Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1618

Formy: lp M. łeb; D. łba; C. łbu; B. uż. nżyw. łeb; Ms. łbie; ~ lm M. uż. nosob. łby

Znaczenia:

1. »głowa zwierzęcia«: Przezwiska iey [ryby] niepamietam bo bardzo dziwnie [zam. dziwne] iako y Sama dziwna Iest to tam łeb y Slepie iako usmoka straszne paszczęka Szeroka a płaska iak u małpy. PasPam 65. Kiedy iey [ryby] łeb z worku dziorą wytchnie przysiągł by drugi że bociana ma w worku. PasPam 65. Na łbie [ryby] rogi dwa zakrzywione takie iak ukozy dzikiey Ale tak ostre że się zakole iako igłą. PasPam 65. Podęmną konia Gniadego postrzelono wpiers cięto berdyszem włeb y drugi raz w kolano. PasPam 94.

2.ekspr. »głowa człowieka«: Ktoż lepiey wiedźiał pismá? czy Augustyn miły/ Czy Luderski kálwinski czy Bezy łep zgniły? […] O Babilon brzydliwa/ zamieszánie gęste/ W nawiętszych Artykułách á ták bárzo częste. Vćiékayćie z pośrzodká Bábilonu tego/ By nie przyszło zá czásem ná was co gorszego. TajRad Bv-B2. Tylko wstąpię na owe ławkę tnie mię Ztyłu w Łeb. PasPam 88v. Dopiero na mnie natrze iak tez urwę go w łeb iak by nie był na nogach. PasPam 89. Chowanski Sąm iuz w ucieczce dwa razy w łeb ciety uszedł. PasPam 97-97v. [...] czasem y po łbu gałąz dała y Suknią rozdarła [...]. PasPam 177. Moy tez Czeladnik iego Pachołka w łeb ciąn. PasPam 181. Dopiero Pana Zeleckiego podnosić z ziemie Pana kordowskiego trzezwić wodki w nos lać, zęby rozdzierac apoty[m] y po Cyrulika biegać bo sobie łeb rozciąn o ławę. PasPam 229-229v. Nie odzywaycie się kondeuszowie bo tu będą kule koło Łba latały. PasPam 230v. Pisarski czapką tylko ołeb uderzywszy poiechał na Stronę. PasPam 233v.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ pospadać na łeb »spaść głową w dół«: Iednych wycięto drudzi potonęli Inszych na gnano na Skałę y tam pospadali tak że na łeb, y z konmi. PasPam 245v. ◆ na łeb spaść »spaść głową w dół«: PasPam 189v. ◆ na łbie utykając »spiesząc się«: Nałbie utykaiąc pobiezeli przeklinaiąc Mazepę. PasPam 143. Iak iuz wyganiano zyzby to ia Marszałkowi tylkom się pokłonił, adrudzy nałbie utykaiąc za drzwi wychodzili. PasPam 201v. ◆ wziąć po łbu »być uderzonym w głowę«: A toz masz Litwoś Gieros [lietuvos geras = litewski baranie] pamietay rabunek Gdys wziął od Polskiey szable po łbu podarunek. PasPam 183v. ◆ za łeb pójść »bić się«: Kto przy mnie załeb, puydzie, piniędzy pożyczy Poradzi, A gdy iechać siła mil nie liczy. To mi prawy przyiaciel. PasPam 250. ◆ na łbie nautykawszy »spiesząc się«: Nadrapawszy się po owych Lassach na łbie naUtykawszy y do tygodnia drugi niemogł przyść doSiebie. PasPam 239.

3.przen. »peruka«: Przyszedszy na Pałac do Pokoiow Krolewskich rzatko obaczyc było czuprynę tylko łby iako Pudła naywiększe [...] nie ktorzy sarkali nato bardzo ze się tak Dwor rozmiłował w tym [francuskim] Narodzie. PasPam 190v.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ strach komuś zjeżył włosy na łbie »ktoś się przestraszył«: W bojaźni utopiony sam sztyrnik ubogi, A włosy mu strach zjeżył na łbie skrzydłonogi. ArKochOrlCz III 230.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Kiedy Pánowie zá łeb chodzą/ tedy v poddánych włosy trzeszczą. RysProv VI, 3. Dla ládájákiey przyczynki zá łby chodzicie, ná pojedynki się wywabiacie. GdacPan 91.