Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż
Erazm Sykst (Sikstus, Sixtus, Syxst, właśc. Mrzygłód)
SykstCiepl 1617 oryginał
O cieplicach we Skle ksiąg troje

http://dlibra.bibliotekaelblaska.pl/dlibra/doccontent?id=5971&from=FBC, https://polona.pl/item/12035838/
Odnotowano 231 cytatów z tego źródła
– Affektow wielkich y niepomiernych/ iako to zagniewania wielkiego/ abo też frasunku y smutku strzedz się trzeba. SykstCiepl 182.
patrz: AFEKT
– To iednák trzebá wiedzieć kiedy tę wodę będziesz dystyllował w Alembiku. SykstCiepl 135.
patrz: ALAMBIK, ALEMBIK, ALEMBIK, HALEMBIK
– Trzeci raz może doświadczyć tey wody przepuszczaiąc onę álbo distilluiąc w Alembiku. SykstCiepl 76.
patrz: ALAMBIK, ALEMBIK, ALEMBIK, HALEMBIK
– Toż widzieć się może y w dystylacyach nie tylko Alchimickich/ w ktorych oni/ iáko powiadáią/ y przyrodzenie przechodzą: ale y w prostym przepalániu/ y przepuszczániu wodek. SykstCiepl 11.
patrz: ALCHIMICKI
– [...] ták rátuy zdrowia ludzkiego/ ábyś rátuiąc czego drugiego nie popsował: iáko teraz czynią Alchimistowie. SykstCiepl 164.
patrz: ALCHIMISTA, ALCHIMISTA, ALCHYMISTA, ALHIMISTA
– Żaden Anatomik ieszcze do tego czasu nie doszedł wszystkich roześcia y rozpuszczenia żył/ ktore są na niektorych mieyscach tak drobne iako włoski. SykstCiepl 14.
patrz: ANATOMIK
– Rurką v hantfosa/ ciekłaby woda na iedno mieysce nie przestaiąc puł godziny. SykstCiepl 183.
patrz: ANTFAS, ANTWAS, ANTWAS, ANTWOS, HANDFAS, HANTFOS, HANTWAS
– Medycy [...] na tymże miejscu [ciemieniu] zwykli więc palenia czynić y aperturę żelazem rospalonym. SykstCiepl 184-185.
patrz: APERTORA, APERTURA, APERTURA
– Te siarkę Aptykarze nazywaią siarką żywą/ to iest Sulfur viuum. SykstCiepl 116.
patrz: APOTEKARZ, APTEKARZ, APTEKARZ, APTYKARZ
– Klisterę/ iesli kto dostatni maiąc z sobą Aptekarczyka [...] łatwie wziąć. SykstCiepl 154.
patrz: APTEKARCZYK
– Zła to iest Argumentatia; siarka iest podpałem y paszą ogniom podziemnym ktore grzeią wody: toć tedy każda siarka powinna gorzeć. SykstCiepl 120.
patrz: ARGUMENTACJA
– Te [wody rzeczne] bywaią do vżywania dobre/ ktore [...] Aspekt niebieski przy wypływaniu swem/ iako to Astrologowie nazywaią/ dobry y szczęśliwy maią. SykstCiepl 39.
patrz: ASPEKT
– Nawet te materie/ ktore w ziemi kopaią/ gdy ich palą tedy siarką śmierdzą/ iako Auripigment/ Sandaracha. SykstCiepl 91.
patrz: AURYPIGMENT
– Między wszystkiemi wiatry, ktore wyliczaią niemasz ciepleyszego iako Auster, ktory z południa wieie. SykstCiepl 83.
patrz: AUSTER, AUSTER, AWSTER
– Tákże ony báby słow świętych vzywáią/ y nie wspomináią Dyabłá/ ale wszytko nabożne słowá szepcą [przy leczeniu]. SykstCiepl 200.
patrz: BABA
– Ani oglądaycie się ná to by namniey/ co niektorzy báłámutowie báłámucą o roku przestępnym. SykstCiepl 151.
patrz: BAŁAMONT, BAŁAMUNT, BAŁAMUT, BAŁAMUT
– Ani oglądaycie się ná to by namniey/ co niektorzy báłámutowie báłámucą o roku przestępnym. SykstCiepl 151.
patrz: BAŁAMUCIĆ
– Iesli możesz dostáć nasienia ogórkowego/ bániowego/ y melonowego […] przetłukszy trochę wrzucisz w polewkę. SykstCiepl 155.
patrz: BANIOWY
– Nad nim [chorym] drzewiány skopiec zakryty/ ábo też hántfos/ ábo też báryłká iaka będzie postáwiona/ v ktorych cżopek ábo rurká wpráwiona iest. SykstCiepl 183.
patrz: BAREŁKA, BARYŁKA, BARYŁKA
– Bole vciekną, rychley w ten czas kiedy barszcz piiesz. SykstCiepl 202.
patrz: BARSZCZ
– Potym vwinąwszy się w botuch/ abo w prześcieradło/ zaraz niechay się położy w pościeli [po kąpieli]. SykstCiepl 162.
patrz: BATUCH, BOTOCH, BOTUCH, BOTUCH
– beczołkę SykstCiepl 79.
patrz: BECZOŁKA, BECZUŁKA, BECZUŁKA
– Rozumieią [ludzie] o tey chorobie [gośćcu]/ iáko o nieiákiey bestiey/ ktorey kiedy się czego zábáży/ tedy iey potrzebá dodáć/ áby iákiey szkody nie vczyniłá. SykstCiepl 201.
patrz: BESTIA
– We wszytkich innych rzeczách/ ták żywiących iáko też bezdusznych/ záwsze się pokazuie ciepło przyrodzone. SykstCiepl 92.
patrz: BEZDUSZNY
– Sáma woda wedle swego przyrodzenia nie ma mieć żadney bárwy/ álbo fárby: y przeto onę Gręcy nazywáią [...] iákoby bezfárbna: wszakosz z przymieszánia iákichkolwiek rzecży/ bierze ná się rożne y rozmáyte fárby/ á nabárźiey to może poznać y porozumieć/ z mułu y z oney máteriey/ ktora zostáie ná sámym dnie káżdego źrzodłá. SykstCiepl 71.
patrz: BEZFARBNY
– Przychodzą więc wielkie descensy; ktore potym nagłą śmierć [...] ábo sen vstáwiczny/ y bezmierny [...] zá sobą przywłoczą. SykstCiepl 147.
patrz: BEZMIERNY
– Y iesliż ktora zwykłá przed cżásem płód poroniwáć; tedy nád tą wodą párzyć się iest rzecż bárzo pożytecżna/ y zdrowsza niż insze wszytkie párzenia ktorych báby bezrozumnie záżywáią. SykstCiepl 145.
patrz: BEZROZUMNIE
– Znáyduie się niektora [nafta] z popielástey bárwy iákoby biáłáwa. SykstCiepl 118.
patrz: BIAŁAWY
– A dla zrozumienia prostych: bielsza rzecz iedná może bydź niż druga/ słodsza iedná może bydź potráwá niż druga: y tak o wszystkich onych smákach rozumieć potrzebá. SykstCiepl 66.
patrz: BIAŁŁY, BIAŁY, BIAŁY, BIEŁY
– Y przeto ludziom complexyey słábey/ do tego białego ciáła/ gorącey wątroby y nerek/ nie záwsze iest pożyteczna tá wodá; y owszem często zaszkodzić może. SykstCiepl 171.
patrz: BIAŁŁY, BIAŁY, BIAŁY, BIEŁY
– Wapno y mármor nie rychło od ogniá bieleią. SykstCiepl 81.
patrz: BIELEĆ
– Iesliż bielidło będzie/ tedy fus on czerwony będzie [w badanej wodzie]. SykstCiepl 82.
patrz: BIELIDŁO
– Tám się pokaże prędko/ bądź popioł/ bądź marmor [...] Sáletrá/ bielidło. SykstCiepl 81.
patrz: BIELIDŁO
– Georgius Agricola [...] kłádzie zá podżogę ogniá bitumen, to iest kliy/ ábo chceszli názwáć ropę abo naphthā . SykstCiepl 107.
patrz: BITUMEN
– Tedy ták ie znosi tá Iáworowska wodá/ że y śládu żádnego nie zostáwuie. Czegom ia sam ná sobie doznał/ gdym tákowych leszaiow y blach po ciele bárzo wiele miał. SykstCiepl 146.
patrz: BLACH, BLACH, BLACHA, BLACHA, BŁACHA
– Náwet ná owe bláchy ktore po ciele się pokázuią/ co więc ludzie prości názywáią ośládámi/ y wiele báśni o nich plotą/ bárzo skuteczną może bydź tá wodá. SykstCiepl 146.
patrz: BLACH, BLACH, BLACHA, BLACHA, BŁACHA
– Bárwy nie iednákowey iest káżda siárká/ ábowiem iedná iest żołta/ druga bledsza. SykstCiepl 117.
patrz: BLADY, BLADY, BLIADY
– Odpráwiwszy one/ [kąpanie w wodzie szklanej, cieplicznej] dopiero tym błotem okłáday członek chory. A dwoiakie iest używanie tego błocenia. SykstCiepl 193.
patrz: BŁOCENIE
– Vmacnia [błoto] y rozgrzewa [...] ná wszytkich mieyscách/ ná ktorych są abo suchych żeł wiele/ ábo błonek/ y wiązow ktoremi się iedná część do drugiey wiąże. SykstCiepl 192.
