Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: bezok. bóść; ~ cz. ter. lp 1. os. bodzę // bodę; 2. os. bodziesz; 3. os. bodzie; lm 3. os. bodzą // bodą; ~ cz. prze. lp m 3. os. bódł; ż 3. os. bodła; n 3. os. bodło; lm mos 3. os. bodli; nmos 3. os. bodły; ~ tr. rozk. lp 2. os. bódź; ~ tr. przyp. lp m 3. os. bódłby; ż 3. os. bodłaby; lm mos 2. os. bodlibyście; nmos 3. os. bodłyby; ~ im. wsp. bodząc // bodąc

Znaczenia:

1. »uderzać przedmiotem spiczastym, np. rogami, ostrogą, kłuć«:

Rekcja: kogo, co

Gdy podroście [bernardynek]/ około kráiow ości bodzące wypuscza. SyrZiel 563. TO ziele [krzyżowniczki]/ máło nie może bydź miedzy osty poczytáne/ dla bodących iego bodlaków. SyrZiel 1346. Ale jesliby to było wiádomo/ że on woł bodł przed tem/ á nie miał go pod strażą Pan jego/ koniecznie odda wołu zá wołu/ á zdechłego sobie weźmie. BG Tt Wj 21, 36. Bodący rad/ s. woł/ [...] qui cornu ferit, Virg. [...] Cornipeta, Sipont. Cornupeta in SS. libris. Kn 38. Bodę koniá ostrogámi/ vide zwieram koniá. Kn 39. Zácząwszy dzień wedle dniá pić/ nie iáko niektorzy przerywáią/ dzień się kąpiąc ábo pocąc/ drugi dzień piiąc/ y ták się spráwuią z náturą iáko niektorzy z koniem/ ostrogámi go bodząc/ y cugle wściągáiąc. PetrJWod 34. Rozgniewał się [Achilles] iák byk/ gdy gdzie w mieysce przestrone Száty/ iemu nie wdzięczne/ wyrzucą czerwone: Ktore on strásznym rogiem bodąc/ podmietuie/ Y gniewa się/ że rázy swe dáremne czuie. OvOtwWPrzem 473. Bodzę Ferio Cornu. SłowPolŁac 3. Bodę ist [!] stosse mit den Hörnern/ bodziesz du stössest bódł er stoss Bodź stosse du Bóść stossen. DobrGram 291. Pokazała raz, y drugi pokaże [bogini Diana], Ze nie zarli psi, y bycy nie bodli, Ogień nie parzeł, nie topieła woda Kto wielkiem Bogom w opiekę się poda. PotSyl 94. [Żołnierz herbu Jelita] Wszytkim zgołá, Strászny nieprzyiaciołom, Bożego Kościołá. Kto czystego sumnienia; Chorągiew podniesie, Smierć mu żyskiem, bo gotow umrzeć, w káżdym czesie On nikogo á iego wszyscy się muszą bać? Coż nie ma bość kopiią? ábo mieczem rąbáć? PotPocz 127. Bydłu, ktore bodzie, powinno rogow poprzyżynać. SapMWilkKutrz 317. Bodę, ich stose mit hörner. BierSłowa 7.

◼ Przenośnie: ◼ Tobie [Boże] krzywdy y swoie urazy poruczem Ty pokarzesz kto winien; Zatwych ludzi zgodą Spuszczą rogi Poganie ktorymi nas bodą. PotWoj 3. ◼ Nie truchley Oświecony Wiśniowieckich Domie, Nie ták rogi, śmierć, twemu Xiężycowi, łomie, Zeby Ottomáńskiego, nimiście nie bodli. PotPocz 36-37. ◼ Tam kędy Krępak ostrem kopcem, ábo metem, Polskę dzieląc od Węgier, bodzie Niebo grzbietem Sławny Donáiec, iáko Druentia rzeká, Strumieniem, z rázu cienkiem, ále szybkim zcieka. PotPocz 74. ◼ Pięknym Loiczne wdzięcznieią pozorem Flory rozlicznym czubią się kolorem Bodzą ukrytym iednak subtelnieysze kolcem dowcipy chyba sposobnieysze. MikSil 82v. ◼ Excessa czyie ieno ad notitiam Cesarzá, ták zaráz ad poenam idą: wlot ucierá rogow by nie bodły, uciná skrzydeł, by nie látały. ChmielAteny II 479. ◼ [Mówi Dawid] Trzeba mu [Nabalowi] rogow przytrzeć, by niebodł, niebrykał Y żeby kłodką gębę otwartą zamykał. DrużZbiór 50. ◼ A sámá [Wisła w czasie powodzi] morze kilką rogow bodzie/ Y woynę/ nie dań śle Báltyckiey wodzie. TasKochGoff 235. ◼ Fedoro [...] Ilekroć przypominam przyjemności twoje, Rozmnażają się w sercu mym miłosnym roje, A myśli, jako pszczółki: raz słodką ochłodą Cieszą mię, drugim razem żądłami mię bodą. ZimBSiel 135.

2. »dręczyć, niepokoić, pobudzać, podburzać, popychać do czego«:

Rekcja: kogo, co, przeciw komu

Ták w rozdrażnionem własnie widziem byku/ Ktorego miłość bodzie zazdrościwa: Ogromnie ryczy y z onego ryku Ná więtszy się gniew i siłę zdobywa. Y gdy o bliskiem wie społmiłośniku/ Rogi o twárde dęby wyostrzywa. TasKochGoff 180-181. Olbrzymka nie mniey smiała namniey popędliwa Przeciwko niemu [Rugierowi] bodła wilka boiu chciwa. ArKochOrl 64v. Zyłes na swiecie wolno iako cię mysl wiodła A miłosc Iezuszowa namiey cie nie bodła. KodKon 91. Niech kogo bodą - jak chcą - gniewy czyje, Ja przecież z żoną jak mąż własny żyję! BorzNaw 180. Kazawszy oddać Bomfinowi w Rhodzie, Sam wielkiem sercem wsiada do okręntu Im go [Dauleta] cięszszy zal im większy gniew bodzie, Tym silnieyszego dobywa nan wstręntu. PotSyl 73. Cóż bardziej człeka bodzie, Jako domowe niechęci? StanTrans 177. Ledwie Anton w takie zamieszanie Z Octawiuszem do Zamku ucieka. A wtym tesz tumult zaczęty ustanie, Gdy trupy połknie y potopi rzeka, Ktore odziera zołnierz y na wodzie, I postaremu głod iednako bodzie. ChrośKon 391.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ (Kogoś) w serce bóść, serce czyjeś bóść, serce komuś bóść (sz. zm.): ◆ Kogoś w oczy bóść (sz. zm.):

# Użycia metajęzykowe: # Wie enden sich denn die Participia Passiva? [...] Bodziony der gestochene. Leczony der geheilete. KellGram 174-175