Słownik XVII wieku

Słowniki:
T, L (XVIII-XIX), SWil, SW, SJP notują abrys
SStp, SXVI, Kn nie notują

Formy: lp M. m abrys; D. m abrysu; B. m uż. żyw. abrys; ż abrysę; N. m abrysem; Ms. m albo ż abrysie; ~ lm M. m albo ż uż. (n)osob. abrysy; D. m abrysów; C. m albo ż abrysom; B. m albo ż uż. (n)osob. abrysy; N. m albo ż abrysami; Ms. m albo ż abrysach

Etymologia: <niem. Abriss>

Znaczenia:

1. »plan, projekt, zapis; układ, zarys«: Na Ołtasz Włoszakowsky mam iusz od Sali Abrys y robic bendą kolo niego. OpalKListy 107. Mam wolą podać dziesiątek, Abrysow dworow inuentiey moiey. NaukaBud C. Skálá: Scala. Miárá na Máppách, y ábrysách Architektonickich, y Geometrycznych, w piędzi, w łokcie, w laski, w stáiá, w łany, álbo w mile, według ktorych odległość mieyscá, álbo części od części; pomiar liniy, y budynkow, do wiádomości przychodzi. SolGeom I 7. Raczey zażyć Architekta, aby do myśli Fundatora dał abrys całey struktury. BystrzInfArch A4v. Cesarstwa Stolica była ROMA, ktorego stary y nowy odrysuię abrys. ChmielAteny II 73. Abrys. Abriß. plan, dessein, m. T III 1. SCALA VOCVM Abo Abrys Głosow wstępuiących W gorę, iakie Się znayduią w Klawikordzie. GorMuz b2v.

2. »szkic, rysunek«: O tym Obrazie ten tylko niech zmilczy/ ktory przynamniey abrysu/ to iest odmalowania [...] nie widział. PruszczKlejn 62. Gdzieżbyśmy z takowych abrysów, z kupru i gibsu, o stworzeniu świata, [...] wiadomość mieli? PotWoj IIIv. Prosty człowiek, co trochę rozumu ma, widząc gdzie farby położono, on także takiez położy, maiąc na płotnie iuz wybitą formę i abrys. SekrWyj 46. Rozkazałem Milerowi Malarzowi Siebie malować, ktory brał abrys. SapADiar 97.

◼ Przenośnie: ◼ Aza nam i sam dzień z-tym się światem witaiącego Iegomości niemym nie ogłasza ięzykiem/ albo raczey przyszłych od Boga iasnych iego in Remp. i Catholicam Religionem meritorum na samym niebie kształtnego nie daie abrysu/ kiedy ogniste miecze w-miesiącu pokazuie. PisMów II II, 345.

3. »wizerunek, obraz«: Abo też niech tymże Regimentem/ widząc wszytkiego świátá abrys/ y vpatrzywszy gdzieby go/ y z ktorey strony wprzod dobywáć/ gdźie słábsze mieysce/ gdźie do nábycia sposobnieysze/ skaże ná ktorą chorągiew/ aby do szturmu skoczyłá. HinPlęsy 604. Miłą swiatu Polskiemu obecznosc, Odiazd w Cudze kraie nam odebrał, w pamięci iednak, y Sercach Naszych nieskruszonym Diamentem, zostawił abrys. WilczPam 23. Pokazał nam naymilszy Zbawiciel nasz nie iaki szczęścia tego abrys w przedziwnym zmartwychwstaniu swoim. BujnDroga 402. Przywrocił nam wiek Stary Nowalią, Wystawił abrys w MARSZAŁKOWY XIĘŻNIE, Wierną, cnotliwą, w niey Artemizyą Pokazał. DrużZbiór 495.

◼ Przenośnie: ◼ A zatym Słowe[m] gdym rzekł nie widze [zmarłego], wielką na ty[m] świecie Litewskim niestateczności widzę abrysę. WojszOr 321.