ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1604

Formy gramatyczne

bezokolicznik

pałać

czas teraźniejszy

lp	1. os.	pałam
	2. os.	pałasz
	3. os.	pała
lm	2. os.	pałacie
	3. os.	pałają

czas przeszły

lp	m	1. os.	pałałem
		3. os.	pałał
	ż	3. os.	pałała
	n	3. os.	pałało
lm	mos	3. os.	pałali
	nmos	3. os.	pałały

tryb rozkazujący

lp

2. os.

pałaj

imiesłów współczesny

pałając

Znaczenia

1. przen. »przeżywać silne emocje a. im ulegać«

Rekcja: czym, od czego, z czego

– [W]ziął mię zal serdeczny, y iuzem od gniewu prawie pałaiąc chciał wpasc tam gdzie niecnota lezał, asz mię pomieniony Medik Krolewicow, zatrzymał y rozwazeł. OssZPam 29r.
– Weźmi ogień ten w siebie/ ktorego procz człowieká żadne inne stworzenie użyć nie może/ á pałay ku Bogu twemu/ spali ten grzechowe zakáły. KalCuda 259.
– Vlisses [...] lubo się ná Małżonkę gniewał/ miłością iednak przeciw oney niewysłowioną pałał. WojszOr 274.
– Zakonnikow lepak chcemy áby wszyscy pałali od miłości Bożey/ nie iedząc áni piiąc. BanHist 53.
– Pałam, bo jakoż nie pałać, kiedy ty Wzniecasz w mym sercu coraz ogień skryty. MorszAUtwKuk 240.
– Y zarząc wemnie ogięn do miłosci, Ktory acz ktobie z przyrodzęnia miałęm Niemniey zagrzany, z twych oczu pałałęm. OblJasGór 24.
– Beralda wnet się też obawiała, żeby sie nie oszukała, nie máiąc wielkiey otuchy, żeby człowiek w tak młodym wieku, z nim tylko konwersuiąc bezmownie, miał pałáć tym affektem, iaka iest miłość. PrechDziałKaw 6.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

palające modlitwy:

~ Pałające modlitwy nasze Pana Boga kontentować muszą. MałpaCzłow 246.

Przenośnie

Nabrali wielkiego serca nasi z Krolewskiey mowy y samym pałali marsem do spotkania się z Nieprzyiacielem ktory ze się nie pomykał tylko stał w kroku dlatego nasi raznie myslili rozumieiąc ze albo się ich boi albo uciekac mysli albo iaki fortel stroi.HistBun 20r

2. »płonąć, spalać się; świecić się, błyszczeć; wydzielać ciepło«

Rekcja: czym, od czego

– Wy wody [...] Teráz ták nieprzystępnym gorącem páłacie/ ze samemu ogniowi nim wprzod niedawacie. OvOtwWPrzem 598.
– Pałáłá z oczu przeciw nieprzyiacielowi surowość ná sercu/ u ánimuszu. Przebiiała się odwaga WojszOr 265.
– Tu się przebiiaią rumianne słońca/ tu iásnoświetne pałáią księżyce. [marg.] To się rozumie o Senatorach ktorzy są z tego domu WojszOr 321.
– Sto lamp [...] pałało oliwą. PotWoj 195.
– A po stronách/ po ściánách krwáwe w niey korale/ y Rubiny páłáły. TwarSPas 116.
– Pałam, ich brenne. BierSłowa 128.

Przenośnie

Chrystus nam iest wszytkim, ieśli ránę záleczyć chcesz, lekárstwem iest: ieśli pałasz gorączką, krynicą iest.TylkStrom 69

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń

Związki frazeologiczne

miłością pałać:

~ Miłością pała Krol oblubienice... JurkPieś E3v.

od wstydu pałać || wstydem pałać (sz. zm.):

~ Stoi niewinny Abel w mocny sekwestr wzięty, wstydem pała, łańcuchy łotrowskiemi spięty. RożAPam 18.
~ Sprosne widziadło, wszelkiej próżne uczciwości, Obiedwie bohatyrki do słusznej litości Przywiódszy, gniew w nich budzi, twarz pała wstydami [...]. ArKochOrlCz III 135.
~ O iáko od wstydu niemiał páłáć przed Aristotelesem Eberulphus [...]. WojszOr 240.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

lp	M.	m	pałający
		ż	pałająca
	D.	m	pałającego
		ż	pałającej
	B.	ż	pałającą
	N.	m	pałającym
	Ms.	m	pałającym
	W.	ż	pałająca
lm	M.	nmos	pałające
	D.		pałających
	B.	nmos	pałające
	N.		pałającemi
	Ms.		pałających

Najwcześniejsze poświadczenie:

1606-1608

Znaczenia

1. »przeżywający silne emocje a. im ulegający«

– Zawitay woniaiacza lilio czystosci Zawitay pałaiącza w christusowei miłosci. KodKon 101.
– Ktorego oczekawacie y spieszycie się ná przyścię dniá Bożego; w ktory niebiosá gorájące rospuszczą się/ y żywioły pałájące ztopnieją. BG 2P 3, 12.
– Nie tak upały pożaru bystrego Żelazo miękczą ogniem rozpalone, Jak wstyd z panieńskiej pałajacy twarzy Roztapia serce i miłością żarzy. LubSTobPol .
– Niechayże on naywyższy wszech pociech Dawcá/ w tym stánie gorącą y záwsze páłájącą miedzy Wmciámi/ mym Mościem Páństwym/ wznieca miłość. DobrPol 146.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

palające modlitwy:

– Pałające modlitwy nasze Pana Boga kontentować muszą. MałpaCzłow 246.

Przenośnie

2. »płonący, spalający się, błyszczący, wydzielający ciepło«

– Nas, którzyśmy nad tych daleko więcej na karanie Jemu zadziełali, w taką opiekę [...] wziął i z pojśrzód ognia pałającego wyrwał? NiemPam 256.
– Buduią im [swoim bogom] kościoły y śluby oddaią. Chwalą teź dyabły z piekłá y conterfetuią ich opásánych węźámi z ogniem pałáiącym z pászczeki. BotŁęczRel IV 134.
– Krotochwile rozmaitey zazyiem bespiecznie W ogniach będziem tancowac pałaiączych wiecznie. KodKon 88.
– Ni Etná pałáiąca piecmi siárczystemi/ záwsze będzie płomieńmi gorzeć ognistemi: Ponieważ y nie záwsze też ognistą bełá. OvOtwWPrzem 620-621.
– Dlaczego innym Kziężycom/ gwazdom pałaiącym/ dziwić się nietrzebá/ że ich oświecenia nie vstáwicznie ná swym niebie szlacheckim świecą. WojszOr 155.
– Te ognie wyprawne [...] pokazują się pałające i dłużej trwają i uczynią większy efekt w pożarze. PrażŚwięc .
– Dobył z kaletki cząstkę zawinionej Wątroby [...] I tą na wąglu pałajacym kadzi. LubSTobPol 130.
– Dobywszy tego páłászá, znosić będę pałaiącé gwiazdy. AndPiekBoh 5.
– Známi [bogami] spolnie páłájącemi świátłością zawiádowáć godzin obrotámi. AndPiekBoh 7.
– Cyrus vwáżáiąc nieustáwiczność Fortuny y odmienność, uczynił go wolnym od oney pałáiącey ná stosie drew śmierci. AndPiekBoh 20.
– Pracowitych dowcipow Imprezy w pałaiących ochłodę pożarach [...] znayduią skuteczną. MikSil 52.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

PAŁAĆ

PAŁAJĄCY