– Zá ktoremi pożytkámi ták wielkiemi/ ktore się pokázuią vstáwicznie więtsze/ gdy odkrywáią te gory Namurskie/ wiodą spor ći obywátele z wielą żyznych rownic w kráiách sąśiedzkich/ o zacność y pożytki. BotŁęczRel I 84.

– Tám nie daleko było Menfi miásto/ ktore teraz iákmiarz wszytko w niwecz obrocone. BotŁęczRel I 217.

– Abyssinowie nie bárzo świádomi Nilu/ dla gor/ ktore go od nich przedźieliły: dla czego też oni názywáią rzekę Abágni oycem wod. BotŁęczRel I 225.

– Abysini rozumieią iákby krolowa Sábbá miáłá bydź pánią tey Insuły. BotŁęczRel I 224.

– W roku 1541. Grádáámet krol tego páństwá/ gdy był po długich woynách/ ktore wiodł z Claudiusem krolem Abissińskim/ poráżony przez Chrystophorá Gámę/ hetmáná Krolá Ianá III. Portogálskiego; z ludem záś y z ármatą/ ktorego był dostał od Seque z Zebir/ pokonał Portogálczyki y Abissiny. BotŁęczRel I 231.

– W roku 1541. Grádáámet krol tego páństwá/ gdy był po długich woynách/ ktore wiodł z Claudiusem krolem Abissińskim/ poráżony przez Chrystophorá Gámę/ hetmáná Krolá Ianá III. Portogálskiego; z ludem záś y z ármatą/ ktorego był dostał od Seque z Zebir/ pokonał Portogálczyki y Abissiny. BotŁęczRel I 231.

– ALBANIA. Iest ta Provincia część Mácedoniey: ma nazwisko wedle niektorych od Albanow/ ludzi Asiátyckich/ ktorzy tám przyszli/ wygnáni z oyczyzny swoyey przez Tártáry. BotŁęczRel I 136.

– Znáyduie się tám więcey Doktorow w Alkoranie biegłych/ á niż indźiey w Arábiey. BotŁęczRel I 200.

– Iest tám gorá iedná Astruno z dźiurą iedną/ ktorey wzgorę iest ná trzy mile/ á ku dołowi idźie wężey/ ná kształt Amphitheátrum: á pośrzodkiem idźie iedna rzeczká przeźroczysta. BotŁęczRel I 62.

– Tám Angielczycy y Fráncuzowie frymárczą oręża y kruszce zá cukry: z czego wielka idźie szkodá Chrześćiánom. BotŁęczRel I 254.

– Przyieżdżáią tám Angielczykowie ná hándle: á dla wielkich pożytkow/ ktore stámtąd odnośili lat przeszłych/ kupcy z Londry wybráli się tám byli w niemáłey Compániey/ chcąc się ochotnie iąć hándlow z Moskwą. BotŁęczRel I 161.

– Prouincia bogáta w bydło/ w másło/ sery/ wełny/ ryby/ y we lny. Dźieli się ná gorną/ y dolną. gorna bárźiey się przybliża do Ligery: dolna do Kánału Angielskiego. BotŁęczRel I 38.

– Insze mieyscá znácznieysze są/ Lordá/ miásto to ábo posádá iest nieywmownie mocna (á pospolita iest więtszey częśći miast Bigorriey y innych kráin sąśiednich/ iż ie mocno ku obronie pobudowano/ dla mieysc przykrych/ y położenia wyniosłego/ więc y dla woien/ ktore bywáły przez długi czás nmiedzy Anglikámi y Fráncuzámi/ miedz Albingensámi heretykámi/ y Kátholikámi/ miedzy Comesámi z Tolosy y inszemi Kśiążęty: á nákoniec dla okrućieństwá/ y zápálczywego iádu Hugonotow) iest też Bániers/ názwáne ták od ćieplic/ ábo od bań z Włoská/ to iest ciepłych wod/ ktore tám są. BotŁęczRel I 30.

– Iest to miást skłádem wolnym wszelákim narodom: kupczą tám wszyscy práwie ludźie z Asiey/ z Afriki/ y z Europy/ á zwłasczá Weneciani/ Fráncuzowie/ y Anglicy. BotŁęczRel I 217.

– Idźie Grábstwo di Oia, ktore ma Guines/ Ardres/ Sames/ Blarnes/ y Cales: to ostátnie miásto/ rozumiano przedtym zá namocnieyszy zamek w Europie: odiął ie iednák był Anglikom Fránćiszek Guisá kśiążę zá kilká dni: iest czworográniste/ wokoło/ śiebie wszędźie máiąc błotá y morze. BotŁęczRel I 44.

– Tám tedy pod iednymże czásem/ z tey strony gory/ poczyna się źimá około początku Aprilá/ á z drugiey támtey láto: z tey strony pánuią dżdże srogie y grády/ y wiátry źimne y niepogodne; á tám dni pogodne y wdźięczne: z tę stronę morze się przewráca/ y márinarze ledwie są bespieczni w portách; á z támtá stronebespiecznie náuiguią po golfie Bengálae/ y hándluią po wszystkim. BotŁęczRel I 262.

– [W Santes] widziec znaki iednego Amphitheatrum y Aquaeductow y iednego arku tryumphalnego na moście Sciarantji. BotŁęczRel I 35.

– Wielcy Pánowie buduią tu [w Bengali] wielkie sepultury y Moszchie/ ábo Báłwáńskie kościoły nád brzegámi [Gangesu]. BotŁęczRel I 179.

– Iest też Bánieres [miejscowość we Francji u podnóża Pirenejów] názwáne ták od cieplic/ ábo od bań z Włoská/ to iest ciepłych wod/ ktore tám są. BotŁęczRel I 30.

– [Azja Mniejsza] zámyká práwie wszystek kray/ ktory iest miedzy Eufrátem/ y morzem AEgeum/ rozdzielony od Turkow ná cztery bászostwá/ to iest na Anátolskie/ Amásiyskie/ Cárámáńskie/ Anádulskie. BotŁęczRel I 207.

