Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

*BRAMA II
rzecz
ż
, BRAM
rzecz
m

W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp (brama), SXVI (bram, brama), Kn (brama), T (brama), L (bram, brama; XVI-XVII), SWil (bram, brama), SW (bram, brama), SJP (bram)

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M. m   bram
ż   brama
B. m uż. nżyw.   bram
ż   bramę
N. m   bramem
ż   bramą
liczba mnoga
M. m albo ż uż. nosob.   bramy
D. m   bramów
B. m albo ż uż. nosob.   bramy
N. m albo ż   bramami
Ms.   bramiech
Etymologia
niem. Bram
Znaczenia
»obszycie z kosztownej tkaniny, futra, klejnotów, szychu, lamy itp., stanowiące ozdobę odzieży, obramowanie, szlak, listwa, galon«
  • – Czapka białogłowska z bramem sukienna. InwGórsBęt 80.
  • – Zrządź káżdy bram u dołu/ á skráiu dolnego Przyszyi kształtnie petlice/ z iedwabiu modrego. JurkPieś A4v.
  • – Albo nie miał co inszego kázáć/ wszak też iego żoná/ corká nosi wielkie kresy/ y letnik ze czteremá bramámi. VolcDial 26v.
  • – PAnie Oycze/ proszę/ day mi W. M. nową szátę urobić ná swiętá. Bo mi się stára już zdrápáłá/ á pásámony/ bramy się odproły. VolcDial 62v.
  • – Ona [pycha] jeździ poszesnemi w lektykach, w rydwaniech, Ona siedzi w pasamonach i w bobrowych bramiech. SejmPiek 33.
  • – Mow do Synów Izráelskich/ á powiedz im/ áby sobie poczynili brámy ná krájách szat swojich/ w narodziech swych/ á niech przypráwią do brámow sznurek hÿácyntowy. BG Lb 15, 38.
  • – VCzynisz też Płaszcz pod Nárámiennik wszystek z hyácyntu. A náwierzchu w pośrzod jego będzie rozpor: ktory rozpor obwiedziesz brámą plecioną w páncerzowy wzor/ áby się nie rozdzierał. BG Wj 28, 31-32.
  • Bramá v száty/ listwá/ obłogá/ Limbus [...] Fimbria [...] Instia. Kn 44.
  • Brám/ podołek fimbria. KusWeg B6.
  • Bramy Limbus. SłowPolŁac 4.
  • Fimbria Podolek Bram. SłowPolŁac 63.
  • Limbus Obloga, Brama. SłowPolŁac 81.
  • Bramá u czapki/ fr. Bord, volant. PolPar 212.
  • – BORD d'une robe (Ce qui sert à la border) [...] BRZEG brama u szaty do obłożenia iey pokraiach, obłoga. DanKolaDyk I, 211.
  • Brama. [...] 3) Bråme, Borte. [...] 3) bord, bordure, passement, galon. [...] *3) wąska brama u szaty. T III 73.
Przenośnie
  • Potrzebny zgoła náde wszystko Szláchcicowi ten Dworzánin. Alnowiem gdy bramę do száty swey przyszyć zechce/ o Stárostwo/ Woiewodztwo/ y insze dostoieństwá stáráiąc się: gęsto strzelbę ze wszystkich stron ná niego wypuszczáć będą. Ale on we zbroię Pacyenciey vbrawszy się/ y tą tarczą zásłániáiąc się/ po ostrych brzytwách postępuie/ y nieobráżony przechodzi.KunWOb A3

BRAMA I

rzecz.
ż
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: BRAMA I, BROMA, BRONA II, BRANA
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp (brona), SXVI (brona, brana, brama), Kn (brama, brana, brona), T (brama, brona), L (brama, brana, brona, broma), SWil (brama, brana, brona, broma), SW (brama, brana, brona, broma), SJP (brama)

