Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: BŁONKA, BŁÓNKA

Słowniki:
notują

Formy: lp M. błónka // błonka; D. błonki; C. błonce; B. błonkę; N. błonką; Ms. błonce; ~ lm M. błonki; D. błonek; C. błonkom; B. błonki; N. błonkami; Ms. błonkach

Znaczenia:

1. »w organizmach żywych, tkanka dzieląca, łącząca lub okrywająca poszczególne narządy, otoczka, osłonka«: Błonce/ ktora wnętrzności wszystkie okrywa/ Peritoneum zowią/ [...] iest użyteczny [olej biedrzeńcowy. SyrZiel 75. Vmacnia [błoto] y rozgrzewa [...] ná wszytkich mieyscách/ ná ktorych są abo suchych żeł wiele/ ábo błonek/ y wiązow ktoremi się iedná część do drugiey wiąże. SykstCiepl 192. Błónka w oku/ Membrana oculorum [...] Tunica, tunnicula oculi. Kn 36. Septum Blonka wnętrznosczÿ dziekacza. SłowPolŁac 126. Ucho [...] zwierzchne głos zbiera, áby szedł do wnętrznego przez dziurkę aż do błonki ktora iest w głowie rozpięta ná kształt bębenká. TylkRoz 206. Bykowi záiste szyiá, y bárki, á łopátki, y plecy Bliźniętom się przypisuią. Rákowi ręce, y rámioná, á Lwowi záś piersi, serce, y błonká dzieląca serce, od wątroby, ábo diaphragma. AlbSekr 83-84. Płucá [...] są [...] obłożone błonką cienką. KirchFac 43. Niektorźy rekommenduią Błonkę kozłową ciepło na głowę przykładać Maniakom. BeimJelMed 424. Smok iest tákże z Wężow rodzáiu: gdy Wąż w mieyscu ukrytym y wygodnym przez długość lat, do wielkiego przyidzie wzrostu, náwet y skrzydłá máiący [...] z błonek y skory iák Niedoperz. ChmielAteny1755 I I, 498-499.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ błonka poprzeczna (sz. zm.): Boleści w poprzeczney błonce/ ktorą Diaphragma zowią/ tenże proch [z korzenia gorzyszowego] vśmierza. SyrZiel 197. Błonce poprzeczney/ ktora odsierdzie przegradza od inych wnętrzności [...] zbytnie rospiętey/ bárzo vżytecznym trunkiem bywa [miód z kopru]. SyrZiel 394. ▲ błonka mięsista: Błonka mięsistá, leży pod Błonką tłustą [...] y pokrywá podlegáiące części. KirchFac 15. ▲ błonka mózgowa, błónka mózgowa: Błónká mozgowa/ [...] Meninx [...] Membrana cerebri. Kn 36. Ieżeli puszczenia krwi zaniedbasz, zapalenie błonek mozgowych y szalenstwo nieomylne ztąd wyniknąć może. BeimJelMed 45. ▲ błonka rogowa (sz. zm.): Humor wodnisty leży w przedniey części oká zaráz po błonce rogowey. KirchFac 83. CORNE'E [...] ROGOWA Błonka w oku twarda y przezroczysta iak rog. DanKolaDyk I, 371. ▲ błonka tłusta: Błonká tłustá, ktorá leży, pod skorą [...] iest złożoná z rożnych pęcherkow tłustych. KirchFac 12-13. ▲ błonka siatkowa: Błonká wnętrzná iest błonká siátkowá, w ktorey się kończą żyły suche [...] dla widzeniá. KirchFac 83. ▲ błonka biała: W śrzodku tey błonki biáłey iest dziurá okrągłá dlá błonki rogowey [...] y dla tęczy oczney [budowa oka]. KirchFac 82. ▲ błonka czerwona: Iądro męskie ma iednę parę, [myszek] alias błonká czerwona rzeczone. KirchFac 122. ▲ błonka gronkowata: OEUIL [...] OKO [...] Błonki oka. [...] Błonka gronkowata. Błonka iak paięczynka [...] Błonka siatkowa. DanKolaDyk II, 309. ▲ błonka oczna: Tunica oculorum. Augenfelle. Błonky ocżne. GuldOn 74. ▲ błonka pajęczysta: Humor kryształowy iest lipki w zámkniony włásney subtelney błonce, błonká páięczystá rzeczoney. KirchFac 83-84. ▲ błonka panieńska: Hymen. Claustrum virginitatu. Die Jungfrawschafft. Błonka Panieńska. GuldOn 67. ▲ błonka rodzajna: Mężowi ku żonie dla kochánia służą iądra; Białeygłowie záś ku mężowi służy krew miesięczna, ábo błonka rodzáyna. AlbSekr 313. ▲ błonka wątrobna: Meseraica vena. Adern/ welche die Dawung zur Leber bereiten. Zyłky wątrobne/ błonká wątrobna. GuldOn 70. ▲ błonka żołądkowa: Błonka żołądkowa [...] wiatry, y kurczyste burzenie żołądka sprawuie. BeimJelMed 643.

