Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: ZAK

Słowniki:
notują

Formy: lp M. żak; ~ lm M. uż. osob. żacy; D. żaków // zaków

Znaczenia:

»uczeń, student«: IEdná Pánná przy stole gdy ią czestowano/ Chćiáła dwornie powiedźieć/ iák zdawná mowiono Iuż pełná szkołá żakow (to iest iadłam siłá.) Rzekłá: pełen brzuch żakow/ bo się omyliłá. FraszNow E2v. Leda żak nawet przy szkole, to ludzka partyka, By mu partesy zastawić, milsza mu podwika; Kiedy gładko, bielusieńko, nogi wytrze mydłem, To dla niej i dwakroć w tydzień pobieży z kropidłem. SejmPiek 63. My którędykolwiekeśmy szli i przed sobą i za sobą stadośmy nie małe mieli: z kramów, z domów wybiegali dziwować się nam, a kiedyśmy kollegium jezuickie mijali, żacy ze szkół wybiegli, lekcye porzuciwszy. PacOb 49. Znowu Kádyiowie/ Emirowie/ z pokolenia Máchometowego/ w źielonych kosztownych zawoiach wielka gromadá/ za temi szło Zakow kilká set w tákt śpiewáiących [...]. StarWyp C2.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Chłopi ná wsi/ á żacy w szkole odmiánie Przełożonych bárzo rádzi. RysProv II, 5. ● Zak béz ksiąg chodząc do szkoły/ zgodzi się potem páść woły. KnAd 1297. ● Kot nié łowny/ chłop (ábo żak) nie mowny/ często głodny. KnAd 360. ●

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1601-1750

Formy: lm N. żakami

Znaczenia:

»rodzaj sieci rybackiej«: Pozwalamy im też w rzece Wąglikowskiej wolne łowienie żakami i mrzeżami. InwPuck 153.

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1614

Formy: lp D. żaku; ~ lm B. uż. nosob. żaki

Znaczenia:

»rabunek, grabież, łupiestwo; to, co zrabowane, zagrabione, złupione«: W kropilnicyć on szukał ále ich nie było/ Ale gdźie się co bierze tám wżdy zábrnąć miło. To iuż miał ryby coż potym pieprzu niemiał zgołá/ Muśiał się w klocku zdobyć wszedszy do kośćiołá. Podobno mu vbyło solárij certy/ Albo ná fest solenny nie dobrał oferty. Aleć to grube żárty niemász tu co chwalic/ Muśiano kiedyś wapno ná żaki zápalić. FraszSow B. Ięli záraz przeczyć/ rádząc woysku wytchnąć/ (á nie było záprawdę przy czym/ wody áni żadney żywnośći nie máiąc) Więc iedni záraz/ drudzy wnocy/ iedni od puł nocy/ drudzy do iutrá/ á to nabáźiey [!] dla tego/ áby one żaki Niedzielne Czeczorskie odesłáć/y swąwolą tę pokáráć. SzembRelWej B4. [...] á tym czásem iáko się ći zadni z Kántymurowymi vganiáli/ w Taborze sámym/ y w czele Taboru/ co razto więtsza wrzáwá/ y żaki bespiecznieysze/ że do tego ku pułnocy przyszło/ że się rzućili oczywiśćie ná gwałt y swąwolą/ do czego vkazáłá się im drogá niemáła/ odbieżeniem od woyská niektorych stárszych. SzembRelWej B4v. [...] szumny most postawił na Dniestrze, Gdzie przeprawiwszy duży swych ludzi kawalec, Każe nam od Kamieńca wszytkie pasy zalec, Chcąc odjąć prowianty, chcąc nas wskroś ogłodzić. I z odwagą tam było i jeździć, i chodzić; Bo tak we dnie, jak w nocy na najmniejszym szlaku Porozsadzeni strzegli Tatarowie żaku. PotWoj1924 148.