Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: AKORD, AKORT

Słowniki:
T, L (XVIII), SWil, SW, SJP (w in. zn.) notują
SStp, SXVI, Kn nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1644-1660

Formy: lp M. akord; D. akordu; B. uż. nżyw. akort // akord; N. akordem; Ms. akordzie; ~ lm M. uż. nosob. akordy

Etymologia: <fr. accord>

Znaczenia:

»ugoda, układ; rozejm, pokój; kapitulacja«: Tak są zaiadli i wsciekli [mieszczanie], ze chocby Moskwa capitulowac i na acort pozwolic chciała, i wspomniec o tym nie chcom i nie daią. VorLetSkarb 270. Naginęło w szturmach ludzi z wojska niemało. Akkord czynią na ostatku. WierzbKon 112. Osądzić z tych listow, ieżeli accord naypierwszy z Woyskiem nie stánął przez pracę moię wprzod we Lwowie, in persona potym przez Commissarzow w Wolborzu. LubJMan 79 marg.. Miller, musiał az z Polskiego Pułku wyprawic do nich Gołynskiego Z drugim Paprockim, co na ten czas byli Przy Szwedach, aby oAkort prosili. OblJasGór 28v. Rakocy tego akkordu nie dotrzymał, bo Miasto wziowszy y Mieszczan y Xięży z Płcią białą wycioł. HistBun 46. Większą my Woynę mamy, niż Turcy, niż Ordy, Z ktorymi częste zwady, częste y accordy. PotPocz 161. Cesarz Turecki osobą swoią przyszedł pod Kamieniec z Woyskami Wielkimi [...] ywzioł Kamieniec przez acord. DrobTuszInf 55. [...] rzecz w podźiwieniu wielka, bo Turcy według Wiary swoiey Máchometáńskiey, nie zwykli Fortec oddawáć przez Accord, osobliwie tám, gdźie Meczet zásadźili? AwWarsz_1699_14III 1. [...] im [Elblążanom] wszytkie niemal accordu Punktá, nie są dotrzymáne [...]. AwWarsz_1699_7II 2. Gonił go Generał Fluk, nápędźiwszy w Propoysko, wźiął go Avánsowáć ktory stoiąc przy Cerkwi w Rynku, tam się chćiał opponowáć; a gdy nie mogł wytrzymáć, do Akordu mieli się [...]. EksprBat 1. Tamte zaraz posłali do Jarosławia część ludzi, którzy Sasów kilkaset tam będących atakowali, a potém za akordem wypuścili i wyprowadzili precz z województwa swego. OtwFDziejeCzech 238. Z Ukrainy od przyieżdzających tu rożnych ludzi Kupieckiey Kondycyi mamy relacye, iż pełna wiadomość Ukrainy, że Azow Woyska Rossyiskie wzięły, jedni twierdzą że przez szturm, drudzy że przez akkord, inni że przez przekupienie Kommendanta Azowa. GazPol 1736 96 5 nlb. Uczyniono im [załodze twierdzy] komplement, że ieżeli ieden raz tylko wystrzelą, to żadnego akkordu y Pardonu spodziewać się nie maią. MerkHist 599. Bombami, ognistemi kulami ruinuiąc y paląc fortecę, przymuszaią do Akkordu y kapitulacyi. BystrzInfPolem L1. Akord, Kriegsw. Accord, Vergleich. guerre: acord, capitulation. § przez akord miasto dostał. T III 3.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ w akord pójść »zawrzeć ugodę; skapitulować«: Na koniec i Belgrad forteca prawie niedobyta w akord poszedłszy, poddała się, prosząc o pokój Turczyna. KronZakBarącz 200. ◆ stanąć w akordzie »zawrzeć ugodę; skapitulować«: Dasz znosne kondycye staniemy w Accordzie Bez krwie rozlania; Turkom, tak powiedz y Ordzie. PotWoj 19.

◼ Przenośnie: ◼ Nie to uważa [pan młody]/ iakie tesz będzie dalsze iego pożycie/ ale to mu tylko w głowie tkwiało/ iako ucałuie on obrazek w iego oczach [...] iako oney Fortece obleżenie pożądanym akkordem skończy. GorzWol 62.