– Trochę dáley z iedney studniey wykowáney w kámieniu/ iest weszcie do iedney strászney pieczáry/ w ktorey [...] się znáyduie bárzo wiele ciał ludzkich/ obwinione po wielekroć w báwełnianki. BotŁęczRel I 218.

– Są tám [w Antiochii] przécię iescze cáłe mury bárzo piękne z błánkowániem wokoło/ po ktorym mogą chodzić podle siebie trzy osoby/ y bárzo wiele wież. BotŁęczRel I 204.

– 21. rzemiosł: z ktorych/ przednieyszych iest siedm/ to iest/kupieckie/ tych co pieniądze odmieniáią/ [...] co złoto blászkowe biią... BotŁęczRel I 55.

– Powietrze tám pospolićie iest wilgotne y miąższe/ iednák zdrowe y płodne: gdyż owce y kozy rodzą záraz po troygu/ y po czworgu iágniąt: y krowy też częstokroć po dwoygu ćieląt/ y ták wiele mleká dáią/ iżby temu nie wierzył/ ktoby sam nieobaczył. BotŁęczRel I 78.

– Kupiectwem się báwią (á zwłasczá w Multaniech) Ormiánie/ Zydowie/ Sássowie/ Węgrowie/ Rágusini: á nawięcey te ich hándle są w pszenicy/ y w winách: ktore wożą do Rusi/ y do Polski/ tákże skory wołowe/ koce/ woski/ miody/ czáry z dereniá/ ktore dla piękności ich rozumieią być ze drżeniá: mięsá záś suche wołowe/ iárzyny/ másłá/ do Constántinopolá. BotŁęczRel I 132.

– [..] Diakowie ábo pisárze iego/ y sam Wielki Kanclerz nie piszą nic pospolićie/ áni odpowiedźi dáią Posłom Pánow cudzoźiemskich/ tylko co im sam każe Wielki Kniáź. BotŁęczRel I 58.

– Y od tego iescze czásu więtsza część Brásilu żyie dziko: y w nowey Hiszpániey posiedli niezmierzone kráie Kikimechi/ ludzie bez práwá/ bez głowy/ y bez mieszkánia vstáwicznego/ ktorzy żyią z łowow y z fruktow/ co ie sámá ziemiá rodzi. BotŁęczRel I 270.

– Długość Egyptu iest od Asny/ ktorą názywano zdawná (iáko chcą niektorzy) Siene/ áż do morzá nászego/ ná 500. mil: ále iest bárzo wąski/ á zwłasczá áż do Káiru: gdyż gory Ethyopskie/ miedzy ktorymi Nilus idźie/ ácz się vstępuią trochę nád Siene/ iákoby czyniąc iáki kánał/ ktorym rzeká wypáda ná rowninę/ kędy się poczyna Egypt/ nie odstępuią iednák dáley nigdy nád 16. mil: áni też te gory od owych drugich przećiwnych więcey nád 35. mil nie odchodzą: á pospolićie mniey się oddaláią [...]. BotŁęczRel I 213.

– Od gęby tey rzeki ná 80. mil wielkich/ Portogalczykowie máią iednę Faktorią názwáną Riscatto di Cantor tám ná frymárk zá rozmáite towáry/ dostawáia złotá z támtych kráiow. BotŁęczRel I 245.

– Pod gorą Apenninu/ leży kráiná di Mugello/ ktorą przechodźi Sieue bárzo wesoła y pożyteczna rzeká: á miedzy Arno y Aretino/ leży Casentino/ bogáte w winá/ w pszenice/ y w bydło: lecz w pszenicę na obfitsze iest Váldarno/ w wino Chánti/ á w frukty Mugello. BotŁęczRel I 57.

– To nie iest własna gadká o nowym swiećie/ ále pospolita wszytkim Prowinciom: á iużeśmy ią też rozwiązáli/ powiedźiawszy/ iż iednoż ćiepło słoneczne/ czyni skutki rozne/ zá roznym położeniem mieysc. BotŁęczRel I 267.

– dźie potym Várna/ ktora leży przy końcu iedney doliny (ktorą czyni támtá gorá) wdźięczney y vćieszney. Leży przy iedney odnodze nie bárzo głębokiey/ miedzy dwiemá págorkámi/ z ktorych ná iednym iest Mácropole/ ná drugim Gálata. BotŁęczRel I 146.

– Idźie przez te kráie rzeká Aluárádo/ ktora potym wpada w morze trzemá gębámi. BotŁęczRel I 284.

– Iest też tám Algátecá miásto grzeczne: iest y iedno ieźioro z rozmáitemi wyspekámi/ y doliná Oláncio/ dźiwnie wesoła. BotŁęczRel I 291.

– Nie legáią ná łożu/ áż kiedy się ożenią/ ále tylo ná kobiercách/ guniách/ y ná śienie: á iest to pospolita y inszym narodom onych bliskim po więtszey częśći. BotŁęczRel I 128.

– Małpy tám są wielkie y srogie: ptástwá rozmáite tám są/ ále niemász/ ile się wie/ gżegżołek/ áni srok. BotŁęczRel I 227.

– Krol podáie tám Conquistátorom y Rycerzom dobrze zásłużonym nie rządy ludźi támecznych/ (á ták tu iáko y w Peru) ále Vassalatum tylko ábo hołdownictwo/ y wybieránie trybutu/ ktoryby iemu miał iść/ do żywotá onego Conquistátorá/ y syná iego/ kłádąc ná niego obwiąski/ ktoreby iemu sámemu náleżáły/ iáko są/ chowáć Indiáńskie káznodzieie/ ábo náuczyćiele w náuce Chrześciánskiey/ y kápłany do służby Bożey/ y do kościołow osádzonych. BotŁęczRel I 280.