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   brama ||   brona ||   broma ||   brana
D.   bramy ||   brony ||   bromy
C.   bramie ||   bronie ||   bromie ||   branie
B.   bramę ||   bronę ||   bromę
N.   bramą ||   broną ||   bromą
Ms.   bramie ||   bronie ||   bromie ||   branie
W.   bramo
liczba mnoga
M.   bramy ||   brony ||   bromy ||   brany
D.   bram ||   bron ||   brom ||   bran
C.   bramom
B.   brony ||   bramy ||   bromy ||   brany
N.   branami ||   bramami ||   bronami
Ms.   bramach ||   bronach ||   bromach
W.   bramy
liczba podwójna
M.   bramie
Ms.   bramiech
Znaczenia
1. »wejście, zwykle zamykane, do otoczonego murami miasta oraz miejsc obronnych: zamku, fortecy, obozu; wejście do budynku lub na jego podwórze«
  • – [...] z sześciu kárton cáłą pięć niedziel do nas strzelał/ trzykroć o szturm do brany nászey się kusząc. BiałłozorList Av.
  • – P. Nowodworski Káwáler z pánem Szembekiem z drugimi petárdámi do dziewiątey bászty/ od tego mieyscá nád Dnieprem/ do Abrámowskiey brony szedł. BielDiar B.
  • – Inskrypcyje [...] pisane były po francusku, po łacinie, po grecku na arkach truymfalnych i na bramie św. Marcina, którą bramą miała królowa wjechać do Paryża in summa pompa. SobJakPer 86.
  • – [...] mur Smoleński nie ledáiáki/ iákieg[o] cudzoźiemcy co tu służą/ w ták wielkiey circumstáncyey nie widźieli/) ná dwu chłopow od źiemie/ wszędy z kwádratowe[g]o kámieniá/ z básztámi z branámi swymi szeroki iest od Niepru ná cztery sążeni [...]. OpisSmol Av.
  • – Tem czasem się po mieście nowe poczynały Zamieszania i nowe rozruchy wstawały. Bo brat Birenów, który z okrętów wysadził Ludzie swe, które z kraju swojego prowadził, Przyszedszy i zastawszy otworzone brony, Wszedł w miasto, w którem tak lud został potrwożony, Tak został potrwożony od grabie mężnego, Że je przebiegł wzdłuż i wszerz bez wstrętu żadnego. ArKochOrlCz I 191.
  • – Po onem popłochu oboz swoi abyzmy byli bespiecnieiszemi okopalizmy, a z czasęm y częstokołęm ostawili Baszty y Bramy pobudowali. MarchŚcibHist 11.
  • – Na tych bramiech straż się z dawna nie odprawuje. LustSier 9.
  • – ... wyrysował [...] głowne miasto/ y śiedm bran do niego/ Ktore sámy/ przezwisko wyrażáły iego/ Y coby to zá miásto było/ znáć dawáły. OvOtwWPrzem 538.
  • – ...rozkazujemy urzędom miejskim, aby dwie tylko bramie albo ślaki do miast i miasteczek swoich zostawiwszy, insze wszystkie przyjazdy do nich zagrodzieli albo zakopali. AktaKrak II/2 600.
  • – Ale się ty spiesz w naznaczoną stronę I w samo miasto przepraw się przez bronę; Ale stój: widzisz te rosłe marmury, Ten słup, chęcińskiej znaczną dziurę góry, Ten napis i ten posąg, nie człowieczem Wzrostem monarchy, stąd z krzyżem, stąd z mieczem? MorszAUtwKuk 75.
  • – A żeby łátwieyszy dozor był/ luźnych powrácáiących się z pászy/ álbo czáty/ iedną bramą/ niech wszyscy do Obozu wieżdżaią. FredKon 27.
  • – A tym czasem ztych Pokoiow co przy Bramie poczną uciekać. PasPam 59v.
  • – Przebrawszy się przeciwko owey Bramie Obrocili się nazad z chorągwią y Stanęli frontem w Tył Nieprzyiacielowi. PasPam 107v.
  • – Do klasztora chcieli uciekać zamknęli Mniszy Bramą o co zas krol Gniewał się. PasPam 199v.
  • – Co uciekali pod Fortecę zmiescic się tam nie mogli ale zaraz zatarassowali sobą Bramy a drudzy w Donay. PasPam 265v.
  • – Turcy postrzegszy/ że cále strácona Bitwá/ y iuż bydź nie może wrocona. Pierzchnęli chyżo w bromę ku mostowi/ Y Kámieńcowi. PieśńZwyc 4.
  • Brom do miasta dwie, a trzecia forta nad morze, czwarta broma z zamku na wały i forta do młyna z wyjazdem. InwPuck 70.
  • – Dalej tedy idąc naleźlichmy szopę, w której także bromy dwie same się pootwierały, jakochmy weszli zaraz się z impetem wielkim znowu pozawierały. BillTDiar 132.
  • – Bo biiących się z muru, czescią z dala Zawiedzionymi attakował byki Czescią straż u bram zraża y obala; Swieżymi wraz następuiąc szyki [Brutus oblegający Xanthu w Lycii]. ChrośKon 216.
  • – W nocy przy bramie Pałacu Krolewskiego wystawiono Katowskie Theartum na ktorym raniusienko wyprowadzonym Biskupom Naypierwey Squarguenskiemu y Stromguenskiemu Szuie poucinano potym innym senatorom y Panom. HistŚwież 133.
