Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: ANYŻ, HANYŻ

Słowniki:
notują

Formy: lp M. hanyż // anyż; D. hanyżu // anyżu; B. uż. nżyw. hanyż; N. anyżem // hanyżem; Ms. hanyżu // anyżu

Etymologia: <łac. anisum>

Znaczenia:

1.bot. »roślina z rodziny baldaszkowatych, biedrzeniec anyż; Pimpinella anisum; takze wysuszone owoce tej rośliny, używane:jako przyprawa lub lek«: Na tych [szypułkachJ kwiatki białe drobne/ iako na Anyżu. SyrZiel 23. Wziąć [...] násienia tego Kopru cztery łoty, Hányżu, Kopru polnego, Pietruszczánego nasienia, po dwu łotow, Chrzanu cztery łoty, korzenie drobno pokráiawszy z innymi rzeczámi, wlać ná to pułgárncá winá, á kwartę wody wárzyć, do wywrzenia trzeciey części. SyrZiel 385. O Hanyżu/ Rozdział II [...] Anisum. Anisz. Enisz. SyrZiel 403. BJádá wam Náuczeni w piśmie/ y Fáryzeuszowie obłudni! iż dawácie dziesięcinę z miętki/ y z ányżu/ y z kminu/ á opuszczacie powáżnieysze rzeczy w Zakonie; sąd y miłosierdzie y wiárę: Te rzeczy mieliście czynić/ á onych nie opuszczáć. BG Mt 23, 23. Kupił ieden 2 wory Anyżu/ w iednym worze był lepszy po 8 gr: łt/ w drugim podleyszy po 5 gr. GorAryt 123. Ogród przed tą stodołą zasiany połowicą hanyżem zagonów 6, ostatek konopiami. InwKal I I, 165. Od wieku, rzeczesz, księża, dziesięciny bierą, Starego to zakonu było manierą, Kmin, hanysz, miętkę, ale i pszenicę i żyta żeby miał ksiądz wytykać, nikt się nie doczyta. PotFraszBrück I 277. Der Aniess/ Anysz. m. MalczWok A8v. Anyż der Anisz. WojnaLust 112. Gdy się pokarm zsiada w piersiach. Gryść ustawnie Hanysz, lubo nasienie Kopru włoskiego. PromMed 113. Hanyżu y Pszenicy ma dosyć Pińczow, lnu dosyć koło Dniestru. ChmielAteny II 334. Weźmi korzenia Lukrecyi, Cynamonu, Anyżu, Agaryku, każdego, przetłuczonego po łocie. VadeMed 50.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ anyż kramny: Anyż kramny/ Anisum [...] Słodki anyż [...]. Kn 7. ▲ bot. anyż ogrodny: Wziąć [...] nasienia Pietruszczanego dwa łoty, polnego hanyżu, hanyżu ogrodnego, Colidoniey po locie. SyrZiel 381.

2.bot. »roślina z rodziny baldaszkowatych, kminek zwyczajny, Curum carvi; także wysuszone owoce tej rośliny«: Iako przedtym ten Kminek polny [...] Hanyżem nazywali/ tak y teraz powiętszey części iescze go tym imieniem zowią. SyrZiel 419.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ anyż polny (sz. zm.): Hanyż polny/ Rozdział 12. Carum, Carui, & Caros Feldtkimmel. Wisenkimmich. SyrZiel 413. Anyż polny/ vide Káruy. Kn 8. Nasienie Sniedkowe bywa do chleba pieczenia przydane/ iako Czarnucha/ albo polny Anyż. Kn 1233.

3.bot. »roślina z rodziny baldaszkowatych, koper ogrodowy; Anethum graveloens; także wysuszone owoce tej rośliny«: Drudzy są/ tak tych rzeczy nieznaiomi/ że Kopr Włoski Hanyżem nazywają. SyrZiel 413. Anicetum Hanisz. SłowPolŁac 14.

4. »wódka anyżówka«: 19 Iunii z królem na pokoju upiłem się ad salietatem, wino wprzódy potem gorzałkę pijąc, alias dubl (double) anyż, któregośmy się z królem po razy pięć napili. ZawiszaPam 69.