– Przyszło do vgody w roku 1528. y záś 1536. z táką Condicią/ iż on miał trzymáć práwem hołdowniczym od kśiążęcia Brábántskiego/ y od Comesá Holánderskiego księstwo Geldriae/ á Grábstwo Zutfen ná się y ná swe własne potomki. BotŁęczRel I 104.

– Pod Cástilską [koroną] zámyka się Bistália/ Leon/ Asturia/ Gálicia/ Extremádurá/ Andálogia/ Gránatá/ Murcia/ y obiedwie Kastiliae/ z przybáwionemi Kánárskiemi Insułámi/ Nauárską źiemią/ Mediolanem/ y nowym śiwátem/ Philippinámi/ y z inszemi kráinámi. BotŁęczRel I 6.

– NAprzeciwko od południowey strony krolestwá Congo/ kędy grániczy z Angolą/ siedzi Loándá/ Insułeczká wzdłuż ná 20, á w szerz nawięcey ná milę. BotŁęczRel I 242.

– Tám nie daleko było Menfi miásto/ ktore teraz iákmiarz wszytko w niwecz obrocone. BotŁęczRel I 217.

– Iest tám niezliczona rzecz kárczmarzow/ y domow gościnnych/ tákże y furmánow. BotŁęczRel I 142.

– Philip Pigáfettá/ ktory opisywał niektore swe drogi/ ktorychem ia też vżywał do tego mego pismá/ rozumie/ iżby ná tym mieyscu/ gdźie teraz iest zamek Káirski/ miáłá być Bábilonia zbudowána od przychodniow z Assiriey BotŁęczRel I 218.

– Idzie przez powiát tych dwu miast Chiana rzeká kálista/ y bárzo szkodliwa mieszkáńcom támecznym. BotŁęczRel I 57.

– Abowiem iesliż ták bárzo dziwuiemy się owemu Káwálkátorowi/ álbo ieźdźcowi/ ktory vmie vkrocić źrzebcá/ y zá swą dzielnośćią rzeźwią/ może go y wzbudzić ku biegu/ y zástánowić: tákże náwodzić go/ y posłusznym czynić; iákoż nie więcey powáżáć mamy żeglarzá/ ktory ná pośrzodku wod burzliwych morzá niezmiernego/ zá pomocą iednego pewnego kámieniá/ może kierowáć niepewność wiátrow [...]. BotŁęczRel I 2.

– Prouincia bogáta w bydło/ w másło/ sery/ wełny/ ryby/ y we lny. Dźieli się ná gorną/ y dolną. gorna bárźiey się przybliża do Ligery: dolna do Kánału Angielskiego. BotŁęczRel I 38.

– Pod Cástilską [koroną] zámyka się Bistália/ Leon/ Asturia/ Gálicia/ Extremádurá/ Andálogia/ Gránatá/ Murcia/ y obiedwie Kastiliae/ z przybáwionemi Kánárskiemi Insułámi/ Nauárską źiemią/ Mediolanem/ y nowym śiwátem/ Philippinámi/ y z inszemi kráinámi. BotŁęczRel I 6.

– Militia tám iest w ręku Náirow/ ktorzy są iákby szláchtá/ y ćwiczą się w rycerzkich rzeczách od młodośći áż do śmierći swey. Oręże ich przedtym było/ włocznie/ strzały/ szpady/ kieśćienie: lecź tych iuż czásow/ máią też y rusznice/ y proch lepszy niż v nas. Potykáią się nágo/ bez káráceny/ y bez helmow: y dźiwną chyżośćią náćieráią ná nieprzyiaćielá/ y vskákuią mu. BotŁęczRel I 187.

– [...] rozmáite insze osobliwe rzeczy/ ktore wożą do Peru ná frymárk zá srebro/ bo tám srebro naprzednieysza iest kupia/ ktorą wożą ztąd do Chiny/ kędy źiemiá więcey rodźi złotá/ á niż srebrá: ále piękność iego nie przechodźi 19. kárátow/ á gdy ie szmelcuią w Mexiku bywa cudnieysze wedle 22 kárátow. BotŁęczRel I 283.

– W roku 1541. Grádáámet krol tego páństwá/ gdy był po długich woynách/ ktore wiodł z Claudiusem krolem Abissińskim/ poráżony przez Chrystophorá Gámę/ hetmáná Krolá Ianá III. Portogálskiego; z ludem záś y z ármatą/ ktorego był dostał od Seque z Zebir/ pokonał Portogálczyki y Abissiny. BotŁęczRel I 231.

– Ku pułnocy od Muántái/ iest krolestwo Kaumá: á z obiemá tymi krolestwy grániczą ludźie rzeczeni Lai/ ktorzy się rośćiągáią áż do Chiny/ rozdźieleni ná troie Krolestw. BotŁęczRel I 174.

– Náchyższe y nalżeysze [konie] są Flánderskie/ gdzie też gdy przychodzą konie z inszych stron/ popráwuią się/ gdy ich tám chowáia. BotŁęczRel I 78-79.

– Są też tám węże bárzo wielkie/ lwi/ leopárdy/ słonie: ále nie máią inszych koni domowych oprocz wołow/ y to máłych/ á koz. BotŁęczRel I 246.

– Należą do Brábántu niektore páństwá zá rzeką Mosą/ iáko kśięstwo Limburskie/ bogáte w żelázo/ y w ołow/ tákże y w kámień kádmia rzeczony. BotŁęczRel I 91.

– Pomáráńcze/ cytryny/ y limonie/ sámy się tám rodzą. BotŁęczRel I 227.

– […] dla tejże przyczyny wina tamte rodzą kamień w macherzynie/ i w stawiech u rąk i nóg. BotŁęczRel I 130.

– Przychodźi też tám pod czás ieden Káráwan Arabow/ y ludźi Máhumetáńskich/ ktorzy mieszkáią po pustyniách Libiey/ y z kráiow Nigritow. BotŁęczRel I 201.

