Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »mieć fałszywe pojęcie o czym, źle, niewłaściwie oceniać fakty«: Ludzkie zdánie Nie raz błądziło/ y nie raz chybiáło. TasKochGoff 83. Ták wiedz Tánkredzie/ nie trzebáć w tem błądzić Málowánem bydź niechcę ná vrzędzie: Iam tu Hetmanem. TasKochGoff 116. Ani to iest prawdá/ co ludzie mowią áby rozum błądził/ ále głupstwo błądzi. StarPopr 12. Błądzę [...] vide Omylam się. Kn 33. Zesmy ludzie, łátwo błądzimy w rzeczách. KalCuda d3 marg. Zkąd widzisz że się mylisz, y że nie iá błądzę, Ty mowisz iáko żołnierz, Iá iáko Krol rządzę. CorMorszACyd 136. Gdy plugástwem ten sądzisz Stan, zdami się, że bárdzo przeciw prawdzie błądzisz. DamKuligKról 228. Błądzą tu wielcy ludzie, gdy śmieią powiadáć Zeby bez nich [strzemion] Rzymianie mieli ná koń wsiádáć. PotPocz 166. Często rozum błądzi Ludzki; gdy tylko powierzchownie sądzi. ClaudUstHist 74. Oni [astrolodzy] lubo prawdziwych gwiazd pozycyą inwestyguią, y czasem zgadną: átoli że z tego usiłuią akcye nasze, y akcyi naszych ewenta prognostykowáć, bardzo błądzą. BystrzInfZup 5 nlb. BOG się z was śmieie, że błądzicie głową. DrużZbiór 454.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Gdzié ogon rządzi/ tám głowá błądzi. KnAd 236.

2. »odstępować od norm, reguł«: Kupą záś cwicząc, trudno postrzeć w czym ktory błądzi, álbo popráwy potrzebuie. FredPiech B4v. Swięty Ignácy, bywszy Hiszpanem, nie mowił wytwornie po włosku, ale czásem w ięzyku błądził. MłodzKaz IV, 151. Młynárze, nie maiąc w nich [młynach konnych i wołowych - trybowych i prostych] doświadczenia, iákie maią w wodnych: około nich znaczniey y szkodliwiey błądzą. Dáiąc álbo názbyt prędki kámienia obrot, ktory koni czterech potrzebuie; álbo názbyt pozny, ktory konie morduie bieganiem nagłym. SolArch 82. Przydatek. AByś czytelniku vznał iáko błądzą Rzemieślnicy w stáwiániu Młynow bydlęcych: Młyná wspomnionego błędy krodko namięnię. SolArch 92.

3. »postępować niewłaściwie, źle; grzeszyć«: Przez czterdzieści lat miałem spor z tym narodem/ y rzekłem: Lud ten błądzi sercem/ á niepoználi drog mojich. BG Ps 95, 10-11. Dobrych nie náśláduiąc błądzimy/ záś zá złymi idąc grzeszymy. KalCuda 138. W narowách swoich/ błądząc niewymownie; Raz w sobie gniew swoy dusi/ záledwie trzymány/ Drugiraz się nim wzrusza znowu ná przemiány. OvOtwWPrzem 322. Przeto y nas grzesznikow [...] od Máiestatu twoiego Boskiego nieodgániay/ ále iáko Ociec łáskáwy przyimi błądzących/ y stráconych iáko pieniądz márny. StarKaz II, 102. Służę W.K.M. oraz do szczęśliwości Vkráinę Oyczyznę moię miłą prowádząc/ á to/ dobrych vtwierdzaiąc łaską W.K.M. á poniekąd błądzących wszelako wiodąc do vpamiętánia. MerkPol 79. A iezli ktorzy od Monárchy Swego Wolnemi głosy słusznie obranego Oddalilisię, my błądzic niemąmy, Ani się nawiesc, na tę drogę dąmy. OblJasGór 53. Błądzi tu każdy kto nie maiąc dzieci, Pisząc testament wszytkich swoich zbiorow, Niz go na mary Ceduła doleci Inszych procz Boga szuka sukcessorow. PotSyl 115. Miał dobrą intencyą [...] a z drugiemi wraz błądząc, errorem non crimen commisit. KonSRoz 14.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Kto słucha, nie błądzi. MorszAUtwKuk 341. ● Sam błądzisz/ á drugich rządzisz. KnAd 213. ● Gdzié ich wiéle rządzi/ tám się często błądzi/ ábo łácno zbłądzi. KnAd 237. ● Przeto mowią: Nie tak sromotá, gdy mąż sam przez się błądzi, iáko gdy niewiasta mężem swoim rządzi. PetrSEt 19. ● Ięzyk kiedy błądzi/ prawdę mowi. RysProv 30.