patrz: BŁONKA, BŁONKA, BŁÓNKA
– Ktoby [...] ocży [...] co kátáráktámi á błonkámi porosły/ wodą tą lecżyć chciał: y wodzie/ y rádzie/ przygáná rychleysza/ niż ocżom popráwá. SykstCiepl 1452-143.
patrz: BŁONKA, BŁONKA, BŁÓNKA
– Tedy błotem tey wody [cieplicznej, leczniczej] [...] może prędko zabieżeć [opuchlinie]. SykstCiepl 144.
patrz: BŁOTO
– Ieszczem żadnego [medyka] nie słyszał/ ktoryby roskazował błotem tey wody [cieplicznej, leczniczej] członek chory okłádać. SykstCiepl 191.
patrz: BŁOTO
– Wiele pomoc może táż wodá y ná chirágry/ y ná podágry/ ná scyatiki/ y ná bolenie członkow [...]. SykstCiepl 145.
patrz: BOLENIE
– Drugi przypadek bywa/ że z páry tey wody [Sklanej] często więc głowá niektorych boliwa. SykstCiepl 165.
patrz: BOLEWAĆ, BOLEWAĆ, BOLIWAĆ
– Cassiam Tama Indos. rospuść w wodzie podrożnikowey: ábo borakowey. SykstCiepl 166.
patrz: BORAGOWY, BORAKOWY, BORAKOWY
– [Ludzie] poczęli z nienagłá tychże wod używáć do takowychże chorob ludzkich/ to iest kiedy kto miał nerek rzezánie/ bol kámienny [...]. SykstCiepl 132.
patrz: BÓL
– Ale gdzieby iednák w ielitach pozostałá tá wodá/ czego się domyślic możesz/ jeśliż pácyent czuie odęcie/ y rospiránie w żywocie/ do tego wiatry y huczenie po brzuchu: tedy day klisterę z teyże wody przydawszy ábo hiery/ ábo ktorego innego lekarstwa. SykstCiepl 179.
patrz: BRZUCH
– Powiádáią że v Filaku byłá iedná niewiástá/ ktora miáłá zplwány (iáko to zowią) y iuż byłá wyciekłá y wyschłá/ y mężowi iuż byłá obmierzłá (iákoż oprocz tego dosyć iest plugáwy narod niewieści) chciáłá się dla tego w sadzáwce ciepliczney (ktorey ieszcze dla zdrowia nie vżywáli) utopić: gdzie iż vtonąć nie mogłá dla miáłkości oney wody/ ták się iey zstáło/ iáko iednemu ktorego służebnicá iego otruć iaszczurką/ dla sprosności oney choroby y brzydliwości chciáłá/ á oná iego vzdrowiłá [...]. SykstCiepl 132.
patrz: BRZYDLIWOŚĆ
– Oleykiem rucianym w cebuli wielkiey vsmáżonym/ meaty one w vszu záwárte zátykáiąc [pomożesz uszom]. SykstCiepl 143.
patrz: CEBULA, CEBULA, CYBULA, CZYBULA
– Ták ná potym ludziom ná insze fluxy zaleciła/ że y teraz w niemałey cenie iest tá wodá. SykstCiepl 132.
patrz: CENA, CENA, CZYNA
– Wziąć tákże wody gárniec y postáwić ią ná słońcu/ álbo też iesli dni chłodne są/ w izbie ciepłey/ y nie nákrywáć oney niczym. SykstCiepl 77.
patrz: CHŁODNY
– Y przeto ná gorące choroby wynáleźli lekárstwá chłodzące: ná zimne/ zágrzewáiące. SykstCiepl 139.
patrz: CHŁODZĄCY
– Nie zániedbyway syrupow/ tákże y konfektow zażywáć chłodzących. SykstCiepl 166.
patrz: CHŁODZĄCY
– Dziewiąty y ostátni przypadek podczás przypada/ ostrość vryny/ którą rzezánie w pendencie y częste chodzenie z wodą pobudza. ale y ten przypadek rzádki iest przy kąpániu w tey wodzie: częściey więc się przytrafia tym ktorzy onę piią. SykstCiepl 168.
patrz: CHODZENIE, CHODZENIE, CHODZIENIE
– przeklęci czarci SykstCiepl 200-201.
patrz: CZART
– Odpráwiwszy one/ [kąpanie w wodzie szklanej, cieplicznej] dopiero tym błotem okłáday członek chory. A dwoiakie iest używanie tego błocenia. SykstCiepl 193.
patrz: CZŁONEK
– Te [wody rzeczne] bywaią do vżywania dobre/ ktore [...] Aspekt niebieski przy wypływaniu swem/ iako to Astrologowie nazywaią/ dobry y szczęśliwy maią. SykstCiepl 39.
patrz: DOBRY
– [...] podobno głęboko w ziemi pod onemi wodami ogień iest; y do tego niebarzo żarliwy y gorący/ y przeto nie może przez onę grubość abo miąszość ziemie wodzie oney dosycić ciepła. SykstCiepl 121.
patrz: DOSYCIĆ
– [...] takowe wody [mętne] maią bydz doświádczáne nabarziey distillaciami [...]. SykstCiepl 64.
patrz: DOŚWIADCZANY
– [...] bywaią [...] potráwy gorzkáwe/ drugie też bárzo słodkie/ ktore názywaią niektorzy po Polsku droykie [...]. SykstCiepl 66.
patrz: DRÓJKI
– Y przeto Dniepr ktory ná pułnocy płynie/ bárzo grubą má wodę/ że y ryby ktore w niem łowią/ bárzo są złe iákoby drwá gryzł/ áż gdy one w inszą wodę przesadzáią/ tedy przez nie mały czás zstawaią się lepsze/ iáko tego káżdy może doświádczyć pod Kijowem/ y ná inszych mieyscách . SykstCiepl 40.
patrz: DRWA
– [...] zkąd przychodzi drżenie/ ábo iáko mowią po prostu drygotká [...]. SykstCiepl 158.
patrz: DRYGOTKA
– O Ductyách ábo strumieniu, iáko go záżywáć [...]. SykstCiepl 183.
patrz: DUKCJA
– Iákoby Hippokrátes chciał powiedzieć/ że kto się chce wszelákich chorob ktore z piersi pochodzą/ iáko iest kászel/ krwie plwánie/ y duszność piersi/ vstrzec y vyść/ nięchay [!] się wáruie záwsze wod tych/ ktore są z śniegu álbo z lodu. SykstCiepl 37.
patrz: DUSZNOŚĆ
– Moc tę ma siárká káżda że zágrzewa/ trawi/ y rospędza: pomocna tesz iest kaszlącym dycháwicznym/ y gdy siárki trochę weźmie/ ábo wącha/ ábo się nią podkurzy/ tedy mu poruszy phlágmę z vst. SykstCiepl 117.
patrz: DYCHAWICZNY
– [...] suchoty właśnie po Polsku máią bydź názwáne/ kiedy kto płucá ma owrzedziáłe/ y vstáwicznie pluie/ z ktorą phlegmą y ropą wszystkie práwie istność ciáłá wypluwa [...]. SykstCiepl 46.
patrz: FLAGMA, FLEGMA, FLEGMA
– A phlegmatyk zechceli w konfekcie [lek]/ niechayże tákowy ma przy sobie. SykstCiepl 156.
patrz: FLEGMATYK
– Tász wodá kiedy wielitách náyduie się/ abo phlegmisko iákie grube/ ná kształt Skłá rospuszczonego/ iáko więc w kolkách bywa/ gdy w ielitách tákie rospieránie náchodzi/ nie ináczey iákoby pal iáki ábo klin zábiiał/ y iednę rzecz od drugiey rozdzierał y rozbiiał: tákowym bolom/ tá wodá bądź to przez krysterę/ iáko też y przez vstá bárzo może bydź pomocna. SykstCiepl 144.
patrz: FLEGMISKO
– Ná przykład/ wezmie górę ábo sámo ciepło/ ábo też cholerá/ ktora iest gorąca y sucha; pewna rzecz iesli się znieci oná gorącość wewnątrz przy siłách/ prędko też zaymie się gorączká: a iesliż w pádnie do iakiey częsci ciáłá/ bądź zwierzchu/ bądź też wewnątrz/ rodzą się roźe [!]: ábo też iesli w mozg/ szaleństwá/ bole głowy cięszkie y ostre/ y iákoby kłocie y rozdzieránie czyniące. ták że iesli przewycięży zimno/ y pocznie gásić ciepło przyrodzone: álić wnet národzi się phlegmiská plugáwego nie máło; z kąd potym iesliż wątrobá oziębnieie/ puchliná: ieśliż mozg; álić páráliże/ cierpienie ábo ręki/ ábo nog [...]. SykstCiepl 138.
patrz: FLEGMISKO
– O tych lekárstwách Fallopius foremnie trzyma: vdáiąc to że y Theriaca y Mithridatum są Empirica medicamenta; ponieważ wiele źioł/ y innych máteriy wchodźi w nie/ ktore sobie są bárzo przećiwne/ y nigdy się zsobą zgodźić nie mogą: y przydáie to ieszcże; że wiele iest do tych lekarstw máteriey przymieszánych/ ktore niepotrzebne są. SykstCiepl 129.