– […] popędliwość wiátrow bárźiey się iescze śili w dolinách/ á vmnieysza się iey w rowninie: y gorącość słońcá tákże kupi się/ y moc więtszą ma w máclochách wydrożonych; á záś w rowninách rozchodźi się y rozprasza. BotŁęczRel I 261.

– NIe zgołá słudzy dobrzy/ Miłośćiwy Pánie Máłogoski/ zwykli się v Pánow swych nagrody vpomináć; ále też przy tym oświádczáią posługi swe życzliwe y ochotne/ względem ktorych winna im iest zapłátá. BotŁęczRel I 1.

– Ma ieden zamek osobliwy/ ktory zbudował ieden Florentczyk Mámáluch/ y zá sczęśćiem przyszedł do wielkich bogactw/ y dano mu było rząd w ręce miástá głownego Syriey. BotŁęczRel I 204.

– Iest też piękne bárzo y zacne miásto Parma/ ále nie ma ták wiele ludźi iáko pomienione: ábowiem pánowie Parmeńscy/ nie mieszkáią ták chętni y ták vstáwicznie w mieśćie/ iáko Ferárczycy y Mantuańczycy. BotŁęczRel I 72.

– Márchia Trewiska/ ktorą stárzy názywáli Prouincią Wenecką/ leży miedzy rzekámi Menzo y Padusem. BotŁęczRel I 70.

– Towáry przednie/ ktore ztámtąd wywożą/ są woski/ miody/ smołá/ łoy/ futrá drogie sobole y mármurkowe/ kunie/ popielicze/ y inszych źwierząt. BotŁęczRel I 158.

– Ale wrácáiąc się do owocow tey źiemie/ ma też obfitość smoły/ márzány więtszey/ pomágránátá/ miniey/ spártow/ śitowia/ lnu/ konopi/ srebrá żywego/ mydłá z opoki/ termentyny/ háłunu/ y kruszcow wszelákich dostátek/ á zwłasczá złotá/ srebrá/ y żelázá. BotŁęczRel I 5.

– Ci co się porodzą z oycá Maurá/ á z mátki támeczney pogánki/ zowią ich Neiteány. BotŁęczRel I 187.

– Y záprawdę rozmáite groby/ medália/ y kámienie kosztowne: więc nagrobki Cápitanow y ludźi wielkich/ ktorych codźień znáyduią dosyć w támtym kráiu/ pokázuią iż to miásto iest stáre. BotŁęczRel I 95.

– Nie máią żadneo sposobu spráwiedliwośći: mężoboystwá nie karzą/ tylko powinni zábitego msczą się/ tákże y inszych rzeczy. BotŁęczRel I 317.

– Przymioty osobliwe Tuszkáńskie pokázuią się nalepiey we Florenczykách; bo máią subtelność dowćipu/ mierność w vżywániu/ ostrożność/ pilność/ smyślność/ sposobność do náuk/ y pokoiowych/ y woiennych. BotŁęczRel I 56.

– Acz ták nikczemne to mieśćisko: wynoszą ie iednák Moskwá/ y rozumieią iż tákiego niemász ná świećie drugiego/ coby ták wielkie/ bogáte/ y ták piękne było/ oprocz Ieruzálem/ poki trwáło. BotŁęczRel I 159.

– Ostátek tego tám mieyscá záśiádły szerokie łąki/ pokryte rozmárinámi/ mirtámi/ iáłowcem. BotŁęczRel I 50.

– Kocháią się támći ludźie w ochędostwie/ w obyczáiách/ y w sławie: co pokázuie wielkość ich miast/ vmieiętność ieżdżenia ná koniech/ pilność około náuk/ y fábriki pełne misterstwá. BotŁęczRel I 253.

– Nákoniec gdy przyszło wielkie mistrzostwo w ręce Albertusá/ ktory był z domu Brándeburczykow/ námowił go brát iego Georgius do Luterstwá/ y zátym z wielkiego Mistrzá/ został Kśiążęćiem Pruskim. BotŁęczRel I 121.

– ALVERNIA. DZieli się ná nizszą y wysszą/ támtey głową iest S. Floros, á tey Clarusmons: támtá iest wszytká gorzysta/ obfitsza w bydło/ á w mleczno/ á niż w zboże: á tá ma to wszytko/ co tylo może kráiná ktora támeczna rodźić/ iáko wino/ zboża/ száfrány/ ryby rozmáite/ miody/ kliie/ lásy/ ma nie málo kásztelow/ y fámiliy zacnych. BotŁęczRel I 37.

– Herodianus dáie znáć/ iż Alexándria nie vstępowáłá w wielkośći mieszkáńcow żadnemu inszemu miástu/ oprocz Rzymu: poczęłá się mnieyszyć zá przybyćiem Máhumetanow. BotŁęczRel I 216.

– Bogáctwá potym y hándle Insuł Moluckich/ ná ktorych się tylko rodzą gwoźdźiki/ były wielką y potężną przyczyną/ z strony zaszćia miedzy tymi dwiemá koronámi: gdyż obádwáy krolowie záćiągáli pomienione Insuły ná swą stronę. BotŁęczRel I 303.

– Rzeká przednieysza tám iest Morá/ (od ktorey ma przezwisko tá Prouincia) nád ktorą leży Ołomuniec miásto głowne: po ktorym może położyć Berno/ á potym Opáwę/ Sanę/ Znoinę/ Iglinę/ y inszych miast dosyć/ ácz nie wielkich/ ále chędogich. BotŁęczRel I 124.

– Niemász tám budowánia grzecznego/ oprocz Mosch ábo bożnic Tureckich/ á oprocz fondakow ábo skłádow dla kupcow cudzoźiemskich/ ktore wszystkie są z kámieniá żywego/ y zásklepione/ z fontanámi we śrzodku podworza. BotŁęczRel I 205.

– Idźie potym nád morzem Media/ ktorą niektorzy zowią więtszą/ ktorey stołeczne miásto iest Tauris: á nie dáleko ztámtąd Coi Soltánia/ máiąc Moscheą bárzo piękną: záś od wschodu Cásbin drugi. BotŁęczRel I 191.