  • – Przy tej bramie alias wrotach parkan w dyle łupane, słupy kopane z murłatami, dylów 3 nie dostaje. InwChełm 79.
  • Brama pierwsza [...] na wierzchu samym armatury, z drzewa rznięte. ZamLaszGęb 28.
  • Brama. 1) Stadt-Thor, Thor, Thor-Weg. [...] 1) grande porte, porte de la ville, porte-cochère. [...] bramy strzedz. T III 73.
  • Brona. [...] 2) ein Thor. [...] 2) grande porte. [...] *2) bronę (bramę) otworzyć. T III 78.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • brama miejska (sz. zm.):
    • Bramá/ braná/ broná mieyska. Porta. Kn 44.
    • – Spust u bram mieyskich/ v. Kratá żélázna. Kn 1054.
    • – Forculus Bozek co drzwi pilnował tego nawszytkich drzwiach y bronach Mieyskich malowano. PotPrzyp 3.
    • – Miny pod Mieyskie Bramy pozaprawadzano. Ze iuz Wieden vix vix spirabat własnie kiedy owo mocny Słabego na Siędzie azagarło Scisnie. PasPam 258v.
    • – Zá Bromą mieyską ná wyniosłym mieyscu. AndPiekBoh 46.
  • brama obozowa (sz. zm.):
    • – Cmá niezliczona w chmurách się wieszałá Duchow piekielnych/ swoiem ku obronie. Tá serc Pogáństwu y sił dodawáłá/ Ktore iuż beło w obozowey bronie... TasKochGoff 237.
    • – Jákoż co v bram Obozowych stoią/ nie powinni luźnych wypuszczáć/ ále gdy się gwałtem wydzieráią/ iáko swawolnych y buntownikow/ imáć będą. FredKon 9.
    • – Teyże penie podlega ktory sie do bromy obozowey a pogotowiu w nocy dobywał. ArtWoj 157.
  • brama oboźna:
    • – ...wpadszy w nieprz[yjaciel]ski oboz rozerwał y obaleł brame obozną iaka pospolicie bywa w Miasteckach Ruskich dla te[go] [...] Na znak te[go] Mestwa ten kleynot od brąmy abo wrot oboznych Nadany. HerbOr 587.
  • brama zamkowa:
    • – ...znacznie na nas iechali, aż do samych Bram Zamkowych Tamże ci Co na Bramach byli iesli nie wszedł znami ktory do Zamku, to im się wręce dostał. MasDiar 92.
    • – ...Je[go]MsPana Komorowskiego Jusz zeszłego kturego Pana zawsią wpadaiącego w Brome zamkową Szwedzi porwali ytamgo postrzelili ktury skoro skonał... PoczOdlPam 10.
  • brama wodna (sz. zm.):
    • – ...to przeciwko bramy wodney żywego mostu stoi w Pułrynku tey działo moździerz na przepych snadź ieno ulany... MasDiar 72.
    • – Naprzod wchodząc do zamku wodna bramą, w której jest dębowa krata zelazem końce zakowane. OpisKról 27.
Przenośnie
  • Ale dnia siodmego dzień Swięty iest PanaBoga twego/ niebędziesz czynil zadney roboty weń/ ty y Syn twoy y Corká twoia/ sługá twoy y slusebnicá twoiá/ bydlę twoie y gość twoy/ ktory iest w bramách twoiech.PolPar 244-246
a) »element herbu wyobrażający bramę«
  • – Torun na polu białym wieże wystanowi czerwoną, z bromą czarną, kratą białą wznowi zołtemi podwoiami. DrobOpow 105.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • brama obozowa:
    • – Jełowiecki Herb. Jest brama Obozowa w polu czerwonym, nad bramą krzyż. NiesKor II 429.
2.  przen.  »droga, dostęp, granica, przejście«
  • – Szczodrobliwość Pánowie/ port/ y brame Sławy Niech otrworzą poddánym dla cnotliwey spráwy. JurkLech B3v.
  • – Iusz zielazęm zamykam do uszu mych bramy Gwałtem iednak chcę sidła zastanowiac grzechy. KodKon 135.
  • – Dwie bramie, jako poetowie bają, są w piekle, z których sny na świat wydają. MorszAUtwKuk 90.
  • – Iuz widzą Kominy Oyczyste: kiedy wieczne spraw ludzkich przyczyny W tym ich zaskoczą kresie, gdzie prawie przed broną Vkochaney Oyczyzny: przepłynąwszy toną. PotWoj 21.
  • – Gdy serce nie chce, rozum niepomoże. I nikt serdecznej nie dobędzie bromy. LubSTobPol 148.
  • – ...[Jezus] z własney dobroci bramę chciał zostáwić Otworzoną do Niebá tym, ktorzy popráwić Chcą życie... DamKuligKról 213.
  • – Kto, procz mnie, bramy warg iego otworzy? ChrośJob 164.
  • Brama. [...] 2) fig. chemin, porte. [...] 2) Kamieniec iest bramą i ubezpieczeniem kraiow Polskich; otworzona do łaski Pańskiey brama. T III 73.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • brama piekielna;
  • brama piekła:
    • – Wrożką był y tego/ iż przeciwko Kościołowi wszytkie oręża w kupę zebráne/ nic nie porádzą/ by się też spiknęły z bramy piekielnymi. BirkOboz 56.
    • – ...aby bramy piekielne przeciw niemu [Bogu] nie przemogły, sam Elearów polskich serca do siebie pociągnąwszy, ich przeciwko nieprzyjaciołom wiary ś. obrócił, męstwa dodał, szczęściem błogosławiał, i sam im hetmanił. DembPrzew 7.