patrz: FOREMNIE
– Affektow wielkich y niepomiernych/ iako to zagniewania wielkiego/ abo też frasunku y smutku strzedz się trzeba. SykstCiepl 182.
patrz: FRASUNEK
– [...] ná kształt fumarol Neápolitáńskich ludzie vbodzy [...] dym w tákie vszy [chore] puszczáć mogą. SykstCiepl 189.
patrz: FUMAROLA
– Iest ieszcże trzeći rodzay tego kliiu/ ktory bywa bárzo twárdy y gęsty/ ktory tákowym zstawa się ábo na wierzchu źiemie z onych dwoch rodzáiow/ ábo też ieszcże pod źiemią záraz ták owym iest. Y ten ktory się skrzepnie y ztwárdnieie ná wierzchu źiemie/ iuż nie bitumen zowią/ ále asphaltum, Aptekárze. Teyże ropy ábo kliiu rodzay iest Cámphorá: ábowiem gdy onę zápalisz ná wodźie/ tedy ieszcże lepiey gore/ iáko też y tá ropá/ y gdy się raz zaymie od ogniá/ nie łatwie onę zgáśisz. Toż rozumieią niektorzy o Gagátku/ y też o burstynie ktory się nie daleko Gdańská znáyduie/ ále o tym teraz ták szeroko mowić nie dopuszcża mi y cżás y máteria. SykstCiepl 119.
patrz: GAGATEK
– Ale o łáźniách ábo o kapániu w wánnách dosyć dobrze y szeroko Gálen ná wielu mieyscách discuruie: y owszem w trzećiey kśiędze/ kędy vcży iáko zdrowy cżłowiek ma strzedz zdrowia swego áby w chorobę nie wpadł/ obiecuie osobną náukę wydáć o wszelákim kąpaniu rozmaitych wod; także y w piątey kśiędze toż iakoby mowi. SykstCiepl 130.
patrz: GALEN
– Uszom tenże pożytek tá wodá we Skle dać może: gdy w nich ropá ostrupienie/ zálężenie ábo głuchość z pełności iáka się náyduie [...]. SykstCiepl 143.
patrz: GŁUCHOŚĆ
– Może też bydź pomocna tá wodá piskowi y głuchości w uszách [...] SykstCiepl 142.
patrz: GŁUCHOŚĆ
– Albowiem gdy w uszach ábo ropá ábo zálężenie/ ábo też głuchość z pełności się náyduie; tedy ná kształt fumarol Neápolitańskich ludzie ubodzy [...] dym w takie uszy puszczać mogą [...]. SykstCiepl 189.
patrz: GŁUCHOŚĆ
– Iedna iest przymiot/ abo po prostu mowiąc/ páni franca: á druga/ on nieszcżęsny gośćiec/ abo kołtun; o ktorym mniemania wiele głupich/ y baśniom bárzo podobnych między ludźmi. Zámknę tedy te kśięgi moie o wodzie Skláney temi dwiemá chorobámi: pytáiąc się/ iesliż tá wodá ták fráncy/ iako y gośćcowi iest co pożytecżna. SykstCiepl 195.
patrz: GOŚCIEC, GOŹDZIEC, GOŹDZIEC
– Naprzod wiedzą to y kopacże/ ták ći co okolo winnic chodzą/ iáko też y ogrodnicy/ y inni ktorzy grábárkę robią/ iż żaden deszcż by był naydłuższy y naywiętszy/ tedy nie przenika źiemie głębiey ná trzy łokćie: ále cżęść oney wody/ iesli źiemiá iest nádeschła/ w się bierze [...]. SykstCiepl 8.
patrz: GRABARKA
– Y przeto Dniepr ktory ná pułnocy płynie/ bárzo grubą má wodę/ że y ryby ktore w niem łowią/ bárzo są złe iákoby drwá gryzł/ áż gdy one w inszą wodę przesadzáią/ tedy przez nie mały czás zstawaią się lepsze/ iáko tego káżdy może doświádczyć pod Kijowem/ y ná inszych mieyscách . SykstCiepl 40.
patrz: GREŹĆ, GRYŹĆ, GRYŹĆ, GRZYŹĆ
– A kogo niestanie ná to; niechay gruszkę vpiecze ozimą/ y po iedzeniu onę zie/ á po niey niech nic nie piie. SykstCiepl 165.
patrz: GRUSKA, GRUSZKA, GRUSZKA
– [...] wodá studzienna bárzo iest pożyteczna tákowym ludziom/ bo y oziębia/ y potym grubością swoią onę wilgotność gorącą/ ostrą/ y iákoby gryzącą vśmierza y miarkuie [w żołądku]. SykstCiepl 38.
patrz: GRYZĄCY
– Y przeto Galenus powiáda/ że niektórzy purgowáli się piiąc wodę siárczáną: y Tralliunus dáwáł ie więc/ gdy kto miał iákie bolenie y gryzienie w ielitách. SykstCiepl 169.
patrz: GRYZIENIE
– Naprzod tedy zła to iest Argumentatia; siárká iest podpałem y paszą ognióm [!] podziemnym ktore grzeią wody: toć tedy káżda siárká powinná gorzeć [...]. SykstCiepl 120.
patrz: GRZAĆ
– Posita caussa, ponitur effectus. Iáko to: Ogień grzeie y pali: toć kędy będzie ogień/ pewna rzecz záraz y palenie y grzánie musi bydź: tákże siárká ciepłe czyni wody. SykstCiepl 89.
patrz: GRZANIE
– Tá moc ma inszą ániżeli pierwsza odwilżáiąca/ álbowiem iest y oziąbiaiąca: gdyż mało co od przyrodzenia swego odstąpiłá/ przeto tesz przymioty ma/ ktore y samá wodá nie grzana. SykstCiepl 44.
patrz: GRZANY
– [...] ktora [woda] z wielkim wichrem y wiátrem gwałtownie leie/ y z częstem y strasznem grzmieniem y łyskaniem/ takowa nie iest dobra y nie chwali iey Hippokrates. SykstCiepl 36.
patrz: GWAŁTOWNIE
– Zabáwki potrzebá mieć wdzięczne y vcieszne/ y prace pomierne: Bo iáko prożnowánie y gnusność/ do prac człowieká nikczemnym czyni/ y zdrowia go zbawia; ták też y prace zbytnie y gwałtowne zdrowie ludzkie psuią y tárgáią. SykstCiepl 181.
patrz: GWAŁTOWNY
– Wody te Iáworowskie raz názywáią ták [...] że nie dáleko miastá Iáworowá K. J. M. milá dobra odległe [...]. SykstCiepl 133.
patrz: JAWOROWSKI
– Czwarta wodá iest stoiąca/ tákowe są w wielu stáwach/ ba ledwie nie we wszystkich: álbowiem chociaż stawy niektore są ná rzekách/ iednak że wszystek staw nie może bydź na rzece iedno cząstká iego. SykstCiepl 38.
patrz: JEDNO
– Iest drugie prágnienie więtsze: kiedy w dołku (os ventriculi názywamy) y wżołądku samym/ wysuszona iest wilgotność/ ledwie nie przyrodzona. to ták vlecżym: weźmi vlepku fiiołkowego trzećią cżęść kieliszká; y przyley do niego ptysánny/ y to wypiy: tedy vgáśisz tákie prágnienie. SykstCiepl 166.
patrz: JULEPEK, ULEPEK, ULEPEK, ULIPEK
– Y przeto ogień gore ták długo/ poki zstawa drew/ iáko skoro spali one/ á nie przyłożysz/ nátychmiast gáśnie/ á gdzie będziesz przykładał/ vstáwicznie gorzeć będzie: także y w kaganku ták długo się świeci y ogień wydáie/ dokąd ma dostátek ábo oleiu/ abo szpiku; tákże y w świecy poki zstáie wosku/ ábo łoiu [...]. SykstCiepl 105.
patrz: KAGANEK
– Woda dobra ta iest/ ktora nie z kałuż/ nie z ieziorá płynie/ ani przez te mieyscá/ kędy kruszce iakie są: do tego iest przezroczysta/ żadne[go] smáku áni zapáchu niemaiąc/ kału albo błotá ná dnie niema. SykstCiepl 34.
patrz: KAŁUŻA
– Do te[go] iezierne wody y kałużne/ w tey się zamykaią: te wszyscy ganią/ tak ci ktorzy pisali o gospodárstwie wieyskiem iako y inni: á to dla tego/ że wodá stoiąca iest iako bez dusze/ gdy się bowiem rusza vstáwicznie y z mieysca na mieysce płynie/ w ten czás iest żywa wodá. SykstCiepl 38.
patrz: KAŁUŻNY
– [Ludzie] poczęli z nienagłá tychże wod używáć do takowychże chorob ludzkich/ to iest kiedy kto miał nerek rzezánie/ bol kámienny [...]. SykstCiepl 132.
patrz: KAMIENNI, KAMIENNY
– iákowy był v nas Iust Introligator/ ktory przez kilká lat leżał chory ná nogi y ná ręce/ u ktorego z cżłonkow práwie wszytkich kámycżki wychodźiły. á przedtim niżeli się mieysce otworzyło/ ból wielki y nieznośny ćierpiał [...]. SykstCiepl 145.
patrz: KAMYCZEK
– Napożytecżnieysze tedy cżasy są tákowe/ ktorych áni zbytnie gorąco iest/ áni teź źimná przykre: á tákowe cżásy są wszystká wiosná ábo śrzodek áż do sámey kánikuły tu w nászych kraiách. SykstCiepl 150.