◼ Przenośnie: ◼ Nie błądzić za takiemi przewodnikami, u ktorych naymniey widziemy tę pokorę y to ubostwo, ktore Ewangelia za naywiększe cnoty chrześciańskie zaleca. LeszczStGłos 15.

4. »głosić, szerzyć, akceptować herezje, odstępować od wiary«: Sprosniey błądzą Politykowie nászy/ ktorzy lub pozwalaią iż práwem Chrystusowym wszeteczeństwo iest zákazáne; przą iednák tego/ áby práwem Moyzeszowym było. BirkNiedz 27. Im dáley wlas tym więcey drew/ im dáley P. Pleban o rzeczách Iezuickich chce mowić/ y sędzią sie ich czynić/ tym więcey błądzi. SzemGrat 9. Wiedzciesz to ná potym miły P. Plebanie á nieumieiętnością wászą páráfianom swym y patientom błądzić wtákich rzeczách okázyey nie dáycie. SzemGrat 10. Błądzisz grubo we wszytkim nieboże, Nawroć cie Boże. Porzuć te błędy. KorRoz B2v. Kościoł moy błądzić nie może/ bo się Duchem świętym rządzi. StarKaz II, 73. Philozophowie wielcy około chwały prawdziwego Bogá błądzili bárzo. StarKaz II, 450 marg.-451 marg. Dlatego P. Chrystus przyszedł był ná świát [...] áby był ludzi błądzących około znáiomości Bogá/ drogi prawdziwey náuczył. StarKaz II, 545. Przeto nie błądźcie, Bog się nie da z siebie náśmiewáć. GdacPan 140. Więc y sam, do ktorego z tych podobien słupa, Skamieniawszy, po chwili biegę do biskupa. Stary oraz nowy Testament przynoszę; Żeby mnie, jeśli błądzę, informował, proszę, Że tak często, tak srodze, po tysiąc kroć razow, Żydom stary, nam i ten i nowy obrazow Testament zakazuje, dopieroż bałwanow. PotFraszBrück II 5. Podobniejciby Żydom nie błądzić z tej miary, Znając Boga, wżdy czynią cielęciu ofiary. Jest i dziś ten rzemieślnik, jest, czujcie biskupi, Szatan, ktory oczy serc chrześciańskiech łupi. PotFraszBrück II 8. Lecz nie moja rzecz, żebym albo śmiał odnawiać Albo ustaw Bożego kościoła poprawiać, Ktory że się we wszystkiem z pismem Bożem zgadza I Swiętego Ducha w nim dysponuje władza, Nigdy nie błądzi, niech się odszczepieniec dawi. PotFraszBrück II 10. Wszytkie záś inne błądzą w swey Wierze Národy, Y sobie zgubę knuią. DamKuligKról 209.

