Słownik XVII wieku

Słowniki:
SXVI, L (XVIII), SWil, SW, SJP notują
SStp, Kn, T nie notują

Formy: lp M. alegoria; D. alegorii; B. alegorią; N. alegorią; ~ lm M. alegorie; D. alegoryj; N. alegoriami

Etymologia: <łac. allegoria, z gr.>

Znaczenia:

1. »motyw lub zespół motywów w literaturze, w mowie (postać, wydarzenie), który obok znaczenia dosłownego ma znaczenie przenośne (domyślne lub wyjaśnione przez autora)«: Allegorie Przez wiarę ktorą Rynald y Sakrypant dał zanas fałszywy[m] namowom ducha od pustelnika posłanego, takze przez rozboie y tarcz Vczarowana starego Atlanta znaczy się w tey wtorey piesni. ArKochOrl 11v. Allegoria Przez boi Rugierow z Erifilą nizli doiechał zamku Alcininego, znac się daie, ze miłosc nie bywa nigdy bez kłopotu. ArKochOrl 63v. Co się tknie Allegoriy: Rupertus przez te dwie Trąbie/ rozumie dwoie przyszcia Chrystusowe. BirkOboz 66. Rozumiem, do czego W. Pan celuiesz, bez tych allegoryy mowiąc, trzeba według W. Pana, żeby Krol nie temu dał buławę, ktoremu chce, ale temu, ktoremu ktoby inszy chciał. KonSRoz 6. Więc idąc daley za moią allegoryą iako każdey struktury doskonałość w tym zawisła, żeby ab extra miała facyatę wspaniałą, a wewnątrz ozdoby y wygody; niechże nasza Rzeczpospolita będzie tak respectabilis ab extra, żeby o niey nikt lekko nie sądził. LeszczStGłos 11. ALLE'GORISTE subst. masc. (Qui se sert d'allégories, qui parle allégories.) Qui loquitur allegories, ou per állegoriam. ÁLEGORYK ktory alegoryami mowi. DanKolaDyk I, 79. ALLE'GORIE [...] Allegoria ALLEGORYA ustawiczna słow zámianá, kiedy słow záżywamy ktore służą do wyrażenia własnego iedney rzeczy, ná wyrażenie nie tey ále inszey rzeczy. DanKolaDyk I, 79.

2. »fikcja, pozory«: Niszczą Polskę naszą zbyteczne emulacyje, którymi i bliscy krewni bliskich krewnych swoich rujnują [...] a dla ciągnienia niepotrzebnie zaczętej wspaniałości alegoryi potem i pracowicie od rodziców nabyte dostatki wyciągają marnie. DobraDuchRzecz 78. Zawiozłeś WMPan do Białegostoku relacje, jakby miał być w Kownie posłem JWJMPan podskarbi nadworny lit., ac exinde one wykoncypowane do Rasny przywiozłeś [...] Insuper utrzymując alegorią nowe pomnożyłeś kondycje i trudności. MatDiar I, 841.