patrz: KANIKUŁA
– Może też bydź pomocna tá wodá piskowi y głuchośći w vszách/ ktora bywa ábo z wilgotnośći źimney/ ábo też z wiátru y szumu iákiegoś; á to może spráwić cżyniąc stillicidium, to iest/ z wierzchu strumień abo kápánie tey wody ná głowę. SykstCiepl 142.
patrz: KAPANIE
– Nie zániedbyway syrupow/ tákże y konfektow zażywáć chłodzących. SykstCiepl 166.
patrz: KONFEKT
– W kráinach záś ktore leżą ná południe/ bárzo máło się nayduie wod ták płynących/ iáko y stoiących/ iż tám rzadko kiedy deszcż widáć/ ále piaszcżyste/ y suche te kráiny od wszystkich Kosmográphow bywáią opisowáne. SykstCiepl 6.
patrz: KOSMOGRAF
– Druga rzecż iest/ ktora nam przed ocży przekłáda coś y piękne[g]o/ y vćiesznego. álbowiem rzeki rozmáitym swem biegiem źiemię iáko pásámi iákiemi przepásuią y przedźieláią/ y gránice ludźiom iedne od drugich dźieląc cżynią/ iáko to może obacżyć káżdy v Kosmográphow ták stárych iáko y teráznieyszych. SykstCiepl 21.
patrz: KOSMOGRAF
– Prawdá to iż ták iest/ ále gdy będźie pátrzyć ná miąższość y ná grubość ziemie/ pewna rzecż że więcey iest źiemie ániżeli wody: bo to powierzchne rozlanie wody po wszystkiey źiemi we dwoy nasob zda się bydź y iest więsze niżeli sámá źiemia/ iáko tego dowodzą Astrologowie y inszy Kosmográphi: iednák że głębokość y miąższosć źiemie nie iest porownána z wodą/ ábowie[m] kędykolwiek iest wodá/ tám wszędy iest pod nią źiemiá/ á nie wszędy wodá pod źiemią iest. SykstCiepl 22.
patrz: KOSMOGRAF
– Náiadszy się/ iáko naspokoyniey się zachowáć: lub to lekkuchno sobie chodząc po mieszkaniu; lub też śiedząc zabawiáć się miłymi y vćiesznymi rozmowami; á nie spáć. SykstCiepl 177.
patrz: LEGUCHNO, LEKKUCHNO, LEKUCHNO, LEKUCHNO
– Y przeto ná gorące choroby wynáleźli lekárstwá chłodzące: ná zimne/ zágrzewáiące. SykstCiepl 139.
patrz: LEKARSTWO, LEKARSTWO, LIKARSTWO
– Ma ieszcze Hippokrátes ieden znák/ kiedy mowi/ Aqua quae citò calefit, et citò refrigeratur, leuissima, Iákoby chciał rzec/ że tá wodá naylepsza ktora iest naylżeysza/ albo nayleksza. [...] ktora woda gdy iey vżywamy/ w żywocie álbo w żołądku także y w ielitach nie długo się bawi/ y nie obciąża wnątrza/ ale prędko bądź przez stolce/ bądź też y przez vrynę przechodzi y przebiega/ tá iest woda lekka. SykstCiepl 34.
patrz: LEKI, LEKKI, LEKKI, LETKI, LIEKKI
– Do tego ieszcże/ káżda rzecż ktora ma żyć y pokarm dáć ćiáłu/ potrzebá pierwey niżeli będźie obroconá w pokarm/ aby byłá zkupiona y zgrubiała/ y áby w sobie miáłá iákąś lipkość: bo niemoże bydż pokarm obrocony w istność tego ktoremu iest pokármem/ áżby pierwey był przypodobiony ćiáłu/ potym przylepiony: y/ że ták iákoby rzekę/ przykliiony á to bydź nie może/ ażby przygrubszym oná rzecż stáłá się/ ktora má bydź pokármem. SykstCiepl 28.
patrz: LEPKOŚĆ, LEPKOŚĆ, LIPKOŚĆ
– Przeto y my ták rozumieć mamy/ że bądź gorącosć tych wod/ bądź też ćiepło/ bądź letność nie co innego w nich spráwuie iedno ogień. SykstCiepl 96.
patrz: LETNOŚĆ
– Chorobá tá/ ácż zda się tylko bydź we włosach; ále kto wiádom z cżego się włosy rodzą/ łatwie y tego może doyść; co zá przycżyná/ y co zá máterya iest tego skręcenia włosow [...]. SykstCiepl 202.
patrz: ŁATWIE, ŁATWO
– Zebymći tego wielkiemi dowodámi nie pokázował/ przypatrz się iedno owym Niemcom co tak cżynią/ także łaziebnikom/ y wszystkim onym ktorzy w łazni służą/ iakoć są nadobni/ mogłby drugim iáko śmierćią w ćiemnośćiach dźieći straszyć. SykstCiepl 50.
patrz: ŁAZIEBNIK, ŁAZIEBNIK, ŁAZIENNIK, ŁAZIEWNIK
– Lupánia głowy/ puł głowy bolenia tá wodá ratowáć może/ powietrza ruszenie/ skurcżenie vst/ szyie; ábo inszych cżłonkow drżenie. SykstCiepl 142.
patrz: ŁUPANIE
– W nozdrzách będą li krosty/ łupieże/ mięso nárosłe/ (Polipum y odenas zowią) tą wodą ciepliczną rátowáć się mogą. SykstCiepl 143.
patrz: ŁUPIEZ, ŁUPIEŻ, ŁUPIEŻ
– To iuż ták odpráwiwszy/ dopiero iuż wstąp do wánny; ále nie o raz ciało ponurzay w tey wodzie/ ale z lekka á z lekká ciáło w nię wpuszczay y ponurzay: to iest / pierwey nogi/ potym łysty wpuść / y ták po lekku wszystko ćiáło/ áż do samey szyie. SykstCiepl 158.
patrz: ŁYST, ŁYSTA
– Oleykiem rucianym w cebuli wielkiey vsmáżonym/ meaty one w vszu záwárte zátykáiąc [pomożesz uszom]. SykstCiepl 143.
patrz: MEAT
– I czego ani salsą/ ani drzewem/ ani też innemi lekarstwy wysuszającemi nie możemy więc w nerkach i w męcherzu/ także i w pendencie uleczyć: tedy szczęśliwie i z wielkim podziwieniem/ te wszytkie przypadki bywają uskramiane. SykstCiepl 144.
patrz: MECHERZ, MĘCHERZ, MĘCHYRZ, MĘCHYRZ, MIECHYRZ, MIECHYRŻ
– Abo wiem gdzie się ze wszytkiem ćiałem będżiesz obracał/ y miotał w wannie; wszytká wodá muśi się też poruszać y mieszać: zkąd dwie szkodźie będźiesz miał. SykstCiepl 158.
patrz: MIETAĆ, MIOTAĆ, MIOTAĆ
– A odprawiwszy się z tym błotem/ iesliż iákie bole zastárzałe y twárdośći masz/ y żeły suche skurcżone; ábyś tym prędzey skutku pożądánego dostąpił/ máśćiami im pomagay/ ktoreby ni zapaláły/ á moc do miękcżenia miały. SykstCiepl 194.
patrz: MIĘKCZENIE
– Trzećia własnie to w sobie będźie miáłá/ co zá przyrodzenie wody Skláney iest: ktore máterye álbo minery w niey są/ ná ktore choroby pomocna/ y iákie ma bydż dobre używánie tey wody: to iest/ co trżebá cżynić/ pierwey niżeli do iey używánia ktoźkolwiek chce przystąpić/ co w ten cżás záchowáć/ kiedy kto w cney álbo śiada/ albo onę pija. SykstCiepl 3.
patrz: MINERA
– Nayduią się y cżerwone wody iako krew/ y prośći ludźie mniemaią/ że to iakowyś cud/ ale się takowe wody zstawaią z przymieszánia iákowey źiemie/ abo też glinki/ iáko iest minia/ y glinek rozmáitych wiele: do tego y rdze niektore są cżerwone/ y cżerwone też y iakoby krwawe wody cżynią/ tákże y Sandaraká. SykstCiepl 72.
patrz: MINIA
– [...] mknę tę kśiążkę: á w trzećiey iuż o nászey śkláney wodzie diskursy poprowadzę. SykstCiepl 55.
patrz: MKNĄĆ
– Alem y to niepoślednieysze u śiebie uważenie miał; iż o wodźie pisząc, nikomu nieprzystoiniey przypisáć, iedno W. M. memu Młśćiwemu Pánu, ktory sámym skutkiem y rzecżą, wielkie pożytki tego żywiołu wody pokázuiesz, y nim iáko W. M. chce kieruie. SykstCiepl 8.
patrz: MŁŚCIWY
– Y trzymam to o W. M. mym Młśćiwym Pánie, że przykládem onego Krola, ktory od ubogiego garstkę wody w upominku przyiął: tákże W. M. moy Młśćiwy Pan, to źrzodło wody w tych kśiążkách wesoło y wdźięcżnie prziymie, y mnie w łásce swey, iáko W. M. pocżął, do końcá będźie chował. SykstCiepl 8.
patrz: MŁŚCIWY
– Nie inacżey iáko gdy kto do lámpy/ iuż práwie dogorywáiącey oliwę prędko y mnogo leie/ rychley onę zágáśi á niżeli rospali. SykstCiepl 149.
patrz: MNOGO, MNOGO, MNOHO
– Tak ábowiem v Brándule woły/ ktore cżásu swego krwią mokrzyły/ á chorobę tę iákoby przyrzutną wszytkie w támtym kráiu miáły: á to się dźiało roku Pańskiego 1448. ktore nápiwszy się oney wody/ záraz ozdrowiáły: á ktore woły opodal były; bądz też blisko onego źrzodłá á wody tey nie piły/ tedy wszystkie zdychały. SykstCiepl 132.
patrz: MOKRZYĆ
– Ieszcże niektorzy wyrywáią się; ktorzy cżásu powietrza tey wody ćieplicżney záżywáć zákazuią: gdyż vszłaby ich tá náuká o owem powietrzu ktoreby ten wiatr/ to iest/ àérem, wszystek tak záráźiło/ że ledwo nie po wszystkim świećie/ ábo po niemałey cżęśći morowe powietrze rozśiało się; ále w zánieśionych powietrzach namnieyszey skázy tákowe wody ćieplicżne nie maią. SykstCiepl 151.
patrz: MOROWY
– Nie dayże pić tey wody bárzo w gorace dni; áni też bárzo w źimne y mroźne. SykstCiepl 172.
patrz: MROŹNY
– Dla tegoż Gálenus dobrze powiedział: że w namnieyszey rzecży człowiek może obacżyć/ gdy się zechce pilno przypátrowáć tym trzem rzeczom/ Stworzyćielá mądrości/ mocy/ y dobroći: y niemniey w pcżole/ y w musze/ niż we słońcu to się okázuie/ gdyż iednákowa iest mądrość/ dobroć/ y moc/ w tych podłych rzeczach/ iáko y w niebieskich świádkách: to iednák przydawszy/ áby non materia rerum consideretur, sed ipsum artificium in materia. SykstCiepl 4.
patrz: MUCHA
– ANie tylko w tym źrzodle Sklánym wodá się nayduie/ ale widźiemy ocżywiśćie muł y błoto/ ktorego ácż práwie żadnego vżywánia niemász/ cżęśćią dla tego/ że naród nász záwsze swoie rzecży domowe zá nic nie ma: y przeto też z Medycy máło co ábo práwie nic o tym błoćie mowią: y ieszcżem żadnego nie słyszał/ ktoryby roskázował błotem tey wody cżłonek chory okłádać. SykstCiepl 190.
patrz: MUŁ
– Tákowego Petrolaeum ábo naphthy/ rozmaita iest ná rożnych mieyscách bárwá: iedná naphthá iest biała; tákowa náyduie się miedzy Mutinam y Parmam: druga iest żołtawa/ iákowa przy górze Gibium ná teyże dźiedźinie Mutyńskiey. SykstCiepl 118.
patrz: MUTYŃSKI
– Latwie tedy pierwszego pytania domyślić się możesz/ to wiedząc co się teraz powiedżiało/ ktorzy bespiecżnie mogą na inne choroby/ wylecżywszy się z fránce/ vżywać tey wody; i ktorzy nie; Abowiem owi pierwszy ktorzy doskonale się wylecżyli/ gdy iaka potym ná nie choroba przypadnie/ ktora może się lecżyć tą wodą/ mogą się w niey kąpać; y one pić ieśli trzebá: ále ktorzy iuż bárzo máią nadwątlone zdrowie po francy/ y ieszcże ćiałá ich nie dokońcá wolne/ niechay to wiedzą zá rzecż pewną/ że chcąc się rátować/ ná onę chorobę tą wodą/ znacżne zepsowánie práwię iuż do końcá zdrowia odniosą/ a zátym prędko y śmierć. SykstCiepl 199.
patrz: NADWĄTLONY
– Cżwarta nauká iest potrzebna też bárzo: aby ná mieyscu tego lekárstwá wodnego vżywał/ ktoreby niebłotne było; y kędyby áni źimno/ áni gorąco ćiała nasze obrażały: ale áby wiatr ten ktorym żyiem/ iák napomiernieyszy był. SykstCiepl 173.
patrz: NIEBŁOTNY
– Niewiem z ktorey przycżyny ludźie ći ktorzy przyieżdżáią do tey wody/ vprzędli iákieś sobie mniemánie nieforemne/ o wyśiadániu w wánnách tey wody; iż káżdy ktory chce mieć porátowánie zdrowia od niey/ powinien wyśiedźieć w niey godźin pięćdźieśiąt [...]. SykstCiepl 160..
patrz: NIEFOREMNY
– A z tych smákow iedne są wdźięcżne/ y mile zmysłom przyiemne: á drugie zaś bárzo niesmácżne/ nie miłe y nieprzyiemne. SykstCiepl 66.
patrz: NIEMIŁY
– Przetoż błáhe/ y nieprawdźiwe iest to mniemánie/ kłádące ćiepło przyrodzone źiemi zá przyczynę Cieplic. SykstCiepl 93..
patrz: NIEPRAWDZIWY
– Po przepuszcżeniu tedy tákowey wody ćieplicżney/ pierwey ániżeli ostydnie on fus/ ktory pozostał w kołbie/ przyłoż nozdrze do niego álbo do tey kołby/ y wąchay co zá zapách: álbowiem z onego zapáchu/ możesz iuż blisko przystąpić do rozsądku oney materiey ábo minery. SykstCiepl 81..
patrz: NOZDRZE
– [...] gdziekolwiek iedno W. M. może, tedy one ozdabiasz y obdárowywasz [lekarzy]. SykstCiepl Przedmowa 7.
patrz: OBDAROWYWAĆ
– A dopiero znowu ábo do wánny wnidźiesz ze wszytkim ćiałem/ ábo też on sam cżłonek obmyy w tey wodźie ćieplicżney. SykstCiepl 193.
patrz: OBMYĆ
– IVZBY cżás tę pierwszą kśiąszkę zkońcżyć/ gdyż się iuż dosyć pokazáło/ y o pocżątku wody/ y o dobroći: iedno iż wody cżęstokroć vżywámy/ nie tylko w napoiu/ ále też y ćiáłá nasze oną obmywamy: á nie tylko dla ochędostwá to cżynimy/ ále cżęsto y dlá zdrowia: przeto przystoyna rzecż iest/ áby się tá kśiąszká wánnami/ álbo iáko zowią łáźnią/ zakońcżełá/ gdyż y Cieplice o ktorych pisáć dáley mamy/ po wielkiey cżęśći nic innego nie są/ iedno iakoby wánny y łażnia iákáś. SykstCiepl 41.
patrz: OBMYWAĆ
– Ale miásto tego rádzę námázáć skronie/ y trochę ná ćiemieniu/ tákże y pod nozdrzami vnguento populeo, zmieszáwszy z oleykiem fiiołkowym: y gdźieby to nie pomagáło/ tedy może trochę do tegoż mázánia przymieszáć opium; gdyż nie ták szkodliwa rzecż iest vżywáć opium zwierzchu/ iáko wewnątrz. SykstCiepl 165.
patrz: OPIUM
– Izali one wody [...] nie trąciełyby y nie pachnęłyby wapnem [gdyby po nim płynęły]. SykstCiepl 86.
patrz: PACHNĄĆ, PACHNIEĆ
– Niechay onego pácyentá kto potrąca áby nie spał. SykstCiepl 186-187.
patrz: PACJENT
– Oná nagła goracość ná ciáło ludzkie pádáiąca/ iakoby kąsa ciáło. SykstCiepl 158.
patrz: PADAĆ
– Fallopius záleca tego Medyká Padewskiego. SykstCiepl 100.
patrz: PADEWSKI
– Padewskimi cieplicámi názywáią; iże blisko miástá Padwi w mili y daley/ te wszytkie one wody ciepliczne wynikáią. SykstCiepl 133.
patrz: PADEWSKI
– Medycy/ chociaz iuż niezłe początki maią podane od Medykow Padewskich/ niechcą się zakręcić około niey [choroby]. SykstCiepl 199.
patrz: PADEWSKI
– Medycy [...] ná tymże mieyscu [ciemieniu] zwykli więc palenia czynić y áperturę żelázem rospalonym. SykstCiepl 184-185.
patrz: PALENIE
– Ciepło Słoneczne vstáwicznem paleniem y wárzeniem/ subtelnieysze y ciensze cząstki oney wody morskiey ku gorze wyciąga. SykstCiepl 73.
patrz: PALENIE
– Pácyent [...] niech się Strzeże Pániey Wenery tak kąpiąc się w wodzie/ iáko też odpráwiwszy iuż wodę. SykstCiepl 163.
patrz: PANI
– Vpominam tedy wszytkich tych/ ktorzy wysługę iáką znáczną máią od tey pániey francy. SykstCiepl 198.
patrz: PANI
– Niemasz iuż áni fránce áni páralyżow/ áni kurczu [...] iedno gościec. SykstCiepl 206.
patrz: PARALIŻ
– Do tego po lekku będziesz pił á nie duszkiem / iako mowią / abyś tylko on napoy wody odpráwiał zá godzinę: á kiedy iey będzie wiele / zá pułtory godziny. SykstCiepl 175.
patrz: PO LEKKU
– Gdy siárki trochę weźmie/ ábo wącha/ ábo się nią podkurzy/ tedy mu poruszy phlegmę z vst. SykstCiepl 117.
patrz: PODKURZYĆ SIĘ
– Ten [ogień] nie zkąd inąd swoię podpáłę y trwałość ma/ iedno [...] z siárki samey. SykstCiepl 120.
patrz: PODPAŁ, PODPAŁA
– Ogień káżdy bez podpału nie może bydź, á iż ogniá podźiemnego podpałem iest ropá, ábo kliy, y śiárká. SykstCiepl 104.
patrz: PODPAŁ, PODPAŁA
– Widomeć są iey owoce/ ábo ná głowie/ ábo też ná pendenćie/ pod cżás y ná łonie: ale istotá iey/ y zepsowania krwi iakoby stopień iáki/ nie iest poiętny y widomy. SykstCiepl 196.
patrz: POJĘTNY
– Chorobá też sámá (iesliż chorobą mamy názywáć to pokręcenie włosow) niepotrzebuie tey wody [kołtun]. SykstCiepl 205.
patrz: POKRĘCENIE
– Tákowych tedy lekkomyślnych y głupich rozumienia iest o tey chorobie pokuckiey gośćcu. SykstCiepl 202.
patrz: POKUCKI
– Piszą iż w Arabiey iest iedno miásto/ w ktorym z sztuk soli mury y domy są pomurowáne/ ktore spoiáią wodą miásto wapná. SykstCiepl 67.
patrz: POMUROWANY
– ...bądź to będą strupy [...] krosty suche ábo zropione: gdy się w niey [wodzie] kto będzie ponarzał y kąpał [...] wyleczy się. SykstCiepl 145.
patrz: PONARZAĆ SIĘ
– To iuż ták odpráwiwszy/ dopiero iuż wstąp do wánny; ále nie o raz ćiało ponurzay w tey wodźie/ ale z lekka á z lekká ćiáło w nię wpuszcżay y ponurzay: to iest/ pierwey nogi/ potym łysty wpuść/ y ták po lekku wszystko ćiáło/ áż do samey szyie. SykstCiepl 158.
patrz: PONURZAĆ
– ...náwet pieniądze w mieszku ktorekolwiek będą srebrne ábo posrebrzone/ wszytkie od namnieyszego do nawiętszego z śmiedźieią; że kto tego nie świádom/ będźie rozumiał że to pieniądze są fałszowáne: wszákoż prętko się przećię może wychędożyć/ bo nic nie vymnie tym áni wagi/ áni krasy pieniądzom oná śmiádość/ kiedy kto poobćiera: á kiedy kto vpuśći w tę wodę srebro tedy pocżernieie. SykstCiepl 135.
patrz: POOBCIERAĆ
– Nad to/ gdyby płynąc dopiero wody nabywały onych przymiotow/ tedy przytráiáłoby się cżęsto/ iżby raz była barźiey śiárcżysta/ drugi raz mniey/ wedle tego/ iakoby prędko płynęłá przez ono mieysce/zkądby mogła nabydź takowych przymiotow/ cżęśćią gdy będżie raz popędzoná od wiátru/ álbo też od cżego inne[go]: drugim rázem zaś leniwiey popłynie/ gdyż wodá cżasem prędzey płynie/ cżasem też pomału. SykstCiepl 57.
patrz: POPĘDZONY
– Nerki też zránione y phlegmą zátkáne; ták że porániony męcherz/ bá y pendent: tá wodá ták doskonale lecży/ że żadna rzecż nad nię inna lepiey. SykstCiepl 144.
patrz: PORANIONY
– Y iesliż ktora zwykłá przed czasem płód poroniwáć; tedy nád tą wodą párzyć się iest rzecz bárzo pożyteczna. SykstCiepl 145.
patrz: PORONIAĆ, PORONIWAĆ
– Ná przykład/ kiedy owo kto zgłodnieie/ nie mogą się wszystkie cżąstki nápełnić onych potraw/ ktore bywaią do żołądká włożone/ ale iako prędko do żoładka przyidą/ tak prędko bywaią porywáne od wątroby y od śił: toż rozumiey y o pragnieniu. SykstCiepl 47.
patrz: PORYWANY
– I nie tylko Aristotelem mają po sobie/ ale też i nasz Galen barzo zda się jem poświadczać tego: a tym więcej jeszcze on wielki Maurytański Filozof i Medyk Awicenna/ który powiada/ że bynamniej woda pokarmu nie daje ciałom. SykstCiepl 29.
patrz: POŚWIADCZAĆ
– Y ná to Medykowi pámiętáć potrzebá; że stárcom zgrzybiáłym bárziey może bydź szkodliwa á niżeli pożyteczna tá woda; ponieważ w onych iuż nie wiele ciepłá przyrodzonego iest/ ktore więtszym ciepłem tey wody Skláney snádnie może bydź potłumione y zágászone. SykstCiepl 149.
patrz: POTŁUMIONY
– ...aby oni zaniechawszy tey wody ćieplicżney/ y sobie nie zdrowia więtszego/ y tey wodźie złego vdánia nie cżyniąc/ vdali się rácżey do innych lekarstw: iako do drzewa/ Lignum Sanctum zowią/ tákże do salsy: á kto chce sobie ná potym przycżynić chorob/ y przednieysze cżęści ćiałá powątlić/ iako mozg: tedy może y kurzenia záżyć/ y turbitow/ y mázánia abo sparadrapow. SykstCiepl 198.
patrz: POWĄTLIĆ
– ...powoniay iey y pokosztuy [wody]. SykstCiepl 76.
patrz: POWONIAĆ
– Ráno wstawszy ma się o to stáráć pacyent/ áby ćiężar żołądká y żywotá wszytkiego był precż pozbyty/ y żywot vwolniony... SykstCiepl 174.
patrz: POZBYTY
– POZOstáie tylko iedno pytánie/ ktore ná kilku mieyscách Galenus wspomina/ co to zá przycżyna iest/ że kiedy kto ma pragnienie/ á nie idzie do wanny/ potym vstaie mu ono pragnienie. SykstCiepl 46.
patrz: POZOSTAWAĆ
– przeklęci czarci SykstCiepl 200-201.
patrz: PRZEKLĘTY
– Trzeci raz może doświadczyć tey wody przepuszczaiąc onę álbo distilluiąc w Alembiku. SykstCiepl 76.
patrz: PRZEPUSZCZAĆ
– ...drugim zaś wątrobá się rospala/ zwlaszczá ktorzy máią wątrobę przygorętszą y zátkania niemáłe czyni... SykstCiepl 50.
patrz: PRZYGORĄCY
– ...wżołądku samym/ wysuszona iest wilgotność/ ledwie nie przyrodzona. to ták vlecżym: weźmi vlepku fiiołkowego trzećią cżęść kieliszká; y przyley do niego ptysánny/ y to wypiy: tedy vgáśisz tákie prágnienie. SykstCiepl 166.
patrz: PRZYLAĆ
– Wanna ma bydź przyletnieysza/ w ktorą prágnący maią bydź wsadzeni. SykstCiepl 48.
patrz: PRZYLETNI
– ...oná wodá [mineralna] dla tego miáłá bydź zimná/ że się do niey przymieszuie woda zimna surowa... SykstCiepl 121.
patrz: PRZYMIESZYWAĆ SIĘ, PRZYMIESZYWAĆ SIĘ, PRZYMIĘSZYWAĆ SIĘ
– ...záwżdy ogień ku gorze się pnie/ y byś go ty nabárźiey przyćiskał/ przećię on w zgorę się drze: á drugie poruszenie ma ku dołowi/ dla záchowánia y przymnożenia sámego śiebie/ z máteryey ná niskośći sobie przyzwoitey/z ktorey iákoby pokarm ma. SykstCiepl 105.
patrz: PRZYMNOŻENIE
– Z kąd y to wiedźieć y náucżyć się tego możesz/ że tá chórobá nieinácżey się trafia wtákowych ćiałách/ ktore máią w sobie wiele bárzo gorącá/ ktore aż przypala y przykopcywa ták wilgotnośći ćiáłá/ iáko też y sáme wnętrżnośći; w ktorych się zámykáią wilgotnośći. SykstCiepl 204.
patrz: PRZYPALAĆ
– Tákowe ćiáłá są krwiste/ y cholerycżne/ ktore prędko przypalenie y rospalenie mogą pocżuć: iesliż ieszcże do tego będą pomágáć ták trunkámi/ iáko y potráwámi bárzo gorącemi. SykstCiepl 204.
patrz: PRZYPALENIE
– Tak ábowiem v Brándule woły/ ktore cżásu swego krwią mokrzyły/ á chorobę tę iákoby przyrzutną wszytkie w támtym kráiu miáły: á to się dźiało roku Pańskiego 1448. ktore które [który:adj:pl:nom:f:pos] nápiwszy się oney wody/ záraz ozdrowiáły: á ktore woły opodal były; bądz też blisko onego źrzodłá á wody tey nie piły/ tedy wszystkie zdychały. SykstCiepl 132.
patrz: PRZYRZUTNY
– PRzystałoby opisáć teraz przyrodzenie siárki y kliiu [...]. SykstCiepl 110.
patrz: PRZYSTAĆ, PRZYSTOIĆ
– [...] to prawdá/ iż wodá iáko iest żywiołem szczerym/ pokármu y ożywienia dáć nie może/ ále iż te násze wszytkie wody nie są szczere/ iáko się iuż powiedziáło/ przeto mogą dáć pokarm/ gdyż máią w sobie kondicye ktore wlaśnie przystoią pokarmowi. SykstCiepl 31.
patrz: PRZYSTAĆ, PRZYSTOIĆ, PRZYSTOJEĆ
– SNadźby iuż przystało skończyć tę książkę: ponieważ iużechmy o tey wodzie we Skle to odprawili y nauczyli/ co y przystoyna wiedzieć/ y cosmy ná początku obiecáli. SykstCiepl 195.
patrz: PRZYSTOJNA
– Ná to pytánie y wątpliwość iákoby odpowiedźieć/ trochę przytrudnieyszym; iedno kto pomni to wszytko co się iuż pisáło o ćieple tich wod/ y o sposobie iáko bywaią zágrzewáne od onego ogniá: zda mi się że może się sposob taki náleść/ iako się ten węzeł rozwiąże/ y wątpliwość wszytká znieśie. SykstCiepl 120.
patrz: PRZYTRUDNIEJSZEM, PRZYTRUDNIEJSZYM, PRZYTRUDNIEJSZYM
– Druga nauká iest/ iako wiele ma pić pácyent tey wodi. iedno żem iuż namienił/ iż nawięcey do gárncá ma doćiągáć; przeto niechcę ponawiać tego com iuż pierwey nápisał: to tylko przydáię/ iż ták z nienagłá máią zácżynáć/ y co dźień przycżyniáć/ aby przyrodzenie z lekká przyucżało się/ y gwałtownym trunkiem nie zatłumione było: SykstCiepl 177.
patrz: PRZYUCZAĆ SIĘ
– ...częstokroć niektorym głowa się rospala: á osobliwie tym/ ktorzy máią głowy gorące y przywilgotnieyszym. SykstCiepl 50.
patrz: PRZYWILGOTNIEJSZYM
– Y przeto Galenus powiáda/ że niektórzy purgowali się piiąc wodę śiárcżáną: y Tralliunus dawał ie więc/ gdy kto miał iákie bolenie y gryźienie w ielitách. SykstCiepl 169.
patrz: PURGOWAĆ SIĘ
– Te [rzeki] bywáią do vżywánia dobre/ ktore po ziemi dobrey płyńą [!]/ y z mieyscá dobreg[o] wynikaią/ y Aspekt niebieski przy wypływániu swem/ iako to Astrologowie názywáią/ dobry y szcżęsliwy máią: nád to/ z obfitego źrzodłá y słodkiego/ y w dálekie ziemice y kráie prędko bárzo pływáią/ y ná wielu mieyscach kamienisty grunt/ piászcżysty/ y z wielą rumu y gliny pomieszány máią [...]. SykstCiepl 39.
patrz: RUM
– Przychodzą więc wielkie descensy; ktore potym nagłą śmierć [...] ábo sen vstáwiczny/ y bezmierny [...] zá sobą przywłoczą. SykstCiepl 147.
patrz: SEN
– Powiádáią że v Filaku byłá iedná niewiástá/ ktora miáłá zplwány (iáko to zowią) y iuż byłá wyciekłá y wyschłá/ y mężowi iuż byłá obmierzłá (iákoż oprocz tego dosyć iest plugáwy narod niewieści) chciáłá się dla tego w sadzáwce ciepliczney (ktorey ieszcze dla zdrowia nie vżywáli) utopić: gdzie iż vtonąć nie mogłá dla miáłkości oney wody/ ták się iey zstáło/ iáko iednemu ktorego służebnicá iego otruć iaszczurką/ dla sprosności oney choroby y brzydliwości chciáłá/ á oná iego vzdrowiłá [...]. SykstCiepl 132.
patrz: SPLWANY
– [...] á poznasz że ona wodá iuż ledwie nie wszytká z ciáłá wyszłá/ pátrząc w onę śklenicę/ w ktorąś wodę puszczáł. SykstCiepl 176.
patrz: SZKLENICA, SZKLENICA, ŚKLENICA
– Do tego nie tylko ten pożytek wodá czyni/ ále też grube y miąższe potráwy iákoby rozpuszcza/ y rzedsze czyni dla tego/ áby mogły przez śćiskłe y ćiásne żyły przechodzić. SykstCiepl 31-32.
patrz: ŚCISKŁY
– Iednák áby łatwiey y snádniey mogłá y prędzey przeyść: iesliż chcesz áby przez ielitá wyszłá/ tedy dasz wprzod wypic manny rospuszcżoney abo w polewce śliwowey/ ábo też w wodźie iákiey inney [...]. SykstCiepl 176.
patrz: ŚLIWOWY
– [...] ktorzy ludzie chcą się vdáć zá świątobliwe/ y bárzo trzeźwie/ tedy częstokroć podkurzáią sobie twarz siárką. SykstCiepl 117.
patrz: TRZEŹWI, TRZEŹWY
– Y przeto gdy źiemię mierzáią/ tedy w okrąg onę ráchuią ná trzykroć sto tyśięcy y pięć set łokći/ tedy semidiameter oney będźie (to iest w połowicy miąższość iey) ná pięć tyśięcy łokći. SykstCiepl 23.
patrz: TRZYKROĆ
– Do tego/ gdyby pod źiemią miał bydź [ogień]/ muśiałby się prędko vdusić: ponieważ káżdy ogień áby trwał/ potrzebuie wolnego oddechu/ iáko to w nászym ogniu widźimy. SykstCiepl 103.
patrz: UDUSIĆ SIĘ, UDUSIĆ SIĘ, UDUSZYĆ SIĘ
– [...] wodá przywiedźioná do pożytku y wiádomośći ludzkiey byłá ktorym innym sposobem iedno experientią/ to iest doświádcżeniem: y przeto ták powiáda/ że vżywánie Cieplic/ iest to lekárstwo Empiricorum; to iest tych ludźi/ ktorzy bez żadney náuki chodzą około zdrowia ludzkiego/ y z tráfunku iáko ślepa kokosz ná źiárno trafi/ ták oni też więc vlecżáią choroby. SykstCiepl 129.
patrz: ULECZAĆ
– Abo też vcżynić węzełek z rożey/ z sándálow/ y z naśienia szcżąwo- wego; y octem skropić/ ábo w nim vmácżáć/ y dáć mu wąchać. SykstCiepl 168.
patrz: UMACZAĆ
– PRzystąpmy iuż teraz do sposobu vżywánia tey wody Sklaney: ktory iż iest cżworáki; ieden kiedy kto się w oney kąpie/ y w wánnie śiada: drugi kiedy onę kto piie: trzeći kiedy kto Ductiey/ to iest/ strumieniá y z wierzchu ná głowę ábo też ná inny cżłonek z puszcżania dla wysuszenia ábo vmocnienia onegoż cżłonku vżywa: cżwarty y ostátni iest/ kiedy się kto nad párą tey wody parzy. SykstCiepl 149.
patrz: UMOCNIENIE
– Przydáią to ieszcże niektorzy/ że między temi wodami nayniezdrowsze maią bydź/ w ktorych wielkie mnożtwo pijawek się naydue/ tákie ábowiem bywáią cżarney bárwy/ y iákoby śiney/ y gdyby się ich kto nápił/ nátychmiast ná żołądku obrzydzenie iákieś wzbudzáią/ y gdy ręce nimi kto vmyie/ nie rady prędko oschną. SykstCiepl 39.
patrz: UMYĆ
– Wtora nauka iest ma pilno oko obroćić Doktor ná complexią/ y ná vsposobienie y vstosowánie (habitum corporis zowiemy) ćiáłá: ábowiem chorobie może bydź pomocna tá wodá w napoiu/ ále ćiału może bárzo szkodźić. SykstCiepl 171.
patrz: USPOSOBIENIE
– Przychodzą więc wielkie descensy; ktore potym nagłą śmierć [...] ábo sen vstáwiczny/ y bezmierny [...] zá sobą przywłoczą. SykstCiepl 147.
patrz: USTAWICZNY
– Tym tedy wszytkim chorobom tá wodá Sklána/ ktore się nápomniáły/ pożytecżna iest: á innym ktore ábo gorące są/ abo też z przycżyny gorącey pochodzą/ nie tylko pożytku żadnego nie cżyni/ ále co więtsza/ wielkie vszcżerbienie zdrowia/ náostátek y śmierć przynieść może. SykstCiepl 146.
patrz: USZCZERBIENIE
– Cżęśćią też ż chorobámi przybywáią/ ktoreby mogły bydź porátowáne ále iż ćiáłá máią álbo nápełnione/ albo złemi wilgotnośćiámi záplugáwione: á ná to/ áni żadnego uplenienia przed tym nie cżynili/ áni też żadnemi lekárstwy vśmierzáiącemi/ iákoby ćiáłá chore y zápsowáne gotuiącemi/ tych wilgotnośći nie pomiárkowáli/ dla tegoż z więtszem nárżekániem y bolmi/od niey odieżdzáią. SykstCiepl 2.
patrz: UŚMIERZAJĄCY
– Tego nie wspomina/ że kamień wapienny raz od ogniá rospalony/ nigdy potym nie rospala się/ iáko to widźiemy w sámym wapnie: że raz zgászszne: drugi raz ogniá w się nie bierze... SykstCiepl 87.
patrz: WAPIENNY
– [...] te [frasunki] więcey wątlą ćiáłá y zdrowie ludzkie/ áni żeli nawiększe choroby. SykstCiepl 163.
patrz: WĄTLIĆ
– rzeći: iż wysusza wszelkie zbytnie wilgotnośći. Cżwarty: y ostátni/ że vmacnia y zágrzewa cżłonki chore y oźiębione: á nabárźiey to spráwuie/ że vmacnia y rozgrzewa ná stáwiech y ná wszytkich mieyscách/ ná ktorych są ábo suchych żeł wiele/ ábo błonek/ y wiązow ktoremi się iedná cżęść do drugiey wiąże. SykstCiepl 192.
patrz: WIĄZY, WIĘZY, WIĘZY
– [...] częstokroć widywáne były ták gory iáko tez y polá/ z ktorych zewnątrz ziemie wynikáły y wypadáły ná wierzch ognie. SykstCiepl 101.
patrz: WIDYWANY
– Moc tę ma śiárká káżda że zágrzewa/ trawi/ y rospędza: pomocna tesz iest kaszlącym dycháwicżnym/ y gdy śiárki trochę weźmie/ ábo wącha/ ábo się nią podkurzy/ tedy mu poruszy phlágmę z vst. Gdy kto ma świerzb po wszytkim ćiele/ tedy śiárkę z másłem ábo z wieprzowym sádłem z mieszáć/ á tym się smarowáć/ pewna rzecż że on świerzb zginie: iednákże nápominam ludźi/ áby tego bez rády Doktorá nie cżynili: gdyż się często o wielkie niebespiecżeństwo ludźie przypráwuią. SykstCiepl 117.
patrz: WIEPRZOWY
– ...vwinąwszy się w botuch/ ábo w prześćieradło/ záraz niechay się położy w pośćieli; y nákryć go potrzebá dobrze: kiedy poleży godzinę mniey ábo więcey/ y będźic się poćił; y po stárćiu poleży znowu áż sobie odpocżnie dobrze/ y prziydźie k sobie: dopiero wstawszy/ iesli dźień niepiękny nie ma się wietrzyć: á iesli spokoyny ćichy/ y ćiepły/ może się trochę przechodźić. SykstCiepl 162.
patrz: WIETRZYĆ
– Y ták to mniemánie wkorzeniło się było w myśli niektorych ludźi vcżonych/ że iuż dáley nie potrzebowáli pytáć się o przycżynie ćiepłá tych wod: ále tę zá prawdźiwą mieli. SykstCiepl 88.
patrz: WKORZENIĆ SIĘ
– Drugi sposob iest/ kiedy materya samá będąc sposobna do gorzenia/ wlecże się y bieży iakoby zá ogniem: iáko owo bywa w lámpie/w ktorą oliwy naleią/ knot iest ná samym końcu/ á oliwá daleko od niego/ á przećię wszytká oná oliwá wypłynie potrosze/ do onego knotá goráiącego. SykstCiepl 115.
patrz: WLEC SIĘ
– Dziewiąty y ostátni przypadek podczás przypada/ ostrość vryny/ którą rzezánie w pendencie y częste chodzenie z wodą pobudza. ale y ten przypadek rzádki iest przy kąpániu w tey wodzie: częściey więc się przytrafia tym ktorzy onę piią. SykstCiepl 168.
patrz: WODA
– Galenus tedy mowiąc o ciepłych wánnach/ troiákie one bydź powiada [...]. Pierwszą kładzie wolną/ ktora áni iest zimna/ áni gorąca/ áni też ciepła/ ále ták vmiarkowána/ że nic w oney zbytnie nie czuć [...]. SykstCiepl 43.
patrz: WOLEN, WOLEN, WOLEŃ, WOLIEN, WOLNY, WOLNY
– Pisze iednak Woyćiech Ocżko Medyk K. I. M. cżłowiek w lekárskiey nauće biegły/ y sławy wielkiey zá swe prace godny; iż te wody párszywe szkápy vkazáły Potym wołowiec nogę miąższą/ y vlów pełną máiąc/ kilká dni płocżąc/ á do zdrowia ią przywiodszy: SykstCiepl 133.
patrz: WOŁOWIEC
– Przeto wodá iest iákoby / to iest wozek do przeprowádzenia káżdego pokármu do káżdey cżąstki ćiáłá: bo iáko widźiemy że po wodźie wielkie y miąższe rzecży bywáią spuszczáne: ták też y pokármy ktore są miąższeysze y grubsze niż wodá/ oná z sobą prowádźi ná rożne cżęśći ćiáłá żywiącego. SykstCiepl 31.
patrz: WOZEK, WÓZEK
– ...tákowa więc [franca] wsame kości y części ciáłá naprzednieysze/ że ták rzekę wradza się y wpiia. SykstCiepl 198.
patrz: WPIJAĆ SIĘ
– ...tákowa więc [franca] wsame kości y części ciáłá naprzednieysze/ że ták rzekę wradza się y wpiia. SykstCiepl 198.
patrz: WRADZAĆ SIĘ
– Toż widzimy y w moszczách ábowiem iż ieszcze iest wiele ciepłá w nich/ tedy wreią... SykstCiepl 92.
patrz: WREĆ, WRZEĆ
– Tákże w Indiey gorá iest Oromenus názwána/ w ktorey iáko w kámiennych gorách kámienie wycináią/ ták tám sol: y większy dochod Krolowie máią z soli/ á niżeli z złotá álbo pereł. SykstCiepl 67.
patrz: WYCINAĆ
– Ná ostátek [napiszę] czeg[o] też przestrzegáć máią ludzie po wysiedzeniu wanien/ albo piciu oney [wody]. SykstCiepl 3.
patrz: WYSIEDZENIE
– [...] wysiedzi pácyent godzinę abo pułtory w wánnie [...]. SykstCiepl 162.
patrz: WYSIEDZIEĆ
– [...] káżdy ktory chce mieć porátowanie zdrowia od niey [wody]/ powinien wysiedzieć w niey godzin pięćdziesiąt. SykstCiepl 160.
patrz: WYSIEDZIEĆ
– [...] wysiedzisz iuż ták wiele dni [w wodzie]/ że ratunek znáczny y oczywisty będziesz miał [...]. SykstCiepl 163.
patrz: WYSIEDZIEĆ
– Gdy tedy ciáłá násze ták dobrze pomiárkowáne są w tych czterech rzeczách/ w cieple/ w zimnie/ w suchości/ y wilgotności: w ten czás też możemy one názwáć zdrowemi/ y dobrze pomiárkowánemi; ále gdy ktore z nich wykroczy z przyrodzenia swego/ y ná drugie się zwáśniwszy/ y zwycięstwo otrzymawszy ono zátłumia/ á sámo się roskrzewia; natychmiast ciáło ludzkie zdrowym bydź nie może; ále chorobá się rodzi tákowa/ iákowa iest oná ábo wilgotność/ ábo też iákowość/ to iest qualitas, po łácinie przezwyciężáiąca. SykstCiepl 138.
patrz: ZATŁOMIAĆ, ZATŁUMIAĆ, ZATŁUMIAĆ
– A iesliż do zimná oná suchość iest przyłącżona; tedy ostátek ieszcże ciepłá przyrodzonego zátłumi się: y będzie przyprowádzone ono ciáło/ ad marasmum senilem. SykstCiepl 140.
patrz: ZATŁOMIĆ, ZATŁUMIĆ, ZATŁUMIĆ
– Do tego ten nász ogień bez żagwi/ ábo pokármu nie może wytrwáć/ y przeto kiedy nie má co palić/ y sam gáśnie: á tám ten ktory iest żywiołem/ nie potrzebuie żadnego podpału/ áni żagwi/ áby trwał. SykstCiepl 98.
patrz: ŻAGIEW
– To podobieństwo niema mieyscá/ gdyż wapno nie gászone/ zstawa się tákowym spaleniem wielkiego ogniá/ y zostáie w onym kámieniu/ iákoby iáka żagiew/ ktora/ gdy wody náleią/ trochę iákoby śćisnąwszy sie do kupy/ potym náwierzch sie vkázuie: á skoro ná wierzch wynidźie trochę pocżekawszy nisczeie y iuż więcey nie rospala się/ byś y nawięcey wody nálał: SykstCiepl 90.
patrz: ŻAGIEW
– Trzeci sposob iest rodzenia się pomieszanych wod/ ktory práwie z trafunku bywa/ y ktory sposob wszyscy kładli/ ktorzy iedno o cieplicach cokolwiek pisali: to iest/ kiedy woda płynie po siarczystem dnie ziemie/ álbo też po tákowych ktore żelażną ma w sobie máterią/ albo innego iákiego kruszczu: tedy płynąc po oney ziemi/ bierze w się y mocy cokolwiek/ y przyrodzenia y zapáchu onego kruszcu. SykstCiepl 59-60.
patrz: ŻELAZNY, ŻELAZNY, ŻELAŻNY
– Ták tedy iuż postánowiwszy że wodá iest źimna y wilgotna/ do tego że szcżerego żywiołu wody trudno dostáć/ potrzeba się náucżyć/ ktora iest naylepsza wodá do vżywánia ták ludźiom iáko y inszem źwierzętąm żywiącym. SykstCiepl 27.
patrz: ŻYWIĄCY
– Na to on tak odpowiada. Iż wedle przyrodzoneg[g]o práwá żywiołá wszystkie sa pod posłuszeństwem niebá: [...] SykstCiepl 16.
patrz: ŻYWIOŁ, ŻYWIOŁ, ŻYWIÓŁ