    • – ... depcę [...] po Henrycystách/ po Sophistách/ po wszytkich brámách piekielnych: Boski máiestat zemną trzyma... BirkEgz 12.
    • – Powinnego też swego ktory iuż drogę rospusty do bram piekielnych przychodził/ ták zmiękczyłá serce/ iż zostawszy zakonnikiemDominika Swiętego/... OkolNiebo 35.
    • – Iest tu táiemnicá tá: trudno czásem rozeznáć iesli grzech ná myśli zádał iuż śmierć/ czy skonánie czyni? czy zábił do końcá duszę/ czyli tylo stáwił ią v bran piekielnych? BirkNiedz 58.
    • – A ták iest iedná bramá piekłá Aryáńska! á tę drugą iáko zowią? Kálwińska! á tę trzecią iáko? Luterska! [...] Co Herezyia, to nowa bramá piekłá. MłodzKaz IV, 127.
  • brama podziemna:
    • – Idź do swych Anchizesow synu z Eneaszem Prośże w bramách podziemnych o radę tym czásem. JurkLech B3.
  • miłosierdzia brama:
    • – O gdybyś pokoy wieczny miał Saulu kochany? Nieżalby ginąć w Woynie od żadney rany! Nieżalby umrzeć, byle miłosierdzia Bramá Wpuściła cię ná łono Oyca Abrahamá. DrużZbiór 75.
  • brama niebieska:
    • – Naywyższego vcho wolne Bramy Niebieskie powolne/ z ofiárą zástępce máią Głosu Bożego słuchaią. JurkPieś B1.
    • – Złoto wszystkie bramy otworzyć może/ ále niebieskiey [bramy] nie. MalczZebr 68.
  • brama rajska:
    • – Dwa chory z soba wdzięcznie naprzemiany Spiewały, a głos w te słowa słyszany, Zdrowas zaranna iasno Gwiazdo Morska Matko bez zmázy w porodzęniu Boska Po porodzęniu Panno wiekuista Wybranych Panskich brąmo Rayska czysta. OblJasGór 141v.
  • ciasna brama:
    • Ciásna braná do niebá/ mowi Syn Boży: ciásna braná pokutá iest/ ale prowádzi do żywotá. BirkNiedz 59.
    • – A on rzekł do nich: Usiłuycie, ábyście weszli przez ciásną bramę: Abowiem powiádam wam: Wiele ich będą chcieli wniść, ále nie będą mogli. GdacPan 142.
  • słoniowe bramy;
  • bramy elefantowe:
  • »brama z kości słoniowej wiodąca do krainy zmarłych; brama z kości słoniowej wiodąca do krainy zmarłych«
    • – Padłeś już, zacny panie, za słoniowe brony z szkodą nieopłakaną wszytkiej tej Korony, która widzi dopiero, zważywszy się z sobą, jako wiele ubyło twoją jej osobą. TwarSLegK 242.
    • – Prec Mysli niskie o rzeczach Swiatowych Gdym ia iuz doszedł bram Elephantowych. HerbOr 407.
3. »ozdobna budowla lub konstrukcja wzniesiona dla uczczenia osoby, wydarzenia«
  • – ...tu do Zywcza Sczesliwie z Wielkiem Orszakiem Panstwa y Dworzanow razem wszysczy trzey przyiechali. Dla ktorych V Dzwonnice na drodze publiczney w Rogu Rynku Brame z Choia Zielonego wystawiono takze Orła na Wiezy Kiiącego Wielkiego ktory sie im kłaniał iadączym... KomonDziej 128.
  • – Poświącáłá niegdyś swym Bożkom wiekopomność bramy/ prze ktore Nowożeńcy/ do swych Pogáńskich wchodzili obrzędow. DobrGram 558.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • brama tryumfalna (sz. zm.):
    • – Koronácya Krolewska pewnie będzie w dzień ś. Jerzeg[o] styl: vet: á gotuią się iuz Bramy tryumphálne/ y inne do takowey funkciey przynależyte apparaty... MerkPol 191.
    • – Ná iakążkolwiek ozdobną strukturę okiem kto rzuci, czyli to mularską, czyli Snycerską, Stolarską lub złotniczą; iáko to w Kościołách, Pałacach, ołtarzach, Cyboryach, wieżach, tryumfalnych bramach, katafalkach, baldachimach, szafach, Zegarach, [et]c. Oprocz proporcyi y symetryi, struktury, naypryncypalnieyszą uzna ozdobę czyli to z całey kolumnacyi, czyli z wyboru iey części pochodzącą. BystrzInfArch B2.
    • Arcus Triumphales albo Brám Tryumfalnych po całym Państwie náregestrowáno ná 1150. ktore Cesarzom, y wielkim Panom powystawiano [w Chinach]. ChmielAteny II 619.
  • brama na tryumf:
    • Bramá ná tryumph/Fornix, m. icis. [...] Fornix Fabii. Porta triumphalis, [...] Arcus, [...] Arcus ob recepta signa dicabant. Kn 44.
    • Brama na tryumf. ein Triumph-Bogen. arcade; arc de triomphe. T III 73.
    • Bramá/ Porta, ae, g. foem. [...] Bramy ná tryumf/ Fornices, pl. num. DasHünDict Ppijv.
4. »ujście rzeki do morza«
  • – Wisła po równinie płynie W Białe Morze,w którym ginie, Ale niż w morskiej ochynie się bramie, szumi i wały grobu swego łamie. MorszAUtwKuk 277.
  • – [Nil] siedmią Brámami albo nurtami wpadá w morze. ChmielAteny II 641.
Podhasła

