Słownik XVII wieku

Znaczenia:

»przekroczenie nakazów religijnych lub obyczajowych, nieprawość, występek«

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bestyjalski grzych: ▲ grzech Adamowy »grzech pierworodny«: Między Tysiącęm urwac sobie zyczy, Ten skołozrywe Iabłko ogrodniczy, Ktory cały Sad Ludzkiego rodzaiu, Za grzech Adamow arendował wRaiu, I Ewy, pierwszy naszey Rodzicielki, Natozes szczepieł Gospodarzu Wielki. PotPer 18. Już to nie w cierniu ten kwiat lilijowy, Lecz z siana wyrósł przez grzech Adamowy. KolBar II 668. Trzymał, iż po grzechu Adamowym zgładzona iest w ludziach wolność. ChmielAteny III 616. ▲ achanów grzech: ▲ ciężki grzech: Za Nayswiętszy Maiestat y Matki iego wylana kropla krwie bynaycięszsze wszystkie obmyie grzechy. PasPam 58.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ żal za grzechy: [Siostra Dominika] włosiennicę y łáncuch kolący ná się włożyłá/ áby miałá zewsząd vpomnienie do pokuty y żalu zá grzechy swoie [...]. OkolNiebo 198. Hortensyia takze bez Spowiedzi widząc iuz Amiliusza bez głowy miasto zalu za grzechy przeklinac poczeła Xiązę Sędziow Orestyllę, Amiliusza Niebo, Boga [...]. HistŚwież 198. ▲ obmyć z grzechu: Národźiwszy śię z Zywotá czystego/ Pokázał/ że nas obmył z Grźechu wszego. KancPol 205. Chćiał wielu z grzechow obmyć; ále oni z Judaszem niechćieli. SkibSnop 36.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ chodzić w grzechach czyich: Y stáło się/ niemájąc ná tym dosyć iż chodził w grzechách Jeroboámá Syná Rábátowego/ że sobie wziął zá żonę Jezábelę [...] á szedszy służył Báálowi/ y kłániał mu się [Achab]. BG 1Krl XVI, 31-32.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Pospołu te rzéczy chodzą/ dym zá płomieniem/ grzech zá lubieżnem poyrzeniem ábo dotknieniem. KnAd 904. ● ●

GRZECH
w funkcji predykatywnej

Formy:

Znaczenia:

»jest grzeszne, niegodne«: Przeto iesli grzech iest opuścić ią [żonę]/ trzymáć záś przy sobie ledwie nie męká/ y musi to bydz/ żeby opuściwszy ie ludzie/ cudzołoztwem się mázáli/ ábo ie przy sobie trzymáiąc/ vstawiczny fasoł mieli. SpInZąbMłot 358. Wiedzże to zá pewne iż co grzech/ to też y sromotá/ co nie grzech to też nie sromotá. A ták iesli nie grzech w sukni pochodzoney chodzić/ iesli nie grzech szalonemu człowiekowi vstąpić/ nie grzech miłości v złych ludzi nie mieć: ták też to nie sromotá. StarPopr 38-39. Ale do Zakonu wstąpić co zá grzech/ co zá krzywdá oycu? rzecz tá pochwały iest godná/ y fámiliy nie obelży. BirkEgz 25. Niégodzi się/ Illicitum est. Non licet mihi vel me facere. Nefas est. Nefas dictu est. [...] Nostri etiam dicunt grzech, hoc sensu [...] quod expiari oportet [...]. Kn 502. Nié grzech/ Indelictum [...] Qui nisi probrum, omnia alia indelicta aestimant. [...] Nihil malum est, nisi quod turpe est. [...]. Kn 502. Grzech robic Xieza łaią a nie grzech pic hulac Złe płodzic wszeteczenstwa y zbrodnie popełniac Bo Venus za Bachusem tuz tuz nastepuie Sine hoc et cerere friget, iako mowią. OpalKSat 87. Mszcząc się Oycá, choć umrę z bolu álbo ránny Oddam Oycu iakom wziął krew bez zmázy czystą, Grzech to żem się rozmyśláł, y gniewał niedbále: Bieżmy do pomsty cale. CorMorszACyd 122. á grzechże to, ták się pokázáć do káżdey vsługi Rzeczypospolitey ochotnym, żebym ták w pokoiu iako y na Woynie żadney okázyey nieopuścił? LubJMan 56. Grzech y to że Książęcey Czapki ná pieczęci záżywam. LubJMan 124. To grzech Senatorowi do Senatorow in rebus salutaribus posyłáć, á Dworowi niegrzech posyłáć do Moskwy, alienuiąc Smolensk y Siewierz [...]. LubJMan 126. Wiem że y zá nayostrzeyszych Tyránow verba impunè erant, facta punienbantur, teraz nową modą, coby we Fráncyey niepochwalono, o tym y pomyślić perduelio. To grzech mi było pomiślić y chcieć ná powszechnego Chrześciáńskiego iśdź nieprzyiacielá? LubJMan 131. Trzewiki na klockach (trepkach y korkach) albo y na wysokich abzacach nosić/ nie jest to samo w sobie grzech. GdacPrzyd 23. Co za grzech miłować? Nie mieszkaj a idź, gdzie cię myśl zawodzi A nie wierz, aby miał być tak surowy. LubSPir 23. nie grzech. es ist nicht böses; es ist keine Sünde. ce n'est pas un péché; il n'y a point de mal. T III 431.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Proszę o wzrok, y ucho skłonne od mey Svady Lichac, licha: co Prawda; to y nie grzech widzic, I sama: lecz się szkoda za vbostwo wstydzic. PotWoj 6. Jeśli wielbłąd do wody nie schyli się cudnej, Nim ją nogą pomąci, żeby tak paskudnej Swej postaci oboje nie widziało miny - Bojęć się podobieństwem naruszyć Krystyny. Lecz co prawda, to nie grzech: coż ci też, niebogo, Po tym zwierciedle, kupować tak drogo? PotFraszBrück II 392.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]