– Miedzy inszemi rzeczámi było też tám 3300. Moschey rozmáitych nátiy/ ktore się tám zieżdżáły/ y widźieć iescze ich ruiny. BotŁęczRel I 181.

– Wielcy Pánowie buduią tu wielkie sepultury y Moszchie/ ábo báłwáńskie kośćioły nád brzegámi: á te brzegi są pokryte Mozámi/ to iest drzewámi rodzącemi owoce ták smáczne y roskoszne/ iż Zydowie/ y Maurowie rozumieią/ iákoby to były z onego rodzáiu/ dla ktorego zgrzeszył Adam. BotŁęczRel I 179.

– Támtędy też idźie Moszkátellá/ y Máłmázya z Kándiey do Polski/ y do Niemiec: skąd Woiewodá ma wielką Intratę. BotŁęczRel I 132.

– Pontiu názywáią dla wielkości mostow: bo gdyż w teyto kráinie pełno iest błot/ stáwow/ y iezierzysk/ nie możonoby tám ináczey przechodzić. BotŁęczRel I 44.

– Zebrá iest źwierzę ták wielkie iák mulicá/ ále dźiwnie prędkie: ma ná sobie fárbę czarną/ białą/ y żołtą/ á listwy ábo pásy koło brzegow szerokie iák ná trzy pálce/ ták iż iest się czemu przypátrzyć. BotŁęczRel I 241.

– Grunty zwierzchu się pokázuią twárdemi: ále iednák gdy zorane będą pługiem/ są bárzo dobre: y ácz tá źiemiá iest vboga w wody/ ma iednák osobliwe pástwiská dla bydłá: y rodźi też pszenicę/ ięczmień/ owies/ oliwę/ cedry/ mellony przednie/ woły/ osły/ muły/ bárzo dobre. BotŁęczRel I 65.

– Tylko się to baczy/ iż fárbá ludźi noweg[o] świátá/ dáleko więcey podobna iest do ludźi wschodnich/ á niż do zachodnich: bo są fárby spiżáney/ ábo mułowátey: co rozumiemy/ y wyrzec chcemy/ o tákich roznośćiách y stopniách/ iákie v nas ma fárbá biała: bo ná niektorych mieyscách znáyduie sie ćiemnieysza/ iáko w Peru y w Brásilu; ná niektorych záś iest iásnieysza/ iáko w Páriey/ y w nowym krolestwie. BotŁęczRel I 272.

– Ráchuią w tey Limie 12000. niewolnikow Murzynow/ y 24000. białychgłow Hiszpáńskich: skąd może się vczynić rozsądek o ostátku. BotŁęczRel I 308.

– Báwią się też Musiką/ y miłośćią ćielesną/ y zbytkámi: iedzą wszeláką sprosność/ y nieczyste rzeczy. BotŁęczRel I 176.

– Nie opusczę też Seráuálle/ ktore dla nábieżenia się tám ludu/ rozszerzyło się trzykroć więcey wokrąg/ niż przedtym było. BotŁęczRel I 73.

– Lecz Portogálczykowie/ y Cásztiliáni/ w impresách swych/ ná ktoreby dla szerokośći kráin/ y dla odległośći tych nábytkow/ potrzebá bárzo wielkiego ludu/ nie rátuią się tylko swym narodem/ ktory iednák nie iest z ludnieyszych w Europie: y ták vstáwicznie vbywa ich powoli. BotŁęczRel I 25.

– Iest też tám niemáło ćissu/ drzewá osobliwego/ z ktorego łuki robią: ábowiem z iedney strony iest białe/ y gnie się/ á z drugiey strony iest czerwone y twárde: y ták tá stroná dáie moc/ á támtá iest wolna do náchylánia. BotŁęczRel I 107.

– Należą też do Flándriey Fłámińskiey Gráuelingá/ naczelny zamek grzeczny: tákże y porty Eunkerche/ Nioport/ Ostendá/ Exclusá. BotŁęczRel I 88.

– BRábánt grániczy z pułnocy z Oceanem/ ze wschodu z Mosą/ z południá z Biskupstwem Legiońskim/ y z Grábstwem Namurskim: z zachodu ostátnie miásto iego iest Niuellá. BotŁęczRel I 89.

– W inszych rzeczách pokázuią szláchetność y dworstwo: y niemász też narodu/ ktoryby się wierniey obchodźił/ y státecznieyszym był ku swemu Pánu/ iáko ten: gdyż pod wzburzeniem się Niderlándczykow/ przećiw Krolowi Hiszpáńskiemu/ do nich tu Ioannes de Austria vstąpił y záchowáł się: y zá pomocą tego Páństwá/ y Namurskiego/ wźiął śmiáłość áby się był opárł nieprzyiaćiołom. Niderlánd. BotŁęczRel I 87.

– Zá ktoremi pożytkámi ták wielkiemi/ ktore się pokázuią vstáwicznie więtsze/ gdy odkrywáią te gory Namurskie/ wiodą spor ći obywátele z wielą żyznych rownic w kráiách sąśiedzkich/ o zacność y pożytki. BotŁęczRel I 84.

– Po kilku mieśięcy swey Nawigátiey (w ktorey trudno opisáć/ iákiego głodu/ prágnienia/ źimná/ chorob doználi) przybył ná koniec do Fretum, BotŁęczRel I 304.

– Iest też tám iedná iego odnogá názwána Brulle/ sławna/ nie iżby nią nawigowano/ ále iż oderwawszy się od támtey co idźie do Rosseto/ nie dáleko od morzá wpada w iedno wielkie ieźioro/ ktore czyni morzem/ rozchodząc się po źiemi [...]. BotŁęczRel I 213-214.

– Ludźie támeczni są ánimuszu niezrozumiáłego/ y ziádłego: rádźi w kárczmách záśiadáią y proznuią. BotŁęczRel I 131.