5. »zbaczać z właściwej drogi, błąkać się«: Gdzie gospodarz błądzi od czeladzi, Ten dom złodzieje nawiedzają radzi. GrochWiersze 294. Żeby [...] roie [...] nie myliły się ná poznániu vlow swoich, y nie błądziły do cudzych, kiedyby w iednákie vle, y obok z sobą stoiące powsádzáne były. OstrorNauka Cij. Ferat po lesie blądził tak długo asz przyszedł Znowu na ono mieysce, zkąd był pierwey wyszedł. ArKochOrl 4. Owce błądzące ná drogę dobrą náwodzą. SleszDow 17. Błądzę po polu/ po lésié/ etc. Erro in campis [...] Huc & illuc errare [...] Exerro. Kn 33. Przybądź co prędzej, o drogo błądzących, O gwiazdo morska, o porcie tonących! BorzNaw 196. Słusznieś jest tedy za ratunek dana Ludziom i Morską Gwiazdą mianowana, Słusznieś i drogą rzeczona błądzących I prawym portem żeglarzów płynących. BorzNaw 204. Przeto skoro dał spore szable swey obroki Ciemne oczomPoganskiem zakryły go mroki Tosz całą noc błądziwszy prawie kiedy swita Skinderbaszy Wołosza da skoro go zchwyta. PotWoj 22. Przyda, ze iako zawsze, łodz błądzi bez Styru Tak y ich Monarchia, bez gruntowney rady z dawnemi się naswe złe zwadzieła Sąsiady. PotWoj 183. Po labiryncie choć kto błądząc chodzi, Do swego kresu na koniec przychodzi. LubSTobPol 157. Na noc iachalismy godzin cztyry tosmy błądzili. SobTDzien 38v. Ále Plánetowie diversifikuią y rożnią skutek według ich obrotow: zkąd Plánetowie zowią się od słowá greckiego Planetae, co iest po łácinie planum, ábo płąd [!], nie żeby w sobie płądzili [!], lecz że w ich obrotách dzieią się rożne odmiány, y iákoby błędy ná świecie, y w skutkách. AlbSekr 92-93. Bogowie [...] powiedźcie [...] Przez ktore kráiny Smutna Mátká błądziła y z iákiey przyczyny Zeszło zboże, á żołądź drzewá Dodońskiego, Kto naypierwsze ze żniwá nágrodził buynego. ClaudUstHist 3-4. Iáko błądząc Omelśniony Ielonek zá nie swoią łánią Tákem szukał po lesie/ tákem chodził zá nią. TwarSPas 69. Byłem 24 Aprilis u jp. Szemiota, utraktowany byłem zbytnie, w nocy wyjechawszy błądziłem i na Wiryncie, rzece, kąpałem się. ZawiszaPam 36. Eneaszowi miłość iest przyczyną, Ze na obszernych morskich wałach błądzi. DrużZbiór 367.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ gwiazda błądząca (sz. zm.): Notuy: Sáturnus iest pierwsza gwiazdá błądząca, á w zględem swoiey influencyey dáie duszy cnotę, ábo moc rozeznánia, y rozumnie mowienia. AlbSekr 55. Nie moie lecz Cyrulika Diogenesa w tym zdanie: ktoremu gdy Astrolog remonstrował ná sferze Astronomiczney, ktore są errantes to iest błądzące po Niebie gwiazdy. Odpowiedział: Mylisz się: nie gwiazdy błądzą, lecz Astrologowie. BystrzInfZup 15 nlb.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Kto pyta/ nie błądzi. RysProv 8. ● Drugich prowádziémy/ á sami błądziemy. KnAd 213.

◼ Przenośnie: ◼ Błágay zá mną Bogá naywyszszego, Abym po twym odeściu z tąd, y dniá iednego W tey Pustyni niebłądził, y w nędznym żywocie Więcey niepielgrzymował przy tákim kłopocie. DamKuligKról 287. ◼ Przeczżeś nam PANie dopuścił błądzić z drog twojich? przeczżeś zátwárdził serce násze/ ábysmy się ciebie nie bali? BG Iz 63, 17. ◼ Każdy człowiek na tym świecie żyiący/ ktory swego sobie od Boga naznaczonego końca/na ktory stworzony iest/ albo niewiedząc/ albo nie uważaiąc/ ná domysł tylko y oślep przez te doczesne zabawy się wałęsa y błądzi; daleko słuszniey za głupiego/ marnego ná tym Swiecie tułacza miałby być sądzony. BujnDroga 1-2. ◼ [Diakon Agapetus do cesarza Justyniana] Dobrá błądzące, dobrá ná wszytkie strony skrzydłá máiące. Zásadzasz się ná tym ábyś drugim roskazował, á długoż tego będzie? lat to trochę wszytko wymáże, á to z tobą poydzie czymeś Bogá obráził. TylkStrom 45. ◼ Ale wyszedszy Bohatyr Skrzydlaty Od Ktorego blask bił zSwiecącey száty Gniewliwy, głosem zawołał surowie: Dom to tu Bozy, nie Giełda Łotrowie, O cięmni Ktorzy błądzicie w iasności O niewdzięcznicy tey sliczney wieczności. OblJasGór 144v. ◼ Nie chciał sie tak sprawowac iakom ia nim rządził Ale wszystko za cartem po złey drodze błądził. KodKon 90.

