Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: APREHENSJA, APRENSJA, APREHENCJA

Słowniki:
L (bez cytatu), SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI, Kn, T nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1623

Formy: lp M. aprehensja; D. aprehensji // aprehencji; aprehensjej; C. aprehensjej; B. aprehensją // aprensją; N. aprehensją; Ms. aprehensji; ~ lm M. aprehensje; D. aprehensyj; B. aprehensje

Etymologia: <łac. apprehensio; fr. appréhension>

Znaczenia:

1. »nadmierne przejmowanie się czym, zmartwienie, rozpacz, wstyd«: Nic pewnieyszego/ iż bol serdeczny z apprehensiey y [...] myśli złego pochodzi. BirkOboz 30. Michol, niechciała się zwać ani pisać Dawidowa, a że z–małej kondycyi powstał Dawid [...] Saulownać Sobie kazała, Filia Saul [...] z-puchliny pychy, dla rodu swego, zgłupiała [...] z aprehensyi o swoiej rodowitości, oszalała. MłodzKaz I, 430. Tak ią [wojewodzinę] to [uwięzienie] wniwecz obrociło ze z aprehensyi y Melancholyi w chorobę wpadła y umarła. HistŚwież 426. Wojewoda Krakowski uciekł [...] i za to mu Bolesław posłał na wzgardę skórkę zajączą, powroz i kądziel. Wojewoda z apprehensyi obiesił się. ŁubHist 200.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ czynić aprehensją: Ruszenie się Woysk Cesarskich nad Rhenem [...] znaczną czynią Dworowi Naszemu apprehensyą, ile że Theatrum Belli może bydź w Naszych Państwach. GazPol 1735 62 7 nlb.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ wpaść w aprensyją »przejąć się, zmartwić się bardzo«: Krolowa Ludwika [...] skarb swój wyniszczyła, zdrowia [...] nad werężyła [...] wpadła w aprensyią zachorowała iakos po białey Niedzieli [...] y umarła. PasPam 202.

2. »liczenie się z kim, oddawanie czci komu; pochwała«: Czausz on wziąwszy się co pręcy/ Respons cale Dziurdziemu odnosi Książęcy: Powie o iego gestach/ o dzilney [!] urodzie. Dziurdzi skromnieyszy, z tych apprehensiy. TwarSLeg 62. Często też [sułtan] z wielką Dworu paradą przeieżdza się po Stambule Poddaństwu dla appehencyi [!], Cudzoziemcom dla ostentacyi pompatyczney. ChmielAteny II 481.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ aprehensjej czyjej pobłażać »dogadzać czyjej próżności«: Ludzkiey tedy nieco apprehensiey ludzie pobłażaiąc/ na panegirach/ na Entomiach/ na Monumentach grobowych rysuią swoie Genealogią. WojszOr 93.

3. »znaczenie, uznanie dla czego; uwaga«: Gwarancya Moskiewska na tym traktacie powinna bydź w wielkiey aprehensyi. KonSRoz 45. Ofiarowane godnym Rycerzom Polskim od Monarchów postronnych Xięstwa, Grafstwa, Ordery nie mają żadney w Polszcze apprehensyi, ale aequalitas ma swoję naywiększą godność. ŁubHist 229.

4. »rozumienie czego, pojęcie o czym«: Replikowałem [...] iakom umiał [...] ale moia mowa, y żadna insza nie ma mieysca, dla mocney rzeczy w tamtey głowie ułożonych apprehensiy. LubJMan 39. Czy powinnasz ta apprehensya nieszczęsney maxymy, że omnis mutatio periculosa, zabronić nam, myślić o iey dostatecznie konserwacyi? LeszczStGłos 3.

5. »waga, szkodliwość (objawów chorobowych)«: Większey [niż biegunka] apprehensyi iest letarg, albo y szalenstwo. BeimJelMed 32. Czasem i Womity z tym bolem [żołądka] wspołeczność wchodzą; ktore mnieyszey są apprehensyi. BeimJelMed 602.