Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »taki, który umrze, skończy się«

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ śmiertelny byt: Dotąd w Miásto bronieł prześćia [...] Asz mu w tyle zrucono, połowicę mostu. Z tąd dostawszy wieczności, śmiertelnymi byty, Wzgardźi. PotPocz 122.

2. »związany ze śmiercią«

◆ Związki frazeologiczne: ◆ snem śmiertelnym zawrzeć oko »umrzeć«: PasPam 245.

3. »powodujący śmierć«: Czym że niebardziey [najbardziej] my za naszego Bogu mąmy dziękować Czarnieckiego ktoremu we wszystkich okazyiach tak łaskawy uzyczył Protekcyiey ze go z Cięszkich terminow swoią zawsze dzwigał ręką [...] A nad to że go Smiertelnego zachował szwanku kiedy plenus dierum Placida morte [syty wieku, łagodną śmiercią] z tego powołany Swiata. PasPam 205. Lacedemonczyk [...] Leząc na Placu Cierpiąc iuz Smiertelne rany Prosi Nieprzyiaciela by go wywrocono A ieszcze zraz Horęzem w piersi uderzono. PasPam 270v.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ chrapanie śmiertelne: chrapanie śmiertelne. das Röcheln eines Sterbenden. râlement d'un agonizant T III 122. ▲ śmiertelny ból: Brat Azyatyckiego Basze zywcem wzięty Aleprędko Smiertelnem bolem od ran zdięty [...]. PotWoj 84. Spoyrzy ná się w ostatnich śmiertelnych bolách/ ow gorzki iádowity nie zbyty złego sumnieniá Robak świdrzy/ y nieszczęśliwą duszę z cielská ná wiecze męki wygryza [...]. BujnDroga 128-129.

ŚMIERTELNY
w funkcji rzeczownika

Formy:

Znaczenia:

»śmiertelnik«: Z goła dla ceremoniiey tylko, rownemu przed rownym. Człowiekowi przed człowiekiem Smiertelnemu przed Smiertelnym swoiey uzalić się dolegliwosci po tym zamilczec. PasPam 84.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

ŚMIERTELNA
w funkcji predykatywnej

Formy:

Znaczenia:

przen. »powoduje śmierć«: A iż nasze nie widzą oczy czasem tego, W czem serce kochać każe i co własne jego, Nie już to jest śmiertelna: milej więc witamy Przyjaciela, w tesknicach kiedy nań czekamy. ArKochOrlCz II 429. Po trzecie, dajmy to w ostatku, że co szkodliwego wolności wnidzie między konstytucyje, to nie jest śmiertelna, bo co jeden sejm postanowi, drugi zmienić może. KarSEgzRzecz 239. Smiertelna to bowiem, jáko in humano ták y Reipublicae corpore, gdy mowę zámyka. BystrzPol Nv.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]