Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: HAZARD || AZARD || AŻARD

Słowniki:
L (XVIII), SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI, Kn, T nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1665-1683

Formy: lp D. hazardu // azardu; C. azardowi; B. uż. nżyw. ażard // azard // hazard; N. ażardem // azardem; ~ lm B. uż. nosob. azardy

Etymologia: <fr. hasard, z arab.>

Znaczenia:

1. »zdanie się na przypadek, ryzyko«: List ten że się na wielki posyła hazard, dlatego nie może się pisać, tylko to, co może być wszystkim wiadomo. SobJListy 471. 8 Julii król imć szwedzki przez azard swój i nierozmyślną precypitancyą przegrał batalią z carem pod Pułtawą na Ukrainie. ZawiszaPam 271. Król imć szwedzki wyszedł tandem z Bandyra, przez Saxonią z wielkim dość azardem samowtór przebiegł. ZawiszaPam 306. Pozwalam ia Kupcowi, ale nie Kontrahentowi; pierwsza, że Kupiec Substancyą swoię łożąc na nabycie towarow, hazarduie ią i widziemy przykłady tego na morzach, w rozboiach w zepsowaniu towarow; moze tedy z tey konsyderacyi hazardu obrocić się z towarem iak tylko żywnie chce, byle tylko nie oszukał y złe za dobre nie przedał. JabłSkrup 86. Aze pndzy [pieniędzy] nigdzie niedostał po roznych deklaracyach Voluvisse Satt est, azali czy nie Vprosim kredytorow [...] ze poczekaią bez azardu Dobr. SapADiar 48. Niektóre ażardem doszłe zdadzą nam się sejmy. KonSSpos 113. To tedy ażard jest [dojście sejmu] nie żaden ludzkiego rozumu skutek. KonSSpos 126.

2. »narażanie (się) na niebezpieczeństwo, szkodę«: [...] ostatniego Rogacza [...] Podskarbi Nád. Kor. nie bez azardu zabił. GazPol 1736 82 3 nlb. IKMPNM tak dla walnych potrzeb swoich, iako nie podaiąc azardowi zdrowia swego [...] zatrzymał się był w Państwach swoich dziedzicznych. DanOstSwada III, 27. Gdziekolwiek się w Katolickich Państwach znáyduią tego Zákonu Oycowie, częste dla wykupná Chrześcian do Persyi, Mauritanii Murzyńskiey Ziemi, Algieru, Tunetu, do Krymu, Stámbułu z życia swego azardem, á Dusz profitem wypráwuią expedycye, aliàs z summami zebránemi Redemptorow. ChmielAteny II 764. Inne Gentes to barbarae, to trochę politiores, chcąc z siebie excutere niewolnicze jugum, albo z iakiey wyłamać się tyrannii, iako Hollandowie niedawno, długą woyną, fortun wszytkich azardem, krwie obfitey wylaniem, tandem kupili sobie Wolność: a tak im turpissima Mater niewola, pulcherrimam genuit Filiam libertatem. ChmielAteny IV 366. Nawet ksiądz koadiutor i teraźniejszy podkanclerzy przed drzwiami izby sądowej, na wszystkie azardy rezolwowani, stali. MatDiar I, 186.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ na azard życie łożyć, na azard życie nieść, puścić na azard życie »ryzykować życie; ryzykować życie; ryzykować życie«: A lubo tam Hetman na Azard zycie swoie łozył y męznie się potykał iednak niedobre Woysko strasnie uciekac poczeło tak dalece że ledwie sam Hetman po tym dwa konie rosparszy Mogł uskrobac zdrowo aż do Minska. HistBun 32v. Tenże J. O. X. JMci nielituiąc zdrowia y fatygi na ażard życie niosąc z ludzmi swemi Nadwornemi [...] poszedłszy za rabuiącemi Haydamakami podiazdem [...] tychże Haydamakow [...] rozgromił. RadziwUDiar B4-B4v. Puscił na azard dla Oyczyzny zycie swoię nieiaki Skrzetuski y przebrawszy się po chłopsku pobrał listy od Wodzow do Krola. HistBun 12v.