W TRAKCIE OPRACOWANIA
Data ostatniej modyfikacji: 11.10.2023
Warianty fonetyczne:
JANCZAR, JAŃCZAR, JAŃCAR, JANCAR, ANCZAR
Słowniki:
SXVI (
janczar, jańczar, janiczar),
Kn (
jancarowie),
T (
jańczar, jańcar),
L (
janczar; XVII-XVIII),
SWil (
janczar),
SW (
janczar, jańczar, jeniczer, janiczar, janiczer, janczaryn),
SJP (
janczar, jańczar) notują
SStp nie notują
Etymologia: <
tur. janyčary 'janczar'>
Znaczenia: »żołnierz piechoty tureckiej utworzonej z wziętych do niewoli chrześcijan wychowanych przez Turków; wizerunek, rzeźba żołnierza piechoty tureckiej«: Ty, rycerzu szlachetny, odpoczywasz w grobie, Ufiec jednak, któryś ty zostawił po sobie, Na chwałę co dzień robi; raz bitne Tatary Gromiąc, raz do potrzeby ćwiczone Janczary. ZimBLisBad 217.
Lękał się zrázu Pogánin tey woyny/ Choć miał z Iánczáry nie máły lud zbroyny: PaszkMrChor A4.
To też nászym constabat/ że Tureccy przywodźci Iánczárow że się nie mężnie z Kozákámi potykali/ śćiná i ich zroskazánia Cesárskiego. ZbigAdw A4.
BVNT NA CARA TVRECKIEGO OSMANA Roku Páńskiego: 1622: Szpagiow, y Ianczarow, y inszych Musul manow, Agarenczykow, Bisurmanow. BuntCara A.
Ja poślę nan nasłańce, Janczary swoje, bronić się mi będzie. BirkZbarKoniec 235.
Jáncárowié/ Triarij Turcarum. [...] Praetorianos milites Turcarum. Kn 235.
Tam [w ogrodzie] widzieć adzamogłan zgraje dziesięcinnych, których z ręku rodziców wydarszy, niewinnych, na tamte pierwej cesarz obraca posługi, aniż między janczarów popisze ich rugi. TwarSLegK 140.
Do tego Tátárzy wpádli zagonámi w ziemię/ á przecię ze wstydem musiał Czár Turecki z ostátkiem woyská sromotnie odeyść/ y potym go zá to Ianczárowie okrutnie vdawili y zámordowáli: á gdyby było z Krolem Pospolite ruszenie do Obozu doszło pewnieby by[ł] Turecką ziemię wszytkę Krol Polski odebrał/ y w Konstántynopolu beśpiecznie vsiadł. NowinyMosk B2v.
[...] w ták wielkiey gromádzie/ y w ták wielkim woysku/ trudna rzecz byłá wszytko porządnie opisáć y zliczyć: bo czyby było pátrzyć/ czy notówáć/ ábo pisáć/ gdyż to pámiętáć rzecz niepodobna/ y zgołá (pod straźą bywszy Iánczárow) bárzo niebespiecżna/ y śmierćią pachnąca/ á zwłaszczá Chrześćiánom/ á to cośmy mogli pámiętáć/ y ieden od drugiego zbieráć/ y notowáć. StarWyp A2v.
Lecz tą wycieczką ani nie sprawiono, Bowiem ochotnych dwu tam postrzelono, Lub już w aprosze oni powpadali, Juże motyki i kilofy brali, Chorągiew jedną był Przewadzki porwał, Lecz mu ją janczar nazad z ręku wyrwał. MakSRelBar II 181-182.
Niewolnikow przodem przed Janczarami gnał [wezyr] do Szturmów. PasPam 260.
Oni tylko Tatarami a Brancami [wojują] ktorych zynszych narodow biorąc akkommoduią do Woyny Czyniąc znich Anczarow y Szpalirow. PasPam 261v.
Czareczka mała, kryształowa. — Janczar biały. — Trąb dwie, jedna słoniowa, druga czarna. InwRuchGęb 125.
Niebiorą nigdy Adźiamoglana żadnego zá Iánczárá/ ále czásem zá wiernąwysługę/ wychodzą ná służbę do Bászow/ gdźie zápomocą Pánow swoich/ przychodzą do znáczney Substáncyey/ y prowádzą ostátek dni swoich w pokoiu y w czáśie. RicWielJMon 51.
Stáwiáią iednego z nich ná stráży ná koniu/ y Iánczára pieszego /przy kożdny kołku Námiotu Cesárskiego/ tákże y Wezyra wielkiego. RicWielJMon 222.
ROZDZIAŁ VII O Ianczarach. RicWielJMon 225.
Coż mowić o ustáwicznych bátáliach Polskiego narodu z Moskwą, ktorych pod Smoleńskiem przed lat 129. ná plácu trupem legło 208000. iáko swiadczy Piasecki. Z krzyżakámi ktorych przed lat 240. Władysław Jagełło 140000. zniosł. Z Tátárami y Kozactwem, ktorych ná Ceterze przed lat 145. Jan Zamoyski 70000. á 20000. Janczarow zwyciężył. BystrzInfCosm G3v.
Regiment zowie się Regimen, albo Regimentum po łacinie Ianczarowie, Ianizari. ChmielAteny1755 I 84.
Iańcar. Iańczar. ein Janitschar. un Janissaire. T III 469.
▲
Ustabilizowane połączenia wyrazowe:
▲
janczar aga »dowódca janczarów«:
Wielky to na Moskwie Strzelcy Vrząd iako V Turkow Ianczar Aga. ŻółkPocz 41.
Ianczar Aga, Starszy Ianczarski, ktorych tu znaczne praesidium. TwarSLeg 50.
Z pogranicza continuant tu wiadomości, osobliwie z Szańcu Ś. Trójcy i Maryjampola, że w Kamieńcu powietrze straszne, już wymarło nad trzy, tysiące dusz, janczar-aga i syn paszy, niewolników, różnych ludzi znacznych siła wymarło. SarPam 43.
Janczarága. iakoby Hetman pieszego woyska. GośPos 353.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]