– Ma cztery skłády/ ieden w Bruges/ ktory potym przenieśiony był do Andorfu/ kędy ma ieden páłac ábo dom bárzo wielki. drugi w Holándiey: trzeći w Nowogrodźie mieśćie Ruskim. czwarty w Berge/ mieśćie Norueyskim. BotŁęczRel I 99.

– Dinánt leży nád brzegiem práwym Mosy: było to miásto sławne/ y wielkich hándlow pełne: ále ie zepsował był Książe Károlus: á potym znowu nie dobrze się też z nim obszedł Henryk II. Krol Fráncuski. BotŁęczRel I 86.

– Z pomienionych przyczyn może się vznáć obroná iego położenia/ gdyż z południá obmurowáły go przykre gory: z zachodu y ze wschodu tákże gory y pustynie: z pułnocy ma morze z trochą portow/ do ktorych też trudny iest przystęp. BotŁęczRel I 215.

– Obywátele ma grube/ nikczemne/ y ták máło ludzkie/ iż też tám oycowie przedáią syny swe Turkom: ktorych potężności odeymuią się sámi ráczey przykrośćią mieysc swych/ y vbostwem/ á niż czym inszym. BotŁęczRel I 194.

– Miásto to ma pełno dobrych domow/ y wiele páłacow/ miedzy ktorymi iest ieden krolewski/ máiąc łąkę iednę bárzo wesołą. Ma 52. rzemiosł/ miedzy ktorymi nagrzecznieysze iest płátnerskie/ á nabogátsze iest tych co Opony robią. BotŁęczRel I 90.

– Towáry przednie/ ktore ztámtąd wywożą/ są woski/ miody/ smołá/ łoy/ futrá drogie sobole y mármurkowe/ kunie/ popielicze/ y inszych źwierząt. BotŁęczRel I 158.

– POlská dźieli się ná máłą y wielką. Máłą przechodźi poprzecz/ może rzec śrzodkiem/ Wisłá rzeká/ ktora wynikáiąc z gor Węgierskich/ idźie ku zachodowi. BotŁęczRel I 148.

– Powiát ma żyzny/ ále powietrze nie zdrowe: domy tám báczyć porosłe mchem/ á drogi trawą pokryte: nie schodźi też tám ná kánałách. BotŁęczRel I 76.

– Nie trzebá záczynáć woyny/ áż resolwowawszy się státecznie/ y máiąc śiły/ ktoremiby mogłá się przywieść ku końcowi: bo ináczey obudźi się tylo/ y vzbroi nieprzyiaćiel głupim postępkiem/ y ninacz inszego ono porywánie nie przygodźi się. BotŁęczRel I 211.

– Miástá tám y posády bárzo są rzadkie/ á budowánia wszytko z drzewá y z słomy. BotŁęczRel I 235.

– Grániczą z nimi Insula in Iordano nad rzeką Sauo/ y Grábstwá Gaurá/ kędy iest Gimont/ y drugie Estrac/ gdźie iest Mármándá. Iest też iescze w tych kráinách Bázieres dobra posádá/ y Reiuz miásto. BotŁęczRel I 31.

– Bogáctwo tey Prouinciey záwisło w rzece/ ktora czásow pewnych rozchodźi się ná 30. mil wielkich/ y nápawa/ y tłuste czyni szerokie oney kráiny rowniny/ ktore ták potym pośiewáią/ iuż ich więcey nie spráwuiąc/ y rodzą niezmierną wielkość pszenice/ iárzyn/ owocow/ bydłá/ koni/ słoniow. BotŁęczRel I 177.

– Było przed tym to miásto ozdobione pięknymi y spániáłymi páłacámi/ pobudowánymi od Węgrow/ poki ie trzymáli; ále te teraz częśćią się popsowáły y poupadáły/ częśćią się też walą. BotŁęczRel I 128.

– Nie pokázuią nákoniec dowćipu y subtelnośći/ tylko w kradźieży/ á w bitwách/ do ktorych dwu rzeczy máią przyrodzoną skłonność. Co pochodźi/ iáko rozumiem/ zá vstáwicznym powłoczeniem Popá Ianá: y zá tym/ iż báwią się w polách/ raz w iedney kráinie/ drugi raz w drugiey/ wedle stánowsk Páná swego. BotŁęczRel I 228.

– Ná morzu pánuią od pułrocza wiátry od Sur/ á ná drugie pułrocze od Norte/ ábo z pułnocy. BotŁęczRel I 299.

– Przyszło do vgody w roku 1528. y záś 1536. z táką Condicią/ iż on miał trzymáć práwem hołdowniczym od kśiążęcia Brábántskiego/ y od Comesá Holánderskiego księstwo Geldriae/ á Grábstwo Zutfen ná się y ná swe własne potomki. BotŁęczRel I 104.

– Tám ná wierzchu sámáż mátká náturá/ chcąc iákoby sztukę swą pokázáć/ vczyniłá wielką rowninę/ ktora dla wesołego położenia/ dla świeżych źioł/ dla roznego kwiećia kwiecia/ dla rozmáitey źielonośći/ może się przyrownáć ráiowi źiemskiemu. BotŁęczRel I 238.

– Ma też dostátek y inszych kruszcow/ y źwierząt wszelákich tá kráiná: to iest prawdá/ iż tám w nawiętszey cenie są mięsá psow/ y przeto ich barzo wiele biorą y tuczą po pśiárniách. BotŁęczRel I 240.

– Vkázuie się potym puntá Auguliae in 6. gradu, y Páytá skład grzeczny sub 5. gradu. BotŁęczRel I 308.

– Drugą rzeczą nie mniey należystą przechodźi násze niebo onych/ iż słońce v nas świeći (iáko to pokázuią AEquinoctia y Solstitia) przez śiedm dni w roku (á podobno ieszcze y więcey) będąc ku Tropikowi Ráká/ więcey/ á niż ku Tropikowi Capricornu. BotŁęczRel I 268.

