Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »biedny«: OdStąp ty y zasług y SubStancyiey iedz zęmną do Stolice dam ci 50 000 dam ci y Corkę y wszystko co mąm. Począł był y medytować uBogi Zołnierz et interim [a tymczasem] kazano oddawać więzniow y musiałęm oddac. PasPam 100v. Luboc wprawdzie zadłuzyła się była Rzpta woysku ale postaremu ieszcze by się było mogło potrzymac wziąwszy co kolwiek ad rationem Od Rzpty bo niebyło tak ubogie a osobliwie nasze w Czarnieckiego w dywizyiey, ktore bogato y konno z Daniiey wyszło. PasPam 119v-120. Rozumiałęm że to iaka Exekucyia nie mięszam się się pomiiam wrota [...] Az owa [wdowa] postrzegłszy wypadnie zmiłuy się MSCi Panie rabuią mię ubogą sierotę. PasPam 154-154v. Nieieden zawołał vae [biada] iako z woyskowych y [...] Zubogich Ziemianow. PasPam 201. Znowu nąm począł [Lubomirski] uciekać a my z nowu gonic do koła Po Polszcze A Wioski trzeszczą Ubodzy Ludzie płaczą. PasPam 203v. WMM Pan iako człowiek Rycerski wielkim na uczyłes się zyć Zołdem. Ia zas uboga Szlachcianka mogła bym się niezdobydz na taką zapłatę. PasPam 223.

2. »skromny«: Przeprawilismy się [...] iedne konie przeworząc Drugie zas przy Łodziach y przypromach pławiąc a iuz były wielkie zimna naco konie ubogie narzekały y nie iedęn zęby wyszczerzył. PasPam 111-111v. Staremi to W MMPan straszysz mię awizami ktore niewięm [...] iezeli niebędą W MMPanu strasznieysze za złocistym Pawilonem nizeli mnie na ubogim Zołnierskim Woyłoku. PasPam 136v-137. Panie Boze Sprawiedliwy [...] Iezelis kiedy kolwiek roznemi plagami karał złych y Niesprawiedliwych krolow wydziercow, Szarpaczow, krwie Ludzkiey niewinney rozlewcow. Dziś pokasz Sprawiedliwość twoię nad krolem, Ianęm Kazimirzem [...] za te wszystkie krzywdy ktore my ubodzy Ludzie Cierpiemy y Całe krolestwo. PasPam 199. Skonczył się tedy ten Rok z wielką mizeryią y Uciązeniem Nobi[li]tatis [szlachty] y ubogiego poddanstwa. PasPam 214v. Boli mię Miłosciwy Naiasnieyszy krolu Panie M. Miłosciwy Strata ubogiey Substancyiey. PasPam 284v.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ habit ubogi: [...] Przetoż, dáięć tę rádę, ábyś stroy ten drogi zrzucił z grzbietá á włożył nań habit vbogi Y postrzygł włosow. KuligDemBar II 21.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ dziękuję ubogi z bedłek »dziekuję, odmawiając czegoś mi zbytecznego; rezygnuję z wątpliwej przysługi«: Dziękuię vbogi z bedłek, káżdy z tych Ich Mościow sposobny zá pierwszą znáiomością kazać mnie wbić ná pal, álbo záwiesić ná stálistym haku. AndPiekBoh 77.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Bogátego pokutá/ vbogiego łáźnia. RysProv I, 6. ● Bogáty zá vbogiego nie płáci. RysProv I, 6. ● Vbogi gdy bogátemu daruié/ żebrzé/ ábo co kupuié. KnAd 1185. ● Vbogi obiad i bogátemu podczás smáczniéyszy. KnAd 1186. ● Bogatęmu wszytko tkaią: przed ubogim zamykaią. JaśDict 116. ● (war.) Bogátégo pokutá/ vbogiégo biésiádá. KnAd 34. Pokutá Bogátego Ubogiego Biesiáda. ErnHand 145. ● Stáry zálotny/ Bogáty łákomy/ Vbogi pyszny. Bozy, y ludzki nieprzyiaciel. ŻabPol B1v. ● Dziękuiéć vbogi z bédłék/ ma domá dość rydzow. Kazał ci podziękować. KnAd 225. ● Pánowié dáwnoby pozdycháli/ by iem vbodzy (chłopkowié) nié dawáli. KnAd 819. ● Mądry oyciéc syná ma mieć głupiégo/ á bogáty vbogiego. KnAd 803. ● Lepiey bogáty psá ćwiczy/ niż vbogi Syná. RysProv VIII, 4.

UBOGI
w funkcji rzeczownika

Formy:

Znaczenia:

»biedak«: WMM Pan sąm memor es [pamiętasz] zes Sąm z Towarzysza Senatorem został A y teraz nie nalezało by uboszszych lekce wazyć. PasPam 140v. Wiezdzali [posłowie] na Saniach leząc wposcieli tak iako nałoszku bo u nich iest zwyczay taki ze Sani niewysciełaią do Siedzenia tak iako unas y Niesiedzi na nich ale lezy wpiernatach iako długi ieno mu brodę widać także y Uboszsi czynią rozesławszy leda Gunkę to Sobie lezy a poiezdza. PasPam 165v.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]