Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »wyraża różne stany uczuciowe: żal, rozpacz, ból, strach, zwątpienie itp.; rzadziej radość, podziw itp.«

a) rozpoczyna frazę lub zwrot wykrzyknikowy hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicjiAch/ Ah, Aha [...] Eheu [...] Hei, heu [...] hei mihi. Kn 4. Owoż sam macie drzewo to cudowne/ Ach znać ie dobrze po samym poyźrzeniu/ Iako dorodne y iako smukowne. TwarSDaf 79. Ach! serce, serce - gdybyś skrzydła miało, Tożbyś ty zaraz za nią wyleciało. BorzNaw 156. Ach, jakom szczęśliw, jeżeli rumieńca Nie dla inszego-ć przybyło młodzieńca! MorszAUtwKuk 268. Ach Kiedybym miała Skarby Krezowe, zebym nazbierała Woysk iak naywięcey, wszytkiebym rzuciła. OblJasGór 68. Ach nieszczęśliwe zaszlubiny, gdzie Chłop bezecny na wiarę Małżeńską przysiągł Xiężnie. HistBun 3v. W tym raz w nocy zawołała do siebie Pani i służebnic, i rzecze ach ciężkoż mi. MłodzKaz II, 6. Na to zem poznał siostrę, zebym płakał? Ach na cozem ią vniosł z Thauryki? PotSyl 88. Ach, jakoż żal porzucić poduszki tak miękkiey Na jeden dzień lub na rok. PotFraszBrück II 142. Umieram w młodosci w lat 26, ach bodaybym była zaraz urodziwszy się umarła. HistŚwież 221. Ach uderz się w piersi ktory Machiawela za Ewangelią swoie, sobie maiąc, takiemi insurracyami populo, Wielkich Ludzi, o stratę honoru, fortuny, y życia przyprowadzasz. JabłSkrup 31. Ach nie szczęśliwy dzień, nieszczęśliwa godzina, nieszczęśliwy moment, ktoregośmy Ciebie P. y Boga Stworcę y Zbawiciela naszego [...] obrazili. DanOstSwada V, 23. Ach/ Interjectio dolentis vel commiserantis [...] Ach coż czynisz. DasHünDict Oo2. Ach gdybysmy Kaznodziejow y Spowiednikow naszych byli słuchali. GdacPan 51. Zawołała [...] Ah Boże podobałoć się przywrócić mi żywot, ia go też na twoię usługę cały oddaję. TylkStrom 132.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ ach, ach, achach: Ach, ach ! niechciał tego Bog, byście z sobą trwali, A z miłości braterskiey owoce zbierali. GrochWiersze 159. Gdy się zal w serce Człowiecze wkorzeni. Ach, ach, iakosz mnie nie ma z Fundamentu, Mieszac? PotPer 19v. Ach/ ach/ żal się Boże y wspomnieć groza na one dni. BirkRus 17. Ach ách. Ach/ ách/ á cháchá/ są to rzeczy rozne: Ach/ ách/ przymusne/ cháchá bywa prozne. A możeć iedno z drugiego śię złożyć/ Przetożby śmieszkom potrzebá powrożyć. Czy nie wywroći ách/ ách/ z chá chá chuda/ Bowiem tá chuda mawia iák śię vda. Nie chychocże cháchá/ gdy áchách drugi wzdycha/ Gdźie vstąpi chichotá/ tám lichotá lichá. JagDworz Aii. ▲ ach niestetyż (niestetyż), ach niestocie, ach niestoty, ah niestotyż: Ach niestetysz niestetysz tysiąc mizernemu Iuz mi przyndzie na wieki człowiekowi złemu zginąc. KodKon 95. Tak mowi Panujący PAN; kwilicie mowiąc; Ach niestetysz na ten dzień: Bo bliski jest dzień [...] Pański. BG Jk Ez 30, 2. Uwi: ah niestotysz. JaśDict 94. Ach niestoty Vae. SłowPolŁac 1. Ach niestetysz? prawie z tey usługi Trafił z pogrzebu znowu na grob drugi. OblJasGór 58v. Ieszczec się ieszcze, y iemu okroi, Dziesięcioletney, ach nie-stocie Woyny. PotPer 21. ▲ ach przebóg: Ach prze Bog! iuszci weszły te przymioty W Ludzie, ze raczy idą na zaloty. OblJasGór 145. Ach iakasz przebog padła na mnie wina. PotSyl 74. ▲ ach dla Boga: Jeszcze do tego - prze Bóg! ach! dla Boga! druga straszniejsza uderzyła trwoga. BorzNaw 134. ▲ ach pożal się Boże: Niech się prozno nie chełpią z swemi Bohatyry Iakich garść nieopatrznie, ach pozel się Boze Hetman tu na nierowne narazieł poroze. PotWoj 18.

