Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »egzystować«: Pyta mię aty zaczyiem tu pozwoleniem y ordynansem stoisz Odpowiem kto mi pozwolił zyc y chodzić. PasPam 180v. Ten od konia uderzony lezy wemdłosci rozumiałęm że iuz niezywy, kazałęm go za nogi wywlec az ow Stęknął. Dopiero rzeką zyie zyie trzezwić go obaczył się, wstał y poszedł. PasPam 181. Wątpię zebys iutra dostawał bo tęm [tam] ieden niewiem czy zyie do tego czasu. PasPam 182. Podobno trzech ich niebędzie zyc z tych posieczonych. PasPam 183.

2. »utrzymywać się z czegoś«: Przegłodnieliśmy byli bardzo mięsa niezyiąc przez kilka miesięcy tylko ogrodnemi rzeczami a nay bardziey Cwikłą pieczoną. PasPam 113v. A z Boratyncem [Boratinim] Co się stało na Seymie? przestał że bic szelągow? dotąd ich biie Aby Dwor miał czym zyc Dopinac swoich zamysłow Sędziow na Pana Marszałka przekupowac Swiadkow zwodzić. PasPam 194v. W MM Pan iako człowiek Rycerski wielkim na uczyłes się zyć Zołdem. PasPam 223. Prosiłem go ze by mi przynaymniey powiedział iak się zowią [...]ale y tego niechciał uczynic wymawiaiąc się że to Panięta Ludzie znaczni a ia tu Słuzę Gdanskiem zyię musiał bym się tu niezostać. PasPam 263v. Ich to Zywot ustawicznie woiowac y z Woyny zyc. PasPam 278v.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ żyć za uproszeniem »utrzymywać się z czyjejś łaski«: Przyszedł tedy Ordynans od krola do Woiewody aby na Dni Wielkanocne tu Woysko rozłozyc brzegięm Podlasza wdobrach Szlacheckich y zyc za uproszeniem kto co da zdyskrecyiey. PasPam 81.

3. »obcować z kimś«: To iest mirabile [dziwne] ze ci dway ludzie tak z Sobą zyli ze iezeli się temu dobrze powodziło to tez y temu. PasPam 84.

4. »trwać«: Imię wodza naszego zyie ozdobą Swiata Cnocie y wiecznosci Lubo zapłaci dług Smiertelnosci. PasPam 207v.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ żyć z kimś w nieprzyjaźni (sz. zm.): Zołnierz ten [...] w rzeczách y spráwách rycerskich/ dzielnieyszy był/ dla ktorey swoiey dzielności y śmiáłości/ częstokroć z samsiády w nieprzyiáźni żył [...]. SpInZąbMłot 295. LAGANA [...] iest Ptak w nieprzyiaźni z Wielorybem żyiący, ktory tylko co pászczę otworzy swoię, ten Ptak aż do wnętrzności iego wdziera się, serce y wnętrzności iego pożera, y śmierć przynosi [...]. ChmielAteny1755 I 514.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ jak bydlę żyć: Iaki Pan, taki y kram, Pan iak bydle żyie, Niedziw, że się służący obrocą w bestye. DrużZbiór 71. ◆ żyć w błędzie »grzeszyć, źle postępować«: Zyć muszę nigdy w popráwionym błędzie/ Troski y wieczne cierpiąc niepokoie/ Cień mię słoneczny náwet strászyć będzie/ Przed oczy niosąc plugástwo mi moie. TwarSDaf 122. ◆ żyć jako bydło (przez pasterza) (sz. zm.): Żyjem przez tak długi czas jako bydło przez pasterza. NiemPam 233. Iáko [...] bydło żyć będziecie/ nie wiedząc gdzie iść/ co czynić/ y czego się trzymáć. StarPopr 12. ◆ boską rosą żyć: OkolNiebo przedm.. ◆ manną bożą żyć: ◆ niech żyje »okrzyk wznoszony na czyjąś cześć«: Niech żyie moiá Páni w Krolewskiey osobie/ Bogini Panstw Pułnocnych/ ku Polskiey ozdobie. JurkLut B2. Na tryumf zaltanow zabrzmią mu w koncerze W paize mosiądzowe [...] Wszyscy pienia zakrzykną Krol polski niech zyie. DrobOpow 54.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Człowiék nié bydlę/ to iest/ nié ma żyć iák bydlę. KnAd 132. ● Wiecznie nie zyie, kto chodzi. OblJasGór 47.

ŻYWIĄCY
im. przym. czyn.

Formy: lp M. ż żywiąca; D. m żywiącego; C. m żywiącemu; B. ż żywiącą; lm M. mos żywiący; C. żywiącym

Znaczenia:

»taki, który żyje«: To gdy szátan weźmie/ cżyni dosyć żądániu nászemu/ powietrze porusza/ wszákże nie záwsze ná mieyscá od nas náznáczone/ ále według dopusczenia Bogá żywiącego grádámi y piorunámi szkodzi. SpInZąbMłot 325. Ták tedy iuż postánowiwszy że wodá iest źimna y wilgotna/ do tego że szcżerego żywiołu wody trudno dostáć/ potrzeba się náucżyć/ ktora iest naylepsza wodá do vżywánia ták ludźiom iáko y inszem źwierzętąm żywiącym. SykstCiepl 27.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]