Słownik XVII wieku

Słowniki:
SXVI, L (bez cyt.), SWil, SW, SJP notują
SStp, Kn, T nie notują

Formy: lp M. afekcja; D. afekcji; afekcjej; C. afekcji; afekcjej; B. afekcją; N. afekcją; Ms. afekcji; afekcjej; ~ lm M. afekcje; D. afekcyj; C. afekcjom; B. afekcje; N. afekcjami; Ms. afekcjach

Etymologia: <łac. affectio>

Znaczenia:

1. »stan, usposobienie, skłonność«: Iutro da Pan Bog gdy y on wytrzezwieie y ia iakokolwiek s tei affectijei w ktorą mię on sam wdał do siebie przijdę, będę ia bez posłow z Krolewice[m] IM sa[m] mowieł. OssJŻyw 35. Periánder stánowiąc prawá Koryntczykom/ nie kazał był tákich ludzi [...] wieszać/ co to cudzego rádzi ruszaią/ ále ich tylko na czele kazał piątnowáć/ áby ich wszyscy ználi; iákiego są ánimuszu y áffekcyiey; áżeby ná nie pátrząc/ drudzy się tákiego grzechu wystrzegáli y nie ruszáli cudzego. StarKaz II, 110. Ten tytuł [herb] przywłaszczony Z iakieys przyrodzenia Affekcyey takiego dostąpił imienia. DrobOpow .

2. »chęć, pragnienie, żądza«: Affekcya iest takiego przymiotu, Czego się kolwiek choremu zabazy, Zaraz pozwolic. PotSyl 10. Mowi záś Aáron y Eváx, że w ustách noszony [kamień gallasia] uskromia gniew, lubieżność, y insze gorące áffekcyie. AlbSekr 260.

3. »niedomaganie, cierpienie, choroba«: Zwykli więc ieszcze ludzie y w tym nárzekáć y mruczeć przeciwko Pánu Bogu/ że ich długo w chorobie trzyma/ y rozmáitemi affekcyámi náwiedza. StarKaz II, 589. Bárzo tego żáłuię, że lubobym z dusze sobie życzył drogi tey dopomodz I. K. Mci; nie mogę, zdrowie moie, y áffectie, ktore mi ustáwicznie dokuczáją, nie dopuszczáią. LubJMan 13. LEKARSTWA NIEKTORE Ná ludzkie áffekcye y chorob przypadki. HaurEk 25. Z-tą receptą łączę uprzeyme votum, abym Wm. M. Pan [...] od wszelakiey wolen afekcyey długo żył. PisMów II 328. O preparácyi albo zgotowaniu i zażywaniu Saletry przeciw upałowi gorączek i innych gorących áffekcyij. SekrWyj 178. Ten [ksiądz] cierpiąc w swej starości affekcyą wiatrow, Prosił mnie też o radę; ślę mu w upominku Z ksiąg lekarskich olejek wyciągniony z kminku. PotFraszBrück II 269. Darmo wymawiasz z tego, że to afekcyja jego Co rok była ustawiczna - a ta była pedogryczna! StanTrans 168. Pomaga też [kamień topasion] przeciwko Emorrhoiczney, y stimáticzney, ábo miesięczney áffekcyey. AlbSekr 245. Złożył P. Bog chorobą y Affekcią oczu Xdza Rodkiewicza. RadziejKor 72. Ipan Benedykt Sapieha [...] na affekcyą dissenterii umarł in Augusto. ZawiszaPam 256-257. Inne Czapeczki przeszywáne z rozmáitych zioł, głowie służących zażywáią częstokroć ná zawrot y bol głowy z zimney przyczyny, iáko w Meláncholicznych áffekcyách. PromMed 20. Purgánse w tey áffekcyey są też pożyteczne. PromMed 63. Enemá ná wypędzenie wiátrow w kolicznych áffekcyách. CompMed 469. Na końcu stycznia, katarowa afekcya wszczęła się po całej Polszcze. KronZakBarącz 195. Suchotnia affekcya ad ultimum punctum życia pozwoliła mowić. SapADiar 39. Poseł Angielski po kilkadniowey affekcyi z tym się tu pożegnał światem. GazPol 1735 74 2 nlb. TOPAZ [...]. Ma moc wielką ná Lunátyczne áffekcye, ná szalenstwo, ná żądze ciáłá, ná uśmierzenie gniewu, na oddalenie złego humoru, krew zastánawia, glisty morzy iáko świádczy Abulensis, Berchoriusz, Vincentius, Alcazar. ChmielAteny1745 I 561. Ten [ból] tylko maciczney affekcyi podległym białogłowom pospolity iest. BeimJelMed 219. Jeżeli kto Apoplektycznym affekcyom podległy, niech sobie tył Głowy kauteryą da przypalić. BeimJelMed 377. Ná niespánie. Pospolitá iest tá affekcya práwie w káżdey chorobie. VadeMed 134.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ afekcja duszna, duszy afekcja: Tak też y w leczeniu áffekcyi dusznych/ kto nie zniesie przyczyny grzechu/ y nie Strzeże się okázyiey/ znowu się powroci do swoich nałogow. StarKaz II, 462. To rzecz pewna że przez żywą kontemplacią umarłych kalwarie y kości wroznych duszy pomagaią affekciach. MikSil 291. ▲ afekcja zdrowia: Xiążę Jmć Kurlandzki Ferdynand przez 8. dni affekcyą zdrowia złożony [...] desiit vivere. MerkHist 422. ▲ afekcja cielesna: Ten postępek Páński vważáiąc/ ták mowi/ iż Pan náucza nas tym swoim postepkiem leczyć choroby y áffekcye cielesne/ lecząc pierwey áffekcye y choroby duszne. StarKaz II, 130. ▲ niezdrowia afekcja: Małżonka tegoż przyszłego Possessora Lotaryngii będąc od przeszłey niezdrowia affekcyi uwolnioną, czyni praeparatoria do podroży do Xięstw [...]. GazPol 1736 93 8 nlb.

◼ Przenośnie: ◼ Doyście záś zgodne y spokoyne [...] Seymu przyszłego przyniesie universale remedium wszystkim [...] affekcyom Oyczyzny Naszey. GazPol 1735 59 5 nlb.