Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: ARESZT, AREST

Słowniki:
notują

Formy: lp M. areszt // arest; D. aresztu // arestu; C. aresztowi; B. uż. nżyw. areszt // arest; N. aresztem; Ms. areszcie // areście; ~ lm M. uż. nosob. areszty // aresty; B. uż. nosob. areszta; Ms. aresztach

Etymologia: <śr. łac. arrestum>

Znaczenia:

1.prawn. »pozbawienie wolności, uwięzienie kogo«: Kalinski mąz wielkiey godności, Drugi był Zbrozek, oba pobozności Pełni, co może każdy poznać z tego, Ze niechcieli dać Srebra Klasztornego Szwedom, niedbaiąc na areszt y Straże. OblJasGór 21v. Kazał [elektor saski] lutra Raytaryi Złapać w Tyryngij [!] y na Zamek Wortburg, niedaleko Eisleben będący w Areszt y pod Zamknięcie wrzucić. IntrHist 217. Zakazuie się, aby ieden drugiemu konia niepożyczał [...] Winowaica aresztem bydź ma karany. BystrzInfStat N 3v. Mocen będzie [...] Ziemianin i Obywatel NN [...] nakazy, areszta. Relacye, obdukcye sporządzone [...] podawać. DanOstSwada III, 101. Jan Kazimierz Brat Królewski wizytuiąc cudze Kraje przez dwa Roki był w areszcie u Króla Francuskiego ŁubHist 86.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ wziąć (kogo) pod areszt, wziąć (kogo) w areszt: Gdy przybył in adorationem Cara imci, wzięty w areszt, sromotnie jako zmiennik et rem satisfactionis za wzięte od Cara miliony, traktowany źle, do Kijowa zaprowadzony. ZawiszaPam 274. Consul Francuzki rezyduiący w Liwornie wziął w areszt Kapitana tego statku na ktorym transportowano tego momentalnego Krola [Teodora korsykańskiego]. MerkHist I, 19. wziąć kogo pod arest. arretiren [!], gefangen nehmen. arrêter; faire prisonnier. T III 11. ▲ siedzieć pod aresztem: W Koszycach siedziałem pod aresztem za to, żem chciał uciec z między haydukow. AktaMusz 61. ▲ areszt polityczny: Był ten kapitan [Turski] kilka czasów w areszcie politycznym, a potem podczas konfederacyi uwolniony pod Grodnem. OtwFDziejeCzech 227.

◼ Przenośnie: ◼ I Absolon także, który tu jest przy mnie w poczciwym areszcie, przysłał, prosząc na żywy Bóg, abym z Węgier nie wyjeżdżał tak prędko, zapraszając mię do pałacu kesmarskiego. SobJListy 597. ◼ Terzen y Ekszel ten konny ow pieszy, Rychłoli boku domego pospieszy? Oba wMarsowym areszcie zostaią. DrobOpow 36. ◼ Gdyć piasku na oczy nasypią/ iuż w ten czas choćbyś rad odpuszczał [...] nie możesz; sam abowiem iuż pod aresztem trudnym zostaniesz/ z którego na wieki się nie wywikłasz. StarKaz II, 539.

2. »miejsce tymczasowego uwięzienia«: Prosił [łowczy Sołohub] abym onego [administratora] kazał z Aresztu Vwolnic. SapADiar 19.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ trzymać (kogo) w areszcie (sz. zm.): Sapiezyńskie Woyska zniesiono, Syna Hetmańskiego Koniuszego Litewskiego (: który był Generałem w Cesarskim Woysku) wniewolę Szlachta wzięli, i w areszcie przez noc trzymali. OtwFDzieje 59. Syn naystarszy po Oycu, lub Brat po Bracie, do tych czas w areście trzymany, zaraz sekretnemi do Saraiu wpada ścieszkami, Tron osiada, Cesarzem proclamatur. ChmielAteny II 479. Jesliby ten Poseł był Fecialis, to iest woynę Porcie wypowiadaiący, bywa zatrzymany, y częstokroć trzymany w areszcie. ChmielAteny II 492.

3. »urzędowa decyzja ograniczająca, nakazująca co lub zakazująca czego: konfiskata, zatrzymanie czego, także środki uzyskane w ten sposób«: Arést/ hámowánie vrzędne rzéczy czyich/ abo persony iéśli gołota. Zapowiedź/ szpérunk [...] Interdictio, interdictum [...]. Kn 9. Jacek z Bielanki położył areszt na Stolarczyne pieniądze. Który areszt prawo przyjęło. KsKlim 257. Piotr Hołodzik [...] te trzy beczki soli z aresztu wypuścił temu Pieczyle. KsKlim 274. A że słusznej rzeczy prosieł, bo koło tych pieniędzy wiele utracieł, póki ich nie podniósł, tedyśmy mu dopuścili areszt zapisać w księgi nasze zawadzkie dotąd, póki mu się dosyć nie stanie. ActScabVet 85. 27 Maii do Krolewca z jejmością jeździliśmy, gdzie wiele trudności mieliśmy z kupcami nie tylko w towarach nie popłatnych ale w aresztach niesłusznych. ZawiszaPam 163. Oddał Im P Zasulicz List od IP Hetmana w ktorym Uprasza aby zasługi IP Zasulicza wolne były od aresztu poniewaz dekret swoy Relaxował. SapANot 141. Takiemuż karaniu podlega ten, ktoryby szlub, pozew, areszt, Uniwersał Hetmański znieważył. ArtWoj 183. Areszty mieyskie nie idą na Poddanych ani na żadne rzeczy szlacheckie. ŁubHist 230.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ otrzymać po kogo areszt: Zanioszy na urzędzie dwornym Zamkowym nań skarge, otrzimał poń areszt i citationem peremptoriam, wte słowa. VorLetSkarb 72. ▲ zatrzymać co aresztem: Z Hagi 4. Ianuarij, 1661. POseł fráncuski potrzebuie po Stanách tutecznych/ żaby [!] Okręt zápłácili ktory vtonął/ máiąc tę rácyą/ że nie potrzebnie Arresztem swoim go zátrzymawszy/ dáli do tej szkody przyczynę. MerkPol 63.

◼ Przenośnie: ◼ Sławę, rozkosz, dostatki, pompy, zbytki, trele Wszytko w Łodce wszytko to w swoim zginie ciele, Smiercią iest ta Remora: pewna, chociasz skryta, Iednych w pułmorza, drugich zaraz w porcie chwyta. Ledwie dziesięć z tysiąca ledwie ieden ze stu Przepłynie swoy Ocean bez tego arestu. PotPocz 87-88. ◼ Rok nastał Tysiąc Sześćset Pierwszy y Dwudziesty Jako naten swiat zaszły Niebieskie Aresty Ktory iusz Szatan prawem odbierał dziedzicznem. PotWoj 37.