Słownik XVII wieku

Słowniki:
T (alfabetpod: wybieram), L (alfabet; XVIII), SWil (alfabet), SW (alfabet), SJP (alfabet) notują
SStp, SXVI, Kn nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1624-1639

Formy: lp M. m alfabet; D. m alfabetu; ż alfabety; Ms. m albo ż alfabecie

Etymologia: <łac. alphabetum, z gr.>

Znaczenia:

1. »zbiór wszystkich liter jakiego pisma ułożony według przyjętego porządku, abecadło«: Rozmaitymi inszymi sposobami może się dać znać komu, to jest w dzień uczynić dym z słomy, w nocy płomieniem od ognia albo ognia podniesieniem raz i drugi i trzeci, to jest według porządku alfabety A, B, C, D, E i dalej mówiąc. AquaPrax 234. Brazylijscy Inquilinowie nim Luzytanow podlegali gubernij, na krytyczną censurę zasłuzyli, ze walphabecie swoim trzech niemieli liter F. L. R [...]. MikSil 280. [...] y alfabetu liter nieznał [Szymon, teolog paryski], ktorego obiecadła ledwo przez lat dwie nauczył się od małey dzieciny. MikSil 285. Uczeni zaś y Mnisi Ięzyk Kopteyski maią in usu, ktorego Alphabet skłáda się z liter 23. ChmielAteny II 644.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ porządkiem alfabetu, wedle porządku i alfabetu: Regiestr Herbow Szláchećkich, wedle porządku y Alfábetu poráchowány. PotPocz 6 nlb. DĄB porządkiem Alfábetu pierwszy swemi ex patiatur gáłęziámi, według Pospolstwa opinij lat 100 rosnący. ChmielAteny1755 I 539.

◼ Przenośnie: ◼ W tym wieku insza alfabetu szkoła, Damę mysz ztrwoży, oná k záwoła. DrużZbiór 465.

2. »szyfr; klucz do szyfru (?)«: Wybieram, v. m. F. wybiorę. [...] 6) zusammen suchen, aussuchen. [...] 6) ramasser, assembler. [...] 6) z pilnością z tego pisma taiemnego litery na alfabet wybrałem. T III 2650.