BŁĄDZĄCY
im. przym. czyn.

Formy: lp M. m błądzący; ż błądząca; D. m błądzącego; ż błądzącej; B. m błądzącego; ż błądzącą; lm M. mos błądzący; nmos błądzące; D. błądzących; C. błądzącym; B. mos błądzących; nmos błądzące

Znaczenia:

1. »źle, niewłaściwie oceniać fakty«: Niébłędny/ niebłądzący. Inerrans [...] Stellae inerrantes [...] erroris expers. Aplanes caelum stellatum [...] Inerrabilis orbis caeli. Kn 491. Niech vważy, kto bez affektu sądzi Máchiáwelską potwarz, iádem złości záślepioną, y dla tego ták grubo błądzącą. LubJMan 55.

2. »odstępować od norm, reguł«: Irr-Geist/ fáłszywy Duch; irrige Lehrer/ błądzący Náuczycieł [!]. ErnHand 534.

3. »postępować niewłaściwie, źle; grzeszyć«: Ták tesz miał P. ten miły Plebán vczynić/ nie ná Iezuity ogołem krzyknąć/ iákoby źle Pány Akádemiki/ ábo kogo innego w spomináli/ ále ieśli ktorych słyszał w tym wykraczáiących/ zaraz błądzącym powiedzieć/ Fratres ista non sunt opera P. Ignatij, sed patris Diaboli, tákby ich był słusznie záwstydził. SzemGrat 23. On [Bóg] gdy zátrzyma wody/ wyschną: á gdy je wypuści/ podwracáją ziemię. U niego jest moc y mądrość. Jego jest błądzący/ y w błąd záwodzący. BG Hi 12, 15-17. Stáną się rozumnymi błądzący duchem: á szemrácze náuczą się umiejętności. BG Iz 29, 24. Przeto y nas grzesznikow [...] od Máiestatu twoiego Boskiego nieodgániay/ ále iáko Ociec łáskáwy przyimi błądzących/ y stráconych iáko pieniądz márny. StarKaz II, 102. Służę W.K.M. oraz do szczęśliwości Vkráinę Oyczyznę moię miłą prowádząc/ á to/ dobrych vtwierdzaiąc łaską W.K.M. á poniekąd błądzących wszelako wiodąc do vpamiętánia. MerkPol 79. Ieżeli bowiem nam wiele służy [...] Pismá S. y słowa Bożego nauká ieśli pilne práwdy uwáżanie/ ieśli gorące modlitwy/ ieśli skruchá spowiedzi/ przykłady/ y inne tym podobne nászey błądzącey/ nápádaiącey [...] słábości/ pomocy wątpić żáden niemoże/ iż te wszytkie miłościwe obrády/ istotą swą przechodzi ten/ sam ktory ie nam obmyślił/ y sporządził. BujnDroga 222-223.

4. »głosić, szerzyć, odstępować od wiary«: Dlatego P. Chrystus przyszedł był ná świát [...] áby był ludzi błądzących około znáiomości Bogá/ drogi prawdziwey náuczył. StarKaz II, 545.

5. hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicjiOwce błądzące ná drogę dobrą náwodzą. SleszDow 17. Przybądź co prędzej, o drogo błądzących, O gwiazdo morska, o porcie tonących! BorzNaw 196. Słusznieś jest tedy za ratunek dana Ludziom i Morską Gwiazdą mianowana, Słusznieś i drogą rzeczona błądzących I prawym portem żeglarzów płynących. BorzNaw 204. Náwrość [!] błądzącego ná drogę práwą Weise einem ierigen Menschen auff dem rechten Weg. DobrGram 459. Kto tu w to potrafi aby czego mu potrzebá/ co mu ná dobre wynidzie obrał? sam człowiek? ostatnia radá od błądzącego o drogę pytać! BujnDroga 20-21. Ormianie z dawna malowali na tarczach swoich psa żołtego, ba y teraz rytego w Kościołach swoich stawiaią, na pamiątkę, iz ich w puszczy pewney błądzących, pies iakby do domu własnego przyprowádził. NiesKor II 604.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]