BRAMA

Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Najwcześniejsze poświadczenie:
1670
Znaczenia
składnik nazwy własnej »państwo tureckie, historycznie nazywane Portą Otomańską«
  • – Niech Bog zdarzy godzinę naszego zawodu O Waleczni Polskiego Męzowie, Narodu Kiedy z niezwycięzoną Ottomańską broną Krol Pan wasz nayiasnieyszy: przyiazn powtorzoną W oczach naszych zawiera... PotWoj 193.
  • – Zaleca [...] Zeby w niem pierwszy dowod łaski y swey chęci Wyswiadczeł: przez co wszytkich Polakow przynęci I w drodze: y na mieyscu: asz z naszey Korony Wielki się do przeswietney Poseł stawi brony. PotWoj 200.
  • – Dopiero się obaczy obłądzona owcá, Obrawszy Oycowicá Xiążęciá z Wiśniówcá. Iágiełłowskiego Domu ostátni zabytek, Lecź máły z tąd, bo krotki, mieliśmy pożytek. Tyle tylko pámiątki, iáko z Herostrátá, Otrzymáłá Grecya, Kámieniecka strátá, Y postąpiony Háracz ná ktory łákomie Dawno pragnie pogáństwo; Ottomańskiey bromie. PotPocz 5.

BRAMA

Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Najwcześniejsze poświadczenie:
1612
Znaczenia
składnik nazwy własnej hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji
  • – Woysko porządnie sprawiwszy przypuscili spetardami do dwoch Bram Pan Waier Starosta Puczki do kopycińskiey, gdzie zaden się effekt niestał a Pan Nowadworski do Abrahamowskiey [...]. ŻółkPocz 15.
  • – [...] było cios Moskwy przy Abrahamowskiej Bramię, chcieli byli bronic, ale obaczywszy ze naszych siła, ieli Vciekac nadoł. ŻółkPocz 53.
  • – A bramy miasta według imion pokoleń Izraelskich [...] A od strony wschodniej cztery tysiące i pięć set, a bramy trzy: to jest brama Józefowa jedna, brama Benjaminowa jedna, brama Danowa jedna. BG Ez 48, 33.
  • – Potem obraz wzięli panowie senatorowie i różni, i nieśli do Bramy Ostrej, za którą inszym dali. ChrapDiar II 345.
  • – Brama [...] § mieszka u Krakowskiey bramy w Warszawie. T III 73.
*BRAMA II p. BRAM