Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: lp M. m domowy; ż domowa; n domowe; D. m domowego; ż domowej; n domowego; C. m domowemu; ż domowej; n domowemu; B. m nżyw domowe; żyw domowego; ż domową; n domowe; N. m domowym; ż domową; n domowym; Ms. m domowym; ż domowej; n domowym; lm M. mos domowi; nmos domowe; D. domowych; B. mos domowych; nmos domowe; N. domowymi; Ms. domowych

Znaczenia:

1. »związany z budynkiem mieszkalnym«

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ apteka domowa (sz. zm.): Iakim sposobem te sole robią się, wiedzą Aptekarze, lecz y tu w Aptece domowey naydziesz iako się robić maią. PromMed 7. Preparacyą ich [esencji] znaydziesz w Domowey Aptece naszey. BeimJelMed 113. APTEKA DOMOWA To iest sposoby robienia osobliwszych lekarstw, ktore każdy w domu łatwo sobie zrobić może zwłaszcza gdy Apteki po blisku niemasz. VadeMed 257. ▲ [budownictwo] domowe: Wielki w tym błąd ludzi pospolitych, ktorzy lada wałmistrza co wał kopie albo co trochę rozmiaru umie, lubo budownictwa woiennego, albo domowe[go] Indzienierem nazywaią. NarArch 79. ▲ suknia pokojowa domowa »okrycie noszone po domu«: DES-HABILLE [...] SUKNIA pokojowa domowa, w ktorey wielkie Panie chodzą w domu u siebie poki się nie ubierą. DanKolaDyk I, H52. ▲ wczasy domowe: o przystastwo widziało mi sie dnięm iednem że to w dobrym bycie [...] Bo mi y wozami [wozy] naładowano takiemi Specyałami iakich Nie w obozie ale przy domowych tylko wczasach zazywaią. PasPam 82.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ chłopiec domowy: OvOtwWPrzem 201.

2. »odnoszący się do ojczyzny«: Spiski od kogo kolwiek Przeciwko komukolwiek z okazyiey w Nętrzney między Stanami niezgody y rozruchow Domowych Uczynione [...] kassuięmy. PasPam 211v. Potym maią upraszac PP Posłowie nasi krola IoMSCi aby Traktat Łęgonski ktory naygruntownieyszym iest domowego uspokoienia fundamentem, zaraz [...] był approbowany. PasPam 216-216v.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ wojna domowa (sz. zm.): Uczyniwszy Pokoy z Moskwą Mizernemi kondycyiami [...] poczynamy [...] woynę domową. PasPam 187v. Roku Panskiego 1665 Roznieciła się Domowa Woyna ex Ratione ze Civis oppressus. PasPam 191v. ▲ domowy agresor: Aby tak od postronnych jako od domowych agresorów i turbatorów ze wszytkich stron przezornie i fundamentalnie obwarowana [...] [Polska] równo z drugiemi narodami o sobie mówić mogła: nemo me ab hinc impune lacesset. PropKanRzecz 249.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ domowa skiba »zagon ojczysty; kraj ojczysty«: Wobfity kray wszedszy Moze nąm Bog lepsze nizeli na domowey Skibie obmyslic chleby. PasPam 118. Pozywi mię ieszcze do mowa skiba z łaski Oyca mego. PasPam 122v.

