Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1.bibl. »oddawanie czci bogom pogańskim«: Bo przeciwić się/ jest jáko grzech czárowánia/ á przestąpić przykazánie/ jest jáko báłwochwálstwo y obrázy: przetoż yżeś odrzucił słowo Páńskie/ tedy cię też odrzucił PAN, ábyś nie był Krolem [Samuel do Saula]. BG 1Sm 15, 23. A Gdy ich Páweł w Ateniech cżekał [towarzyszy]/ poruszał się w nim Duch jego/ widząc ono miásto poddáne báłwochwálstwu. BG Dz 17, 16. Mánásses kroluje […] báłwochwálstwá się dopuszcza, á przestrogi Boże znieważa […] Od Bogá skarány będąc, pokutował, ná páństwo przywrocony był […] báłwochwálstwo niszczył. BG 2Krn streszcz. Náucza, że on [Bóg] miał bałwochwalstwo zháńbić, kościoł swoj weselem napełnić, y dusze wiernych z rąk nieprzyjacielskich wydrzeć. BG Ps XCVII streszcz. Więc báłwochwálstwá/ ktore bywáły v Zydow/ nie zowie pismo ś. tytułem częstszym/ iáko Wszeteczeństwem. BirkEgz 18. Báłwochwalstwo/ Idolatria. Kn 13. Nie masz ná świecie grzechu cięższego, o ktoryby się Bog naywiecey gniewáć miał, y lud swoy ukochány naybárdzey [!] karáć, iáko Báłwochwálstwo. KorRoz 20. Izáiasz Prorok nápomniał Zydow swoich/ áby się niemieszáli miedzy pogany/ y niekonwersowáli z nimi/ by się snać od nich báłwochwálstwem nie zárazili. StarKaz II, 288. Między insze grzechy, co nam na zawadzie Do nieba, bałwochwalstwo Święte Pismo kładzie. PotFraszBrück II 6. Antiochus Epiphanes Krol Syryiski wziąwszy JERUZALEM [...] swym Bałwochwálstwem go [kościół Salomona] sprofanowáł, ná Pańskim Ołtarzu wystawił Báłwán Jovis Olympii ku adorácyi. ChmielAteny1755 I II, 547.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bałwochwalstwo pogańskie: Zydzi wychowawszy się w dostátkách w ziemi obiecáney poczęli się wracáć do báłwochwálstwá pogáńskiego; poczęli Zakon Moyzeszow ná rożne sekty rozrywáć. StarKaz II, 437. Nie tylkom połknął sto Lwow, stto [!] Orłow, ále oraz y wszystko ono Báłwochwálstwo Pogáńskie. AndPiekBoh 120.

◼ Przenośnie: ◼ Ktorego bałwochwalstwa [oddawania czci obrazom Antychrysta] kto z wiernych Chrystusowych czynić nie będzie chciał, będzie mordowány y zábity. BystrzInfElem Cosm H2-H2v. ◼ Aby na kogo sie pokaże bałwochwalstwa czarostwo, iako sie na tęż Orynę [...] pokazało [...] spalona bydz powinna. AktaMusz 73.

2. »według wyznawców danej religii: wyznawanie innych religii«: Z Tátárámi grániczą ludzie Chińscy vwikłáni rozmáitemi báłwochwálstwy: chwalą bowiem niebo słońce miesiąc y insze gwiazdy: y wynáleŹce rzemiosł; y tych ktorzy zá iáką dzielnością znáczną ku posłudze pospolitey ábo też ktorego człowieká pártikulárnego popisáli się zá żywotá. BotŁęczRel IV 133. Powiádáią/ że […] Świętych Bożych/ y szánowánie ich obrázow/ iest báłwochwálstwem. StarKaz II, 422. A gdziebyście wy dziatki me miłe, [...] do inszych wiar i tradycyj ludzkich, nad tę szczyrą a prawowierną ewangelicką przystali, a od Jehowy ojczystego Boga naszego do bałwochwalstwa serca i umysły swe także i do papiestwa obrócili, [...] tedy [...] proszę [...], abyście [...] ciało moje z grobu [...] wynieśli, a gdziekolwiek [...] pochować kazali. ZenKTestAug 107-108. Báłwochwalstwo tedy iest wszelka cześć/ ktorą iákiemuszkolwiek stworzeniu/ iáko Bogu wyrządzamy. Jednák z tą przestrogą/ ábyś obrazow Chrystusa Pàná y Swiętych iego nie názywał báłwanámi/ áni tych ktorzy ie czczą bałwochwálcámi. WisCzar 26. Ktory kray [India] z nierządu Báłwochwálstwa z dawnych lat sprośnie prżedtym słynął. DamKuligKról 1. Zginęły Rzeczpospolite Rzymska, Karthagineńska, Atheńska, Lacedemońska przy swoich bałwochwalstwach, zginęłaby pewnie y nasza, ieżeli wszystka polityka w rządach krolestwa, nie będzie złożona in morali am scientia Ewangelyie Swiętey, nad ktorą ni etylko nic zbawiennieyszego, ale oraz nic rozumniejszego y potrzebnieyszego. LeszczStGłos 14. Ktorekolwiek/ kędykolwiek są iákie Zbory/ iákie kupy/ á nie zgádzáią się z Kościołem Rzymskim/ wszytkie báłwochwálstwem y dyabelstwem śmierdzą/ z ktorego wrożki y wieszczkowie poszli. BirkRus Bv.

3.przen. »uleganie grzechowi, pokusie, słabości«: O by on [grzesznik] trochę wszedł miedzy te ściánki własnych piersi y sercá/ obaczyłby tám prędko z Ezechielem ták wiele wężow iádowitych/ z rozpust y miłostek tych wszetecznych/ one kádzilnice báłwochwálstwá/ pochlebstwá/ pomp tytułow prześwietnych. BirkNiedz 6. Kilkakroć Paweł święty, co mi cwała w głowie, W liściech swoich łakomstwo bałwochwalstwem zowie. PotFraszBrück I 366. Rzeczecie: to nowiná/ ieszczechmy tego nie słyszeli/ áby káżdy grzech báłwochwálstwem zwano? Y mowicie ták: toście snadŹ nie czytáli Páwłá ś. ktory obżárstwo y łákomstwo bałwanámi zowie. BirkRus B2.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ polityczne bałwochwalstwo: Nienáwidział ábowiem nikczemnego ná Dworze swym pochlebstwá; á wolności Poddánych swoich nie miał sobie podeyrzáney: wiedząc, że to Polityczne báłwochwálstwo, ktore Krolá od Rzeczypospolitey rozdziela, niecnotá iest. LubJMan 7.