– Koromándel iest kráiná obfita: lecz iesli się tráfi/ iż ktorego tám roku nie będźie descz/ przychodzą do tákiey nędze/ iż zá ieden Reał przedáią syny swe. BotŁęczRel I 181.

– BRáuá iest to iedno miásto ktore się rządźi ná kształt Rzeczyposp: záczęte z potomstwá 7. bráćiey/ ktorzy tám byli przybyli ná mieszkánie z iednego miástá Felicis Arabiae názwánego Lárách. A iest to rzadka w Afryce/ gdyż támći ludźie nie bárzo sobie smákuią wolnośći. BotŁęczRel I 232.

– Ma po práwey stronie Orleáns spániáłe miásto: spániáłym ie názywam/ y dla pięknego położenia/ y dla wielkośći mieszkánia: ábowiem iest go wokoło ná trzy mile/ á zá murámi też ma bárzo długie przedmieśćia. BotŁęczRel I 42.

– Luká miásto trzyma się z wielką żarliwością przy swey wolności/ iest iey wokoło ná dwie mili: y iest bárzo mocna położeniem y murámi/ dobrze też opátrzona strzelbą/ y munitiámi. BotŁęczRel I 55.

– Wyżywienie pospolite w peru iest Máhiz: ktory iednák nierodźi się dobrze w kráinách zimnych/ iákowa iest część kráiu Pásto/ y wszytko Collao: lecz miásto Máhizu máią rozmáite korzenie sytne. BotŁęczRel I 307.

– Perły rodzą się w mięśie Ostrig ábo ślimakow morskich [...]. BotŁęczRel I 297.

– Przedáią około tey Insuły bárzo wiele balen: łowią też tám pewne ślimaki/ ktore vdáią miásto pieniędzy w Congo/ y w pobliskich kráiách. BotŁęczRel I 242.

– [...] z południá ma [Alhambra] gory snieżyste/ ták názwáne/ gdyż nigdy práwie z nich nie schodzi śnieg/ (ztąd też tám powietrze záwsze chłodne/ y wody nieiáko surowe:) BotŁęczRel I 11.

– Tám widzieć dosyć roznych koszow z pálmy/ w ktorych bywa pełno rákow wielkich morskich/ świerczow/ y konikow/ ktore támci ludzie iedzą suche y słone. BotŁęczRel I 295.

– Sam Pop Ian/ od sákrámentow począwszy/ y od święcenia klerykow áż do kápłáństwá/ spráwuie wszytkie rzeczy absolutè. BotŁęczRel I 227.

– Tropiki záś názywamy dwá Circuły/ tákże myślą postáwione ná niebie/ ktoremi się grániczy bieg własny słoneczny: á názywáią ie Tropici; bo gdy słońce przyidźie do nich/ wráca się záś názad/ dáley niepostępuiąc. BotŁęczRel I 265.

– Drugą rzeczą nie mniey należystą przechodźi násze niebo onych/ iż słońce v nas świeći (iáko to pokázuią AEquinoctia y Solstitia) przez śiedm dni w roku (á podobno ieszcze y więcey) będąc ku Tropikowi Ráká/ więcey/ á niż ku Tropikowi Capricornu. BotŁęczRel I 268.

– BotŁęczRel I .

– Widáć tám iescze mieczy inszemi ostátkámi spániáłośći Rzymskiey/ pewne rury ábo Aquaedukti sklepiste/ ták wielkie/ iż mogliby nimi iácháć trzey ná koniech. BotŁęczRel I 38.

– Miał ná tey wypráwie (iáko pisze Fernandus Mendes) po trzykroć sto tyśięcy ludźi. BotŁęczRel I 178.

– Y owszem niektore rzeki odpráwuią bieg swoy ták spokoynie y vćiesznie/ iż też trudno rozeznáć oczymá/ ná ktorą stronę płyną. BotŁęczRel I 28.

– Potykáią się nágo/ bez káráceny/ y bez helmow: y dźiwną chyżośćią náćieráią ná nieprzyiaćielá/ y vskákuią mu. BotŁęczRel I 187.

– Z tychże idą Háyducy/ Vskoki/ Mártelossy/ y Morlácchi. Są to wieśniacy przyzwyczáieni do krádźieży/ mieszkáiący po leśiech y gorách Albáńskich/ Słowieńskich y Bosneńskich/ twárdźi/ y prędcy/ y nie vkroceni w robotách y trudách y w niewczásách: gotowi y ochotni do kożdey potrzeby żołnierskiey. BotŁęczRel I 137.

– Krolowie Peru/ żeby byli nápełnili ludem y vszláchćili to miásto/ postánowili byli/ iż powinien był káżdy Káćiche (to iest szláchćic) zbudowáć tám sobie páłac/ y ná mieszkánie posłáć do nieo swe dźieći: á dla pokazánia szerokośći Páństwá/ y roznośći narodow poddánych sobie; chćiał áby káżdy vbierał się wedle zwyczáiu sweo kráiu: á przy tym áby nośił pewny znák ná głowie. BotŁęczRel I 312.

– [Gdańsk] leży podobno 5. mil od morzá y rzeki: iednák zá przekopániem rowu/ dogadza sobie y morzem y rzeką bárzo dobrze/ z tákim przybywániem bogátych kupcow/ iż tu skłádáią bogáctwá Hiszpáńskie y Portogálskie/ Fráncuskie/ Flánderskie/ y Angielskie/ á stámtąd nábieráią/ żytá/ pszenice/ woskow/ popiołow/ skor/ klepek/ konopi/ wanczosow/ bursztynu/ y inszych towárow/ ktorych Polska ma táki dostátek/ iż rzecz niepodobna ku wierzeniu. BotŁęczRel I 120.

– ...á to w tym záwisło/ żeby były sposobne ku náiáchániu y nátárciu ná insze/ á trudne ku weszciu nieprzyiaciołom... BotŁęczRel I 6.

