Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: lp M. m błotny; ż błotna; n błotne; D. m błotnego; ż błotnej; n błotnego; N. m błotnym; ż błotną; Ms. m błotnym; n błotnym; lm M. nmos błotne; D. błotnych; B. nmos błotne; Ms. błotnych

Znaczenia:

1. »pokryty błotem; z błota; o rzekach, jeziorach, stawach: mające na dnie szlam, osad, brudne«: Te [korzonki] z błotnego prochu przez przeták wysiewáią/ ktory proch do wycieránia rąk vżyteczny bywa. SyrZiel 31. Błocisty/ błotny/ błotá péłny/ Caenosus [...] Limosus lacus [...] Lutulentus amnis. Kn 35. Y do błotnych świni bez dopuszczenia Bożego nic nie máią [diabły]. KalCuda 133. Pod tenże [kościół] tám/ iezioro podstąpiło błotne/ Gęstą zárosłe wierzbą. OvOtwWPrzem 447. Ujechałem do Lwowa. Tam już pełno wszędy Było żołnierstwa, żem też nie miał stanąć kędy; Musiałem odpoczywać z dziatkami i żoną Na błotnym targowisku kilka dni przed broną. ZimBSiel 163-164. Tuszewka błotne jeziorko, ktore alternatą z zamkiem Grudziądzkim chodzi. OpisKról 26. Gęsi ná Stáwy błotne gdzie się znáyduią piiawki nie puszczáć. HaurEk 36.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ szczoteczka błotna:

◼ Przenośnie: ◼ Z tych trzech [kupców] pierwszy/ iestci ná drodze zbáwienney/ ále bodáy nie iedną tylko nogą/ y to ná ostátnim śliskim y błotnym ieszcze stopniu. BujnDroga 269.

2. »podmokły, wilgotny, grząski, bagnisty«: Dymárskie piece siebie nie máią bydź blisko/ Ani ná mieyscu błotnym kędy iest zrzodlisko. RoźOff I2. Lubi y kocha się [ryż] w mieyscách wodnistych/ w błotnych/ w lipkich y w bágnistych. SyrZiel 1000. Błotny/ ná błocié rostący/ léżący/ z błotá wzięty. [...] Palustris aqua, [...] Palustris calamus, iuncus, [...] palustris vlua. Kn 36. Ieziorko stało/ pełne [...] sitowia błotnego/ złotowierzby/ y trzciny/ y chwastu rożnego. OvOtwWPrzem 315. Turkow szesc padło Tysięcy Okrom co w nocy wzięto iako się wspomniało I co trupow po błotnych gęstwinach zostało. PotWoj 120. Poszlismy tedy za przeprawę która była in accessu bardzo błotna zobu stron. PasPam 102v. Nigdyśmy jeszcze w takiej nie byli biedzie i w tak kraju błotnym, że na piądź suchego nie znalazłby kraju. SobJListy 62. Kiedy w chodzisz wmieszkanie nanogach gościnca, I błotnych drog prezentu nie noś barbarzynca. MikSil 295. Błotny, na błocie rostący, leżący, z błota wzięty. sumpfig, Sumpf-. de marais, marécageux. § woda błotna; opich błotny. T III 60.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bot. błotny opich (sz. zm.) »pietruszka?«: Opich/ ktory się tu opisuie iest pospolity/ ktory też opichem błotnym y wodnym zowiemy przeto iż przy wodách y błotách rad roście. SyrZiel 1078. Błotny opich. Petroselinum. Macedonicu[m]. Alexandrinum. Apium grande. Hipposelinum. Kn 631. Petroselinum. [...] Błotny opich/ Pietruszká. GuldOn 3. Błotny, na błocie rostący, leżący, z błota wzięty. sumpfig, Sumpf-. de marais, marécageux. § woda błotna; opich błotny [...]. T III 60. błotny opich. (palustre apium). Wasser-Morellen, gemeiner Eppich. ache ordinaire, qui croît parmi le becabunga. T III 1247. ▲ jaszczurka błotna: ▲ kokoszka błotna: ▲ ruda błotna: ▲ błotne siano:

◼ Przenośnie: ◼ Niech się w suchedni nie dłużę, Już pan z panią nie służę, A do błotnego podołka Panna niech przyjmie pachołka. MorszAUtwKuk 67.

3.przen. »bezwartościowy, marny, nietrwały; zrobiony z błota symbolizującego materiał, z którego zbudowane jest ciało ludzkie, świat«: Zniewypowiedzianym zaliem moim, w Warszawie stego ziemskiego błotnego padołu, do przibytkow wiekuistych przeniesion iest [syn Władysław]. VorLetSkarb 182. Oto, ktorzy ci w Niebie i ná ziemi Służą, nie mogą bydź doskonałemi, Albowiem chociaż wzniosł ich ták wysoko, W Aniołach błędu twe postrzegło oko. Dopieroż w błotnych co się domách krzepią, I fundamentá z gliny sobie lepią, Ktoż się z nich oprzeć twey zacności zdole?. ChrośJob 22. Lubo z błotnego ulepion wársztátu Szukać chcę chwały Twego Maiestatu. ChrośZbiór Bb3.

Znaczenia niepewne:

1 a. 2: Błocisty / błotny. Caenosus, lutosus, lutulentus. Purwingas / purwu piłnas. SzyrDict 18. Caenosus Blothnÿ, Pliugawÿ. SłowPolŁac 33.