Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: lp M. byt; D. bytu; B. uż. nżyw. byt; N. bytem; Ms. bycie; ~ lm D. bytów; B. uż. nosob. byty; N. bytami; Ms. bytach

Znaczenia:

1. »istnienie, życie (również w wymiarze eschatologicznym); sposób życia i postępowania«: Nie jednejśmy matki i nie jednej żądze: Ty wolisz przyjaciela, a drugi pieniądze. Co on dba, byle jeno swych bytów zażywał, Babkę głaskał a od niej pieniążki obrywał. Więc o młodsze nietrudno otrzeć oskominę, A mało-ć też nie lepiej co raz drzeć nowinę. SzymSiel 37. Człowiek od káżdego stworzenia ma cokolwiek/ od elementow byt/ od zioł wzrost/ od bydląt czucie. BirkNiedz 456. I nápełni domy twoje/ y domy wszystkich sług twojich/ y domy wszystkiego Egiptu: Czego nie widzieli Ojcowie twoji/ y Ojcowie Ojcow twojich od początku bytu swego ná ziemi/ áż do tego dniá. A odwrociwszy się [Mojżesz]/ wyszedł od Fáráoná. BG Wj 10, 6. Pijałeś [...] te gdańskie smoły, co naszym flisom dają byt wesoły. MorszAUtwKuk 55. Podwodzono I. Mći Księdza [...] czego on iako człowiek zacnie Urodzony, y wpráwdźie się kochaiący y cnoćie, uczynić niechćiał, iáko byt iego własny świádczy, ktory ná swoim mieyscu położony będźie. LubJMan 45. A Młodzik spadszy przykro zSwey naszieie szczytu I Pułrocza na Swiecie nie będzie miał bytu. PotWoj 98. Wszytek byt nasz y cała istota nasza / nie iest zgoła znas samych / lecz cale z łaski samego iedynego Boga. BujnDroga 6. Krol tego był wiádom, że ci vtrapiony Dobrowolnie byt wiodą Bogu poślubiony. DamKuligKról 38. Ta iedyna pociecha [...] zostáie że ten zacny Duch dla wielkich cnot swoich opusciwszy te śmiertelności, wrocił się bez pochyby do pierwszego bytu swego. DanOstSwada VI, 10.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ byt doczesny: Wszyscy ten byt doczesny: ten moment zywota, Choc krotki, y z szczyrego ulepiony błota, Taklubią. PotPer . ▲ byt nieśmiertelny: Dusze ludzkie są nieśmiertelne, ktore nie umieráją oraz z ćiáłem jáko duch bydlęcy ktory ze krwią ginie, ále máją byt swoy nieśmiertelny. GdacPan 163. ▲ śmiertelny byt: Dotąd w Miásto bronieł prześćia [...] Asz mu w tyle zrucono, połowicę mostu. Z tąd dostawszy wieczności, śmiertelnymi byty, Wzgardźi. PotPocz 122. ▲ teraźniejszy byt: Zyiesz kto tak szczęsliwy pod tym niebem z Ludzi, Ze go zadna Fortuny Pokusa nie Łudzi, Zeby się kontentuiąc teraznieyszem bytem, Straty nie bał. PotPer 22v.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ dobry byt, lepszy byt: To przystastwo widziało mi się dnięm iednem że to w dobrym bycie y takiego drugiego przez wszystkę Służbę niemiałęm Bo mi y wozami naładowano takiemi Specyałami iakich. Nie wobozie ale przy domowych tylko wczasach zazywaią. PasPam 82v. Tak tedy idąc az pod Lepel zazywalismy pewnie dobrego bytu. PasPam 154. Pad[l]i na dobry byt y obfitość wszystkiego w Obozach Tureckich. PasPam 276. Im więcey tu z Łazarzem nędzował tym samym, Pewniejszy jest lepszego bytu z Abrahamem. PotFraszBrück I 512. Poległ w Poráżce; ma tám swoy dobry Byt. ErnHand 125. ◆ szczęśliwszy byt: Ludźie y umieráią y rodzą się płácząc. Choć máią obietnicę, tyśiąc kroć niźli tu, Po zmartwychwstániu ćiáłá, szczęśliwszego bytu. PotPocz 176.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Poki żytá/ poty bytá/ wszák nie dáć od tego mytá. RysProv XIII, 2.

2. »warunki życia«: Potrzeba, aby zwierzęta od wszelakiego bytu snadnie ponoszenia przyuczono. DorHipTur 57. Klnie się [...] iesli sobie bárdźiey nie smákował bytu, y dobrego chowania u Aeneaszá, a niżeli w własnym domu. OvOtwWPrzem 564. Snopki Tybrem rzekąk do nich spuscali Na ktore Krewni Weyrzawszy Wiele`sobie Na bycie y dobrodzieystwie wspominali. HerbOr .

◆ Związki frazeologiczne: ◆ dobry, lepszy byt »zamożność, dostatek, wygoda«: O dobry byt iákiego ná świećie Ludźie pragną/ tu w nászey (nie pytáy się) Hućie. RoźOff 180. Wolność rzécz nié oszácowána/ nié przépłacona Stoi zá dobry byt. KnAd 1256. Przy dobrym bycie, Czas kazi w sercu człeczym Cnoty. PotPocz 4. Lat kilka zimnemu służyliśmy Monarsze, y było to coś fatalne, żeśmy wszyscy szukali lepszego bytu, y lepszych Panow. DanOstSwada I, 141.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● W dobrembycie wszytko idzie z mydłem. PotSyl 90. Psá dobry byt psuie, áni go odmieni, Pasztetu y dla kośći, odstąpi pieczeni. PotPocz 137.

3. »miejsce pobytu, przebywanie, mieszkanie«: Iákoz im [czartom] prędko pozwolono bytu w tych wieprzách? BirkNiedz 121. Wroćił śię ná stáry byt. KnAd 541.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ bytem żyć gdzie »przebywać«: Niobie bywáłá znáiomá Aráchne / w ten czás / gdy też sámá Pánną bełá/ A bytem w Meoniey / y w Sypilu żełá. OvOtwWPrzem 222.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bot. boży byt: