Słownik XVII wieku

Słowniki:
SXVI, Kn, T, SWil, SW, SJP notują
SStp, L nie notują

Formy: lp M. łupanie; D. łupania; C. łupaniu; B. łupanie; N. łupaniem; Ms. łupaniu; ~ lm M. łupania; B. łupania; Ms. łupaniach

Znaczenia:

1. »rwący, pulsujący ból«: Ischiatica passio, Biedrzna chorobá, Denna niemoc, ábo Dna, to iest dárcie ábo łupánie stawu vdowego od kości biodrowey. UrsOss 16. Sciátice/ to iest/ boleniu y łupániu w biodrách/ iest rátunkiem/ korzenie Kosacowe wárząc/ z tey polewki Klistery dáiąc. SyrZiel 7. Scyátykę/ y w biodrách łupániu [!]/ z zimnych flágmistych flusow vspokáia/ wárząc násienie [czarnogłowu]/ álbo korzenie w winie nápoły z wodą/ á tego przez trzy dni ciepło po piąci łyżek pić dáiąc. SyrZiel 140. Bywáią z tego Soku w Aptekách Piguły czynione/ ktore łupániu w kościách/ y w stáwách z Fránce flegmistey/ są vżyteczne. SyrZiel 208. Ták nasienia/ iáko y kwiátu Ianowcowego ná raz bráć może/ od puł łocia bez czwierci/ áż do cáłego łotá. Mesua. w Kolenie łupániu potrzebny/ tłukąc kwiecie z sádłem/ y gáłązki/ á przykłádáć. marg. w Kolánách łupániu. SyrZiel 1480-1480 marg. Ządze cielesne/ nogi podagrą/ ręce vstáw[i]cznym drżeniem/ członki wszystkie y kości/ łupániem/ y wielką boleścią obdarzáią. KunWOb K3. Lupánia głowy/ puł głowy bolenia tá wodá ratowáć może/ powietrza ruszenie/ skurcżenie vst/ szyie; ábo inszych cżłonkow drżenie. SykstCiepl 142. Scyátyká/ dná/ biédrzna chorobá/ łupánie w-stáwiech biodrowych. Ischias [...] Ischiadicus dolor [...]. Kn 986. Abowiem iáko widuiemy czásem nim się Kołtan wywiie/ w kiszkách kolki/ morzeniá nieuśmierzone bywáią/ w plecách y nerkách nieznośne łupánia/ wiercenia/ świdrowánia/ vryny ostrość/ pęcherzá zákręcenie/ z vryną płynienie iákiegoś kału y kliiu/ ktory ledwo się sklenice y vrynałá puszcza/ w żołądku obrzydliwość/ ckliwość/ mdłość/ womity. PetrJWod 21. Potym zá dálszym ieszcze á ieszcze tych mułow [we krwi] przybierániem/ kiedy się iuż ostać y zmieścić w mieyscu nie mogą/ muszą do wątroby się przelewáć/ ze krwią się mieszáć/ w żyły wpadáć/ z ktorych áni wyniść/ áni pokármu słusznego członkom dáć nie mogąc/ czynią ciáłá schnienie/ ociężáłość/ bole/ kłocia/ łupánia/ żyły odięte/ twarz nábrzmiáłą/ krásy zmienienie/ płáty czarne/ bronatne/ sine. PetrJWod 24. Siostrá Zakonna Apollonia w wielkim łupánu kości w rámieniu/ zá iey przyczyną vzdrowiona się doznáłá. OkolNiebo 5. Ciężkoś prawdzie w-chorobách, w-ckliwościách, łupániách, strzykániách, kołkách [!], łamáninách, siepániách, w-febrách, gorączkách, ále nie przestaway Pánie. Hic ure, hic seca, tu pal, tu rąb, cięższe piekło, cięższy czyściec, niż to wszystko, day nam Pánie karánia tego żywotá, ábyśmy życia przyszłego mąk uszli. MłodzKaz II, 220. Ná szum w głowie y łupánie [lek]. CompMed 43. [...] rożny bywa [kołtun], ieden szkodliwy, spráwuiący po kościach łupánie; bol głowy, w oczách záćmienie [...]. CompMed 396. Łupanie [...] łupanie w stawiech biodrowych. das Huft-Weh. la siatique. T III 766.

2. »rozbijanie na kawałki, rozrąbywanie, rozszczepianie«: Od łupania desek krom szarwarku, kiedy o swojej strawie to czynią, tedy daje się im po gr. 6. Jeśli na dworskiej strawie, to gr. 3. InwPuck 109. MAILLET. subst. m. (Gros marteau de bois.) Malleus lignens [!], i, m. SZLAGA kula drzewiana młot wielki do łupania drew y rozbiania klocow. DanKolaDyk II, 220. Łupanie. das Spalten. fente, l'action de fendre [...]. T III 766.

3. »szpara, szczelina, rozpadlina, pęknięcie«: Rospádlina/ rysá. Fissura vitis [...] Fissus, us: iecoris [...] Scissura [...] Pennae insectis sine scissura [...] Rima terrae [..] Rima nauium [...] Rima arearum [...] Rima tabernarum. Vitium aedis, parietis [...] Sègmen & rima parietis [...] pádánie/ łupánié [...] Spiramentum [...] Spiramenta linunt cera in tectis [...] Rimula, parua fissura [...] Ryská. Kn 929.

4. »bezprawne zabieranie komuś czegoś, powodowanie komuś straty materialnej, łupienie kogoś«: Aż się i to okrutne mężobójstwo stało: zabił w dzień święty wielkonocny kijem w głowę bezbronnego z tyłu, ślachcica (w) więzieniu, z małej przyczyny. Więc do tego kradzież między sobą i skrzyń sobie łupania. NiemPam 200.

Znaczenia niepewne:

2 a. 3: Łupánie [...] Fissio [...]. Kn 374. Siékánie/ Sectura [...] Sectura formantur (callaides gemmae) alias fragiles. łupániem hîc propriè sonat. Concisura [...] Desectio stramentorum pecori vtilis [...] posiékánie/ ábo posiékána słomá [...] v. Rąbánie. Kn 995. Lupánie/ Fissio. Skaldimas/ skielimas. SzyrDict 158.