Słownik XVII wieku

Słowniki:
SXVI, L (XVI), SWil, SW, SJP notują
SStp, Kn, T nie notują

Formy: lp M. bałwanek; B. uż. żyw. bałwanka; ~ lm M. uż. nosob. bałwanki; D. bałwanków; B. uż. nosob. bałwanki; N. bałwankami

Znaczenia:

1.ekspr. »bóstwo pogańskie; posąg tego bóstwa«: Czy nie strasznieyszá to [odstąpienie od Boga]/ niż gdy byś tám kilka ziarn iałowcu przed bałwanká na żarzewie wrzucił? BujnDroga 31. Nie wystawuie [papież] złotych sobie Cielcow z Jzráélitami; áni złotych Bałwankow z Michasem. ChmielAteny1755 I II, 167.

◼ Przenośnie: ◼ IDOLATRE [...] Zona iego y dzieci iest iego bałwanek ktoremu się kłania. DanKolaDyk II, 138. ◼ IDOLE [...] BAŁWAN Bałwanek co do passyi gwałtowney zakochanie, Jego to Bałwanek, Jego Bożek. DanKolaDyk II, 138. ◼ WeŹmie sobie Pan osobę czásem iáką podłą [...] obroci serce do niego, pocznie go záżywáć, pocznie w nim korzystáć, i pocznie go też bogácić, to się iuż záwięzuie Báłwanek máły. MłodzKaz I, 71. ◼ Bywa czásem drugi [człowiek] nabożny, pacierzow dość mowi, podŹże ieno do niego, obaczysz w domu iego báłwánki, ktorym się on kłánia. MłodzKaz II, 132.

2. »bryła soli kamiennej, bałwan«: JUGOWICZ [...] Solą handlował, zajeżdżał po bałwanki, czasem po be[c]zkową do Wieliczki, a wozieł na Śląsko. TrepNekLibDworz 146.