Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »dziękować za służbę, zwalniać ze służby wojskowej«:

Rekcja: kogo, co

A gdy zaraz prędko potem, to jest w kilka niedziel po Wielkiejnocy, w Ustopeczu pieniądze im [elearom] za 9 miesięcy odliczono, cesarz jego m. każdego prawie według zasług udarowawszy, z wielkim żalem abdankował. DembPrzew 43. A iż od dwudziestu kilku tysięcy, ledwo mu 12,000 wojska zostało, tedy kapitanów i oficerów zbytnich częścią abdankował, częścią do Niemiec po ludzi posłał, częścią do Szwecyi, aby inconditam multitudinem ćwiczyli, odprawił. RadziwKSprawy 145. A gdy pokój stanął, aby niezależał w domu, wyprawiłem go na służbę cesarza jmci z panem Krzysztofem, obersterem cesarskim, ale nie po lisowsku. Tam był lat dwie; dał mu był kapitaństwo węgierskie. Potém gdy ten pułk był zaszedł aż do Mediolanu, przeciwko księciu parmeńskiemu, habdankowano węgierskiego, a jego ludźmi, do zamku ich wprowadziwszy, supplementowali Włosi swoje kuse chorągwie. KoniecZRod 194. Je-o m Pan Constanti Vorbek Lettow, tu in solo patriae nauką w Krakowie abdankowawszy, pod Leibrigimentem niezwycięzonego Monarchi [służył za muszkietera]. VorLetSkarb 227. Rádá Woienna postánowiłá ábdánkowáć Woyská co niepotrzebne/ á zátrzymáć tylko pewne Pułki ná Praesidia Fortec Pogránicznych/ á ná Gwárdyą Krolewską 300. człowieká/ szczegulne Officyery. MerkPol 130. Abdánkowano tu 26. chorągwi cudzoziemskiego woyská/ to iest 9. Fráncuskiego/ 11. Angielskiego/ y 6. Szotskiego; á ná to mieysce Niemcow/ Niderlándow y Wallonow záciągáią. MerkPol 152. Tę rajtarię sprowadziwszy umyślnie z Ukrainy, abdankowali ich w Zamościu, pokazawszy drogę do Łańcuta. SobJListy 30. Abdancken Abdánkowáć WojnaInst 174. Y ták á nie ináczey, stałeś się własnym Monárchą álbo pápużym, álbo Indyiskim, á potym iákim sposobem abdánkowałeś Wmść tych Goliatowátych, czy Pácholąt, czy Dworzan, czy Drágonow? AndPiekBoh 143. Zadnego żołnierza nie może nikt abdankować na ten czas, gdy się Woysko przeciw nieprzyjacielowi ruszy. ArtWoj 85.

2. »zwalniać, odprawiać, wyrzucać kogo«:

Rekcja: kogo; od kogo, od czego, czemu

Jerzy Niemierzyc od króla szwedzkiego abdankowawszy się z Antonem pułkownikiem i z Kozakami w Ukrainę wszedłszy z Wyhowskim hetmanem swoją wziął koniunkcyją. JemPam 252. A niechceć się służyć, niechce? powiedz, odpráwić cię, ábdánkowáć, licentiowáć, iestem paratissimus. AndPiekBoh 77. Takze ze się niema zadney częsci upominac w oyczyznie swoiey ani od bratow swoich, ktorego IM. WW. Oycowie abdankuią od tego dla iego brzydkich zbrodni y swawoli, ktorey się nie chciał po kilka razy pohamować. SprawyCzerUl II, 392-393.

◼ Przenośnie: ◼ Toć rzeczywista/ że tu nie trzeba żalu przytáczáć. Jákoż go y przytaczáć; musiáłbym tu bowie[m] y Boskim y politycznym praeceptom nieco ábdankowáć. WojszOr 362.

3. »opuszczać co, żegnać się z czym«:

Rekcja: czemu

[...] Przeczysta Panna abdankuiąc ziemi Pierwsze mieysce zasiada na niebie [...]. DrobOpow 28.

ABDANKOWANY
im. przym. bier.

Formy: odmiana złożona lp M. m abdankowany; lm M. mos abdankowani; D. abdankowanych

Znaczenia:

1. »zwolniony ze służby wojskowej«: Odliczywszy tedy Elearowie w Schlawie żołd, i cesarzowi j. m. przez komisarze jego podziękowawszy, po niewypowiedzianem na sławę wszystkiemu narodowi polskiemu w rzeszy zarobieniu, z sławą w Schlawie abdankowani, z tąż sławą wyszli z Schlawy po czwartej niedzieli adwentowej. DembPrzew 126. Toż żołniérstwo, albo część jaka swowolniejszych, od kompanii odłączywszy się, gdy na gościńcu kupcali, cudzoziemcali zwalizują [!], a bywa to bardzo często, przepadło, więc i abdankowanych pospolicie w tamtym kącie jest zawsze dosyć. PacOb 51. I teraz, którzy zostawają w służbie, aby po zapłaceniu abdankowani byli. AktaKrak II/2 504. Do tego czasu siedzi w więzieniu więcey niż 400. osob dla opisáney przedtym Conspirácyey przeciwko Krolowi; ktora że zpráktykowána iest od ábdánkowánych Zołnierzow/ przeto zákazánie wyszło áby żaden z nich nie ważył się przystąpić do tego Miástá blisko ná 20. mil tutecznych. MerkPol 83. Siedm z Regimentow ábdánkowánych pozwolone są Cesárzowi ná woynę Turecką. MerkPol 150.

2. »odprawiony, zwolniony, wyrzucony«: Ieden Anyoł nád pewną gromadą obrány Anyołow zá stárszego, Lucifer názwány, Niemáiąc żadney sobie z przyrodzenia złości Dáney od Bogá, ale stworzony w śliczności Będący do wszelkich Cnot, przyszedł dobrowolnie Do tey śmiáłości, y ták wyniosł się swawolnie, Ze powstał przeciw Bogu y konfederatem Boskim został, chcąc Mu bydz rownym dumą brátem. Z tey przyczyny z ordynku swego rugowány, Y z łaśki [!] y z godności iest ábdánkowány: [...]. DamKuligKról 42.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]