Słownik XVII wieku

Słowniki:
L (XVI, XVIII), SWil, SJP notują
SStp, SXVI, Kn, T, SW nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1644

Formy: bezok. alterować się; ~ cz. ter. lp 1. os. alteruję się; 2. os. alterujesz się; 3. os. alteruje się; ~ cz. prze. lp m 3. os. alterował się; ż 1. os. alterowałam się; ~ cz. przy. złoż. lp m 2. os. będziesz się alterować; ~ tr. rozk. lp 2. os. alteruj się; ~ im. wsp. alterując się

Znaczenia:

1. »zmieniać się, przekształcać się; ulegać przemianie«:

Rekcja: do czego, na co

Humory niektore się burzą, za ktorych wzburzeniem ciało się alteruie, y tak gdy się kto smuci, melancholia: gdy się gniewa cholera. TylkRoz 269. Embryo abo płod záwięzujący się iest iákaś massa cielista, z tych nasion zebrana, a tá mássa alteruie się do formacyey płodu. AlbSekr 24. Lubo alteruie się na deszcz powietrze [...] y niekiedy grzmi: pogoda iednak gorę bierze. DuńKal C1v.

2. »martwić się, niepokoić się, irytować się«:

Rekcja: czym, o (w) czym, dla czego

Wdzięcznie to Pánienká przyimowáłá/ á nádto niechciáła záżywáć iedno potraw słábych/ y postom służących/ nic się nie álteruiąc matki swey y powinnych surowością. OkolNiebo 38. Niealterui się WMc tym żem o Audiencyą nieprosił. Dyabeł go wie czyby mi była y dana. OpalKListy 427. Mnich to vsłyszawszy zámarszczy się záraz/ y záczerwieni od gniewu. A Swięty Serápion mu rzecze: bráciszku/ átoś dopiero wyznawał swoie defekty ná się/ y iam powiedział że to prawdá co powiádasz/ czemuż się teraz alteruiesz/ áboś chciał żebychmy cię byli pochwalili/ y świątobliwym názwáli. StarKaz II, 407. Przypisac to trzeba infelicitati temporis że takie [...] padło na WSCi rozumienie, O czym alterować się nie trzeba bo ta okazyia zadney WSCi nieprzyniesie ani szkody, ani nie sławy. PasPam 142. Będziesz tedy moja panno miała i wczas i wygodę, i sama się w domowych sprawach alterować nie będziesz. SobJListy 432. Krol do was o mil pięć iuż z wielkimi Woyskami nadchodzi, dlaczego sie Chmielnicki z Tatarami bardzo alteruie. HistBun 12v. I gdy już w drogę wyjeżdża, aż drugi konny przyjeżdża, Aby się nie alterował, gdyż stary już ustepował. StanTrans 31. Sam mię tym bardziej turbuje, gdy prosi i perswaduje, Bym się nie alterowała, rozstać z nim przygotowała. StanTrans 121.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ czyjeś serce się czymś alteruje »ktoś się smuci, martwi«: Dawnom ia tego doszłá nieomylnie, Ze się twe serce czymsiś álteruie. ClaudUstHist 68.

# Użycia metajęzykowe: # Verba [...] Alteruię się. WojnaInst 163