– Nie mniej też jest niepłodna z drugiej strony rzeki/ kędy przez nie mały przeciąg nie znajdzie ziemie grzecznej/ oprócz Kalatajut: który/ będziemyli upatrować zdrowe powietrze/ płodność gruntów/ wesołość ogrodów/ wielkość posad i ludzi około niego/ otrzyma łacno wtóre miejsce po Saragozy. BotŁęczRel I 8.

– ...y tráfia się czestokroć/ że w pułźimy ostrey/ wiáterek ieden morski/ gdy powstánie/ vwesela ták káżdą rzecz/ iż się źimá przemienia w Wiosnę. BotŁęczRel I 27.

– Po niektorych też tám gorách pokázuią się dźiwy strászliwe/ iákby wiedźmy/ ktore iednák boią się sczekánia psow/ y poyrzenia ludzkiego. BotŁęczRel I 154.

– Bog sam/ mowią pospolicie/ á wielki Hesudár wiedáieć to: Wie wsio Wieliki nász Cár... BotŁęczRel I 58.

– Mieszkáńcy w Libiey są Arábowie bárzo vbodzy/ ktorzy sie żywią z rozbiiánia/ y z łotrostwá. Zyią po więtszey częśći mlekiem wielbłądźic (á to ich wino) y mięsem wędzonym: po pustyniách też rodzą się strussy/ żołwie wielkie/ dubie y guárále/ źwierzętá nieuskromione. BotŁęczRel I 250.

– ...á to Ado Arcibiskup Wienneński opisał krotkimi tymi słowy: In die sanoto... BotŁęczRel I 68.

– Perska kráiná przy morzu iest bárzo ćiepła/ y wietrzysta/ iáko tego poświádcza Ormuz/ y pobliskie dźiedźiny/ kędy lećie záledwie człowiek żyw zostáć może: y w Ormuzu ludźie brodzą po wodźie áz po szyię ná ten czás. BotŁęczRel I 190.

– ...okrutni nieprzyiaciele wszytkich narodow: podlegli barzo czárom/ y wieźdźbiárstwom: á iáko w Bárbáriey Názámoni/ ták też ci idą iák ptástwo drápieżne... BotŁęczRel I I, 238.

– Gámbea pochodźi ze źrzodeł/ ktore Ptolomeus dáie rzece Niger/ (á tę wszyscy stárzy kłádą w tym kráiu) y z błot Libia rzeczonych. Iest to rzeká więtsza y głębsza nád drugą owę/ y bieg ma wirowáty/ á bierze w się nie máło inszych. BotŁęczRel I 245.

– Sáltzburg/ miásto z Arcybiskupem nád rzeką Sálzą/ ktorego powiát obfitszy iest nád insze wszytkie Niemieckie w kruszce/ y w minery/ iáko w złoto/ srebro/ miedź/ żelázo/ witryol/ śiárkę/ háłun/ ántimonium/ mármury. BotŁęczRel I 111.

– W Ancyrze robią bárzo wiele czámletow/ z włośia niektorych koz/ ktore się pászą po polách leżących pod gorą Olympem. BotŁęczRel I 209.

– Są tám [w Antiochii] przécię iescze cáłe mury bárzo piękne z błánkowániem wokoło/ po ktorym mogą chodzić podle siebie trzy osoby/ y bárzo wiele wież. BotŁęczRel I 204.

– Ná woynie/ ktorą Selim I. zwiodł z Tomumbeiem/ nie dáleko Máttáreey/ ći Tátárowie/ ktore on miał z sobą/ przebywszy wpław rzekę Nil/ wiele mu pomogli do zwyćięstwá. BotŁęczRel I 163.

– Czásu lodu pospolitsze ich odźienie iest z skor ćielcow morskich: oręże ich są proce y łuki drzewiáne z strzałámi zákowánemi kośćią. BotŁęczRel I 276.

– A to też znáczna iest/ iż mowę tych ludźi Guáráiow rozumieią po Brásilu/ po Páráguáy/ y w kráinie Itátinow/ y inszych pogránicznych. BotŁęczRel I 318.

– Wieprzow/ ktore się tám pásą żołędźiem/ nie tylko támtá kráiná ma dostátek; ále też z niey y insze kráie bliskie. BotŁęczRel I 103.

– W puszczach znajdują się żubry/ woły i konie dzikie. BotŁęczRel I 129.

– Nizsza Báuária przechodźi wysszą w żyznośći/ y w mieszkániách: ábowiem miedzy inszemi rzeczámi rodźi wiele win nád brzegámi Dunáyskimi/ y Isero/ y Láuáro rzek: á ma w sobie 34. miástá przednie/ y 46. inszych murowánych podleyszych: 72. klasztorow/ oprocz wiela inszych miásteczek y wśi/ y dworow szlácheckich. BotŁęczRel I 111.

– Zyiąc pod kuczkámi/ odmieniáią mieyscá wedle paszey: są fárby żołtáwey/ osoby siádłey: pokarm ich są podpłomyki pieczone pod żarem/ zapráwy mleko świeże ábo kisłe: roskoszy ich oliwá. BotŁęczRel I 198.

– Ma też wielki pożytek z towarów/ ale nawiętszy z łowu ryb (o czymesmy mówili trochę indziej) także i z żeglarstwa/ które są własne rzemiosła Holandów. i udają/ iż Holandia sama wysłać może więcej niż 800. statków wielkich: szacując je od 3. aż do 5. masztów: a jeszcze więcej niż 600. inszych drugich mniejszych/ na których po stu/ i po dwu set beczek może nakładać. BotŁęczRel I 92.

– Lecz znáć/ iż się y náturá sprzećiwia haeretykom/ y ich zámysłom: bo oprocz srogiego źimná/ y przykrych wiátrow/ ktore sie tám dáią czuć/ spada też tám pewny żłod tak przerażáiący/ iż iáko srebro żywe/ psuie to wszystko czego się dotyka/ y morze też niepuscza się ztámtąd ku wschodowi/ ále wszytko idźie ku polusowi. BotŁęczRel I 275.