Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: ARMATURA, *ARMATORA

Słowniki:
SXVI, T, L (bez cytatu), SWil, SW, SJP notują
SStp, Kn nie notują

Formy: lp M. armatura; D. armatury; B. armaturę // armatorę; N. armaturą; Ms. armaturze; ~ lm M. armatury; B. armatory

Etymologia: <łac. armatura>

Znaczenia:

1. »wyposażenie wojenne, uzbrojenie, broń«: W pole kilkakroć provocatus nie występował [Piotr Kmita], ale samą kopaniną i armaturą gerebat. RadziwKSprawy 292. Zamek tamże [w Wiśniczu] restaurował, pokoie pędzlem y obrazami przystroił, wieżami y rożną armaturą uzbroił [Piotr Kmita]. NiesKor II 541. Fortece [...] całey Artyleryi woienney y Cekauzow są obroną, bez ktorey Armatury y w polu niemożna Oyczyzny obronić. BystrzInfArch F2.

2. »zbroja, pancerz«: Nadieżdżamy ku Iassom/ gdzie stał niedaleki Woney znowu Hospodar armaturze lekki. TwarSLeg 40. Mars odziany w swoię armatorę, Wziąwszy: oddał nas Neptunowi. PotSyl 94. Widzi Merkury misterne posągi, Marsa z Belloną w cudnej armaturze. DrużZbiór 527.

◼ Przenośnie: ◼ Owemisz usty Ciało jego y Krew Boską bieżesz: w których iest y pycha? Niewaz się tego niewaz o nędzniku. Pan pokorny pyszną tę twoią skruszy armaturę/ y ciebie samego w niskie/ y wieczne zapędzi lochy. BanHist 116.

3. »siły zbrojne, wojsko«: Czwarte trzyma posiełki Jan Ferensbach ktory Dwie chorągwi Raytarskiey wodzieł Armatury. PotWoj 78. Zgarniaią [wodzowie] motłoch tułacze y ciury Sposobiący ich do swey armatury. ChrośKon 320.

4. »ozdoba plastyczna budowli, broni«: Indyczka [szabla] [...] ma Armaturę na się złotem nabijaną. ArchRadziw 376a/2. Na tych Arkusach wyrzynano zwyczaynie Armatury, Trophaea rożne, nieprzyiacioł ręce, głowy. ChmielAteny II 95. Brama pierwsza [...] na wierzchu samym armatury, z drzewa rznięte. ZamLaszGęb 28.

5. »w heraldyce wyobrażenie zbroi koło herbu«: Armatura, zbroja koło herbu [...] Orzeł Polski armaturą przyozdobiony. T III 12.