3. »udomowiony«

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ gęś domowa: gęś domowa, dzika. T III 371. ▲ bydlę domowe: Báránek [...] iest napokornieyszy między wszytkiemi bydlęty domowemi. StarKaz II, 309. Z inszych bydląt tak domowych/ iáko też y leśnych/ iáko z Báránow/ Kozłow/ Cielcow/ Krow: Kurow/ Páwiow/ Zorawiow: Wielbłądow/ Niedźwiedzi Wilkow/ Liszek/ Zubrow/ z Bykow/ koni dzikich/ mieso przez słábość ciepłá przyrodzonego/ zdrowiu ludzkiemu nie służy. HercBan 31. CHEVRE [...] KOZA, bydlę domowe co mleko daie á zażywają go ná lekarstwo, samica od kozła. DanKolaDyk I, 302. ▲ nieme bydlę domowe: Stworzywszy Bog Wszechmogący wszytkę Máchinę świátá, y ná niey nieme bydlętá domowe, y dzikie [...] táką rádę uczynił: Faciamus hominem. HercBan 1. ▲ bydło domowe (sz. zm.): Czemu zwierz dziki ktory iest iednego rodzaiu iednakiey się też farby z drugiemi rodzi? To idzie [...] iż żywność ma iednakową ktora humorow nie odmienia, co się oboie nie trafia bydłu domowemu. TylkRoz 267. Nie tylko domowemu bydłu szkodziło robactwo to, ale leśnemu zwierzu. ZawiszaPam 361. ▲ bestyja domowa: CHIEN […] PIES bestya domowa. DanKolaDyk I, 303. ▲ bydlątko domowe: Nád wszytkie bydlątka domowe/ Koziełká młodego mięso z smáku/ z prędkiey konkokcyey y z zdrowego posiłku/ ma swoie zalecenia. HercBan 29.

4. »własny«: Co ia iuz pamiętam odmięnney co raz mody, w Sukniach, w Czapkach w botach, Szablach, w Rządzikach y w kozdym apparacie woięnnym y Domowym. PasPam 79v. Przypomniec sobie wolno iak nąm cięszka była rzecz od Stąpic delicyiey, Domowych zbiorow y Maietnosci a cudze zagranicą pocierac kąty. PasPam 138v. Iuzem tam nieprzebierał iako w domowęm stawie ale co przyniosła to bierz [...] gdyz iako m iuz napisał że ona [wydra] tam nie brakowała osobami ale co napadła to wzięła. PasPam 253.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bez domowy: Bez czerwony. Tych wszystkich sztuk [właściwości] iest Bez czerwony/ ktorych nász czarny álbo domowy. SyrZiel 1508. ▲ cebula domowa: Cebula domowa na rozwolnienie flegmy zgęsłey, na piersiach iak kamien leżącey, dobra. BeimJelMed 492. ▲ bożek domowy (sz. zm.): bożki domowe Kn 43. Domowi Bożkowie ErnHand 444. ▲ gwałt domowy: [...] iuż náiazd postronny zniosłá lecz gwałt domowy iák miarz iey niezbronny/ Ktory Muzy przeyźrzáły nie omylnym okiem/ Zdawna to obiawiáiąc częstem swym wyrokiem [...]. JurkLech A2. ▲ wróbel domowy: wrobel domowy T III 2620. ▲ domowa potrzeba (sz. zm.): [...] ięłá się szláchtá kupczyć [...] ták iż się ubogi człowiek w mieściech y po wsiách nie może przed nimi pożywić. Co rozumiey nie o tych/ ktorzy ná swoią potrzebę domową kupuią [...]. StarPopr 135-136. [...] ná targ kmiotek idzie żeby Kupił lub wituch pszenny Alboli pás rzemienny Lub dla domowey naczynie potrzeby [...]. KochProżnLir 30.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ trzeć domowe graty »mieszkać z rodzicami, będąc na ich utrzymaniu«: Powiem wam jeszcze o szlachetnym biesie, tak jak nauka rodzicielska niesie: Miał ociec syna dobrze podrosłego, Którego chciał dać do dworu jakiego I mówi: "Słuchaj, jużeś podrósł z laty, Szpetna, byś dłużej tarł domowe graty. Myśłiłem dotąd o twym wychowaniu, Czas, byś miał pieczą o własnym staraniu. I jam w tych leciech już nie siedział w domu, Przeglądałem się, co przystoi komu. Oddać cię myślę do zacnego dworu, Ale pamiętaj na twój Punkt Honoru [...]". DembowAPunktBar II 479-480.