2.przen. »mgła, zamglenie wzroku będące skutkiem urazu mechanicznego albo różnych schorzeń, np. krost, katarakty«: Ślepota dwojaka bywa, zwierzchnia i wewnętrzna. Zwierzchnią zowiemy, gdy z uderzenia, zakłócia [...] widomy znak błonki, bielma albo krwie zacieczeniem oko zachodzi. DorHipTur 181-182. Nogieć jest błonka gruba zaczerwieniałego małego narastająca mięsa, na końcu ostrą chrząstkę mająca, prawie między powieką a źrzenicą leżąca, która gdy zbytnie naroście, niemal wszytko oko zakrywa. DorHipTur 185. Ktoby [...] ocży [...] co kátáráktámi á błonkámi porosły/ wodą tą lecżyć chciał: y wodzie/ y rádzie/ przygáná rychleysza/ niż ocżom popráwá. SykstCiepl 1452-143. Błónká/ chorobá ná oku [...] Pterygium [...] Vnguis [...] Macula vngui similis oculum obscurans. Kn 36. Nerkom kámień w sobie maiącym iest [cukier] pomocny/ z oczu błonkę ciemności rospądza. HercBan 16. Rozumiecie że to ten ślepy, co błonką mu oczy zászły. MłodzKaz III, 171. Mgłą zaście Oká [...] to iest zaście oká, od kątá większego, błonką żyłowátą nákształt strzałki, czásem áż do zrzenice. CompMed 60. Tosz Antimonium służy ná rożne áffekcye Oczu osobliwie gdy się błonki czynią álbo krostki álbo bielma. VadeMed 306.

3. »cienka, delikatna powłoka, otoczka, osłonka, skórka wytworzona naturalnie na powierzchni czego, np. owocu, mleka«: Wierzchu tego [pręta czosnku] kwiát okrągło bániásty/ zwierzchu iako v cebule błonką obleczony. SyrZiel 1226. Gránatowych iábłék skórká/ Malicorium [...] Przégródká/ błónká tychżé. Kn 207. Wziąc iáiowych skorup obravvszy z nich błąnki same dobrze vsuszyc. HaurEk 57. Skorká, ktorá zewnątrz okrywá skorę [...] rodzi się od wáporow, ktore się kurzą przez dziurki záskorne álbo potowe, á potym się sklijá tak nad skorą aeryá, iako pospolicie błonka ná wierzchu pokármu ciepłego, álbo nad mlekiem. KirchFac 9.

4. »cienka, elastyczna powłoka, warstwa substancji, wytworzona sztucznie; szyba w oknie (wykonywana pierwotnie z błon zwierzęcych)«: [Poddani Wielkiego Kniazia Rusi] Psom wyrzucają [cielęta] skórkę oskrobawszy na błonkę do okna. NiemPam 170. Pápierowe drzewko/ Papyrus [...] Papyri fruticis membranas, ex quibus glutino iunctis charta fiebat, Plinius vocat philyras, plagulas, tunicas, ramenta, (darte błonki) [...] árkuszé. Kn 668. Błonkę subtelną przezroczystą, na kształt kamienia Moskiewskiego, do rożnego zażywania zrobić. SekrWyj 55.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ błonka tłusta: Błonká tłustá, ktorá leży, pod skorą [...] iest złożoná z rożnych pęcherkow tłustych. KirchFac 12-13.