α) z wołaczem hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicjiAch wdzięczny Gończe/ Gdzieś tak w Antypody zapadł dalekie? TwarSDaf 33. Ach Stephanie Synu moy: Łzami y okupem, Niewrocony. PotPer 27v. Ach niebożęta, wiecznościście nie zkosztowali. MłodzKaz III, 30. Ach nieszczesliwa wolnosci moia tys mię zgubiła. HistŚwież 222. Ach Panie Jezu pal je Ty tu, aby tam na wieki paleni nie byli. GdacPan 59.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ ach [...] ach: Ach ktorzy Cie miłowali Iezu ach cie katowali. KodKon 159. Ach moy frasunku, ach nieszczęście moie. OblJasGór 38v.

β) z celownikiem hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ ach niestetyż mnie (sz. zm.): Panna Marya. Ach niestetys mnie ubogiey sierocie Izem oto została w takowym kłopocie. KodKon 32. Ludgierd zabity? dla Boga a ciało Ach mnie niestetysz kędy sie podziało? OblJasGór 56v. ▲ ach mnie: Ach mnie nędzney czemum się ia urodziła/ abo urodziwszy się zaraz nie umarła? SpInZąbMłot 25. Ach mnie y powtore rzeknę ach mnie/ ktory zostawił świat Zakonnik/ a nad ludzi świeckich gorzey się unośi. KalCuda 234. Miły Małzonku, ktos cie tam ratuie? [...] Ach mnie niesczęsney Kiedy bym tam była Zebym mu głowę sama obłozyła. OblJasGór 113. HELAS [...] Ach mnie mizernemu. DanKolaDyk II, 119. ▲ ach, ach mnie: Dusza Ach? ach mnie o Boze zywy Coz to za cud tak strasliwy. KodKon 153. ▲ ach biada mnie: Ach biada mnie nędznemu, Człowieku strapionemu. ŻabSymf C2.

b) występuje wewnątrz wypowiedzenia, jako wtrącenie hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicjiNiesłychana, ach i załosna nowina. MasDiar 139. Zazdrosc ludzka w takie go ach szwanki wprawiła. KodKon 153. Samaż/ ach/ sposobem Dziwnym/ nie ludzkim/ sama sobie grobem. TwarSDaf 78. Dnia dwudziestego Mai, o godzinie wpuł do wtorei spułnocy, na moich ach natenczas niesczęsnych rąkach? z wielkim nabozęstwem [...] Panu Bogu Ducha oddał. VorLetSkarb 205. Ten był ach Koniec męza tak dzielnego. OblJasGór 57. Wiedzieć tu należy ze te Woysko pod Gliniany zebrane, bardzo było porządne [...] Ale ach, na co się to przydało. HistBun 5v. Teraz w tym podziemnym grobie Iako widzisz męczę się, gdy ciebie/ ach/ mile Frygiyskie u Cybeli bawią krotofile. ClaudUstHist 31.

α) między powtórzonymi składnikami wypowiedzenia hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicjiTeraz ach teraz daiesz mi przestrogę. TwarSDaf 43. Na takie słowa Smit głosem zawoła: "Za grzech, ach! za grzech cierpiemy to zgoła! BorzNaw 178. Krótko, ach, krótko po swej woli chodzisz. MorszAUtwKuk 166. I poki Swiata poki staie słonca Nie masz ach nie masz trosce naszey konca. PotPer 17. Poydę, ach poydę, swą ręką zaSynem. PotSyl 43.