Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: ALCHIMISTA, ALCHYMISTA, *ALHIMISTA

Słowniki:
SXVI (alchimista, alchymista), Kn (alchimista), T (alchymista), L (alchimista; XVIII), SWil (alchimista), SW (alchemista, alchymista), SJP (alchemista, alchimista) notują
SStp nie notują

Formy: lp M. alchimista // alchymista; D. alchimisty; B. uż. żyw. alchimistę; Ms. alhimiście; ~ lm M. uż. osob. alchimistowie; D. alchimistów // alchymistów; C. alchimistom; B. uż. osob. alchymistów // alchimistów

Etymologia: <śr. łac. alchimista>

Znaczenia:

1. »człowiek zajmujący się doświadczeniami w dziedzinie przetwarzania zwykłych metali na szlachetne, głównie w celu uzyskania złota; mistrz w zakresie dawnej wiedzy chemicznej«: Alchimistá/ Chimicus (vulgo Alchimista) Chimisticae facultatis magister [...]. Kn 5. Golinski nazwałsię mieyski synek zwieliczki poiąłbel tamze A. 1626 mieyską dziewkę Kmiciąnkę: o ktorey oycu Alhimiscie pod K. TrepNekLib 104. [...] Alchymistow często zawod y praca choć dowcipna/ w vrobieniu złotá álbo srebrá zdradza [...]. PetrJWod 3. Agdÿ za wynalezieniem prochu y strzelbÿ przez wielkie[g]o Filozopha y Alchimistę mnicha iedne[g]o [...] wyszły działa. NarArch 3. [...] tákże náráżenie się ná dym iáki záráźliwy, iáko się przytrafia Złotnikom, Alchimistom, tákże Mulárzom, Kámieniarzom [jest przyczyną suchot]. CompMed 132. Spytam [...] ktora [czaszka jest] [...] Alchimisty ciekawego, z złota istność robiącego. CompMed 711. W Skarbcu Xiązęcia Florencyi iest Dyament extraordynaryiney wielkości, Pereł cztery, iedna iak iaie; Miecz Karola Wielkiego, Rubin wielkości osobliwey, Rog Jednorozca, Goźdź wielki, do połowy w złoto od Alchimisty Thurneissera arte chimica obrocony; Stol zkosztownego kamienia ná 15. tysięcy Dukatow taxowány, Statua Ludwika XIV. Krola Fráncuskiego złocista, siedząca ná koniu. ChmielAteny II 176. Leonowi X. Papieżowi Alchimista Księgę przypisał o Alchimii, alias o robieniu złota, pretenduiąc znacznego pieniężnego honorárium; a Papież workow wiele kazał mu naszyć, powiedaiąc Ty Złoto robisz, to tylko workow potrzebuiesz, nie złota[.] ChmielAteny1755 I 135. Blisko Miasta tego [Pekinu], znayduią się gory kryształowe, a z tego kryształu Alchimistowie wywodzą essencye, sól robią, y cukier na kamień y rzerzączkę pomocny. ChmielAteny IV 536.

2. »lekarz stosujący w leczeniu substancje mineralne, postrzegany czasem jako szalbierz«: Iednák w tym nie mamy náśladowáć Alchimistow doświadczálnikow/ ktorzy Antimonium z rożą, ábo Mercurium calcinatum daią. Bo te rzeczy są náturze ludzkiey bárzo przeciwne y szkodliwe. PetrSInst C4v-D1. [...] ták rátuy zdrowia ludzkiego/ ábyś rátuiąc czego drugiego nie popsował: iáko teraz czynią Alchimistowie. SykstCiepl 164. Alchymistá/ Rzecznik/ (fr. Boucher) Lekarz PolPar 141.

3. »znawca ziół i sposobów sporządzania z nich ekstraktów leczniczych;«: Alchimistowie dystylluią z Biedrzeńcowego korzeniá [...] Oleiek. SyrZiel 74. Robią vczeni Alchimistowie/ y ćwiczeni Chyrurgowie/ z tego ziela Bálsam/ tym sposobem. SyrZiel 152. Dystylowaná rzécz v Alchymistow/ vulgo quinta essentia [...] vide Ekstrakt [...]. Kn 159. Ktory Alchimista znaydzie táką wodkę, ktoraby tylko dwá rázy álbo tyleż ciężáłá rościągniona w gorę w rurze, ile zebrana w naczyniu szerokim niskim. SolArch 137.

◼ Przenośnie: ◼ Nie dostawáło piątey essentiey tego męstwá, ktore Saturnus moy ordynáryiny Alchimistá w sercu [...] dystilluie moim. AndPiekBoh 154.

Znaczenia niepewne:

1, 2 a. 3: Alchymik, Alchymista. Alchymist. un alchimiste. T III 4. Alchimistá/ Alchimista, ae g. m. die solche Kunst treiben/ vulgò, Alchymisten. DasHünDict Ooij.

2 a. 3: [Śmierć:] Słuchać mnie muszą, kogo tylko wołam Do marszu záraz iść każdy gotowy, Záwiłe spráwy uspokoić zdołam, Nie pytam oto, kto chory, kto zdrowy, Często wesołych, częstuiących zmykam, Z melancholikiem grassanta zámykam, Pełnam litości nád ludzką chorobą, Drwię z Aptekarzow, Felczerow, Doktora, Y z Alchimisty: ktorzy swoią probą, Jáko dla bydląt zażyią topora, Já tych ięczących kálectw znieść nie mogę, Skrácam ich bole biorąc z sobą, w drogę. DrużZbiór 434.