebo z myślą nazbyt nie latajcie. Nie pogardzajcie bracią swą ubogą, Chcecieli pewną do nieba iść drogą. GrochWiersze 193.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Jédno słońcé dość ná niébié. Pánowánie towárzyszá nié lubi/ nié cierpi. KnAd 316. ● od przysł.: Pieczone gołąbki nie przyjdą same do gąbki Kazał się nam Pan Bog o się stárać: nikomu z niebá pieczone gołębie pádác do gęby nie będą. StarKaz 370. ● Vtracisz pierdoło Staraiąc sie tam y sam lataiąc myslami Po niebie po powietrzu a zadek wpopiele [...]. OpalKSat 19. lata myślami po niebie, a zadek w popiele. er denckt hoch hinaus, und hat hoch kein Vermögen. il a le coeur haut & la fortune basse. T III 718. ● Nużby niebo vpádło/ y skowronki potłukło. RysProv IX, 10.