Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: lp M. apostoł; D. apostoła; C. apostołowi; B. uż. żyw. apostoła; uż. nżyw. apostoł; N. apostołem; Ms. apostole; W. apostole; ~ lm M. uż. osob. apostoli; apostołowie; uż. nosob. apostoły; D. apostołów; C. apostołom; B. uż. osob. apostołów; uż. nosob. apostoły; N. apostołami; apostołmi; apostoły; Ms. apostołach; apostolech

Etymologia: <łac. apostolus, z gr.>

Znaczenia:

1.relig. »uczeń Chrystusa, świadek Jego życia, śmierci i zmartwychwstania, powołany do głoszenia ewangelii; wizerunek apostoła«: [Matka Boska do Judasza:] Nie pamietałes ze cie uczniem swem uczynił I swemi Apostołmi safarzem przełoził. KodKon 34. Chrystus] usiadł za stoł y dwánaście Apostołow z nim. BG Łk 22, 14. Apostołowie po wszystkim świecie Ewangelią rozsiewali. KorRoz 64. Stało się to [podpisanie umowy] w niedzielę po S. Jacobie apostolie. RegTow 78. Apostołowie na ścianach z marmuru y gipsu, pod nimi epitafia z marmurów. WojszDiar 42. Kiedym z niemi dyszkurował na iaką pamiątkę głowy kryią y oczy zasłaniaią Poniewaz tak nieczynił Pan Chrystus ani Apostołowie zadęn nie umiał odpowiedziec ieden tylko tak powiedział ze to natę pamiątkę że zydzi zasłoniali Panu Chrystusowi. PasPam 56v. Jest w tygodniu piątek; W roku marzec odmienny; znalazło się schizma W dwunastu apostolech [...] Nie masz, gdzie by w pszenicy nie było kąkoli. PotFrasz4Kuk I I, 207. Szkodaby, księże, z Piotrem z Christusowej łodki Wyskakować [...] bo w niej Z inszymi apostoły do brzegu warowniej. PotFraszBrück II 139. Zwołał y zebrał [Zbawiciel] Apostoły; przepowiadając/ uzdrawiaiąc [...] y wszytkim prawą drogę do zbawienia pokazuiąc. BujnDroga 303. Napijaiąc się co raz, ogniem wrzącey siarki Nie wysiadać, wypadać z takiey trzeba barki. Gdzie, procz strachu morskiego, świadkiem Apostoli, Chociasz daleko siarka, gorsza iest od soli? PotPocz 69. Iuż dawno przez Proroki, Bog trąbi na ludzi, Iuż ich dawno przez swoie Apostoły budzi. PotPocz 107. Począwszy od czásow Apostołow, Kościoł Kátolicki chciał iednegoż czasu święcić Wielkánoc, ktorego w stárym Testámencie święcono Páschę. BystrzInfChron 5 nlb.. KAPITUŁA CHEŁMSKA zażywa w Herbie swoim 12. Rozesłańców abo Apostołów. ŁubHist 182.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ apostoł Narodów »Święty Paweł«: Jeżeli wielkiemu Apostołowi Narodów pełnemu Ducha świętego, chwalemy egzercycyjum rzemiosła koło namiotów i ja [autor książki] się przyganą nie obrażę, że rzmieslnicze obiectum traktuię. SolArchB 6. ▲ order S. Jędrzeja Apostoła: Respons na Instrukcyą Prześwietnego Powiatu Zydaczewskiego [...], od [...] Generała Leytnanta Orderu S. Jędrzeia Apostoła Kawalera [...]. GazPol 1735 29 3 nlb.

◼ Przenośnie: ◼ Bracia [...] obaczcie Apostoła Nawyższego Kapłana wyznania naszego Chrystusa JEzusa. BG Dz Hbr 3, 1.

2. »krzewiciel, propagator chrześcijaństwa«: Przez krolow Luzytańskich zaniesiona w tamte strony Ewangelia/ ktorych nazwać możemy Apostołami Indyańskimi. BirkNiedz I, 14-15. On ś. Apostoł y Męczennik Ruski był Bonifacyus/ ktory tamże Krola Ruskiego do wiary Katholickiey przywiodł. PruszczKlejn 85. W nawróceniu Polski pierwszym niewiasta apostołem [Dąbrówka]. KochPsalTur 9. WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO [...] Litwie y Zmudzi był Apostołem, 30. tysięcy Litwy ochrzczonych iego staraniem. ChmielAteny II 348.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ apostoł fałszywy: Apostoł fałszywy [...] Pseudoapostolus. Kn 8.

◼ Przenośnie: ◼ Pan M[oskorzewski] czyni się Apostołem Mahometowym. SkarMes A4v.

3. »liturgiczna księga prawosławna a. pismo urzędowe«: Za apostoł takze zostałmi winien złotych 17 [Bereżecki]. KunReg 25.

# Użycia metajęzykowe: # Nátężánie/ podnoszenie z przédłużániem sylab w mowié/ w słowiéch [...] Accentum Poloni in suis vocibus pronuntiandis in penultima semper ponunt, in peregrinis aliqui antepenultimam attolunt, ut Ániołá/ apostołá etc. [...] aliqui Poloni [...] duplam faciunt et duplici ll exprimunt, aniolla/ apostolla/ cymbally/ kapitulla etc. [...]. Kn 480 # Széplunięnie [...] áposztół/ ápostół: szábát/ sábát [...]. Kn 1112