Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: BACHUS || BACH, BAKCHUS

Słowniki:
notują

Formy: lp M. Bach // Bakchus // Bachus; D. Bacha // Bachusa; C. Bachowi; B. uż. żyw. Bachusa // Bacha; N. Bachusem; W. Bakche; ~ lm M. uż. osob. Bachusowie; D. Bachusów; B. uż. osob. Bachusów

Etymologia: <łac. Bacchus>

Znaczenia:

1.mit. nazwa własna »rzymski bóg wina«: Jak z spal[o]nej Semele żyw Bakchus nieznośny, Z gorającej Hekuby wstał Parys, łotr głośny. JurkWan B4v. Sługą sie miłości czuję Przynieś Bacche dary swoje [...] Porusz we mnie serce moje. PobudŹ duszę ku radości. NaborWierWir I 324. Panie mój, masz Bachusow malowanych siła, Lecz ich nie tak malarska ręka wyraziła, Jak wczora Karmanowski. NaborWierWir I 330-331. Onoż y Bachus od zboycow porwány [...] iad wrzuciwszy między nie piiány/ Dziwne im stworzył Hymery y Iędze/ ze się szaleni w Morzu potopili. TwarSDaf 61-62. Bachus Bog Pijanicow ktorego Swięto z wielką Vroczystoscią co Rok obchodzono. PotPrzyp 3. Posły z upominkami wyprawili, aby iego Figurę u siebie miec mogli: Minerwę przyniesli z Graecij, Junonę z Lybij Venerę z Sycylij, Cybelę ze Frigiey, Bachusa, albo Licusa z Naxu Wyspy. PotPrzyp 13v. Nie lubi próżnej kiszki Wenus, głupia swacha: Cerery z chlebem, z winem potrzebuje Bacha. PotMorKuk III 164.

2. »trunek«: Napij się, a wierz szczerej i prawdziwej mowie [...] Taką roztruchan ma moc ponno sczarowany, Iż na twe piersi Bakchus będzie wnet wylany, Kropla namniejsza z niego do ust ci nie wpadnie. ArKochOrlCz III 278. Kilka kroć zaras z muru Vderzono do Nieprzyiacioł: Czym ich nauczono Ze Niespią Nigdy, ale zawsze czuią Y nie Bachusa, lecz obron pilnuią. OblJasGór 174v. Odpráwuiąc zábáwy pilne, y bez chlebá, Y bez Bachá zostawam gdy tego potrzebá? DamKuligKról 183. Poddaństwá uciśnione, Bachusa nieznawszy Tańcować muszą z płaczem, sukni zakasawszy. DrużZbiór 83.

3.przen. »picie wina, pijaństwo towarzyszące zabawie; rausz, stan upojenia«: Wszystko ogień popali/ więc też máło dbamy O ozdobę: gdy piwo y gorzałkę mamy. Przecię v nas dobra myśl nikt się nie frasuie/ Bo Bachus troskę z głowy wnet kuflem wybiie. RoźOff M1. Lecz zaś skoro przyskoczy na Bacha Popielec, Wtenże z kuflem i z tańcem wywróci kozielec. ŻabKalBar I 112. W Swit sen ász do południá/ potym Fisygony/ Asz obiad Lukullowy y Bach rozrzewniony. W tym Muzyká i Tany. GawDworz 58. Do tańca się z zastola, zruciwszy sutannę [ksiądz] z inszymi prowadzi po pannę. Wywija, rączkę ściska, dalej i całuje, Skoro lepiej pod pleszem Bachusa poczuje. PotMorKuk III 99.

4.przen. »pijak, opój«: A osobliwie owi Pánowie, co piią wino iák Bachusowie. Y owi co im Venus smákuie, Temi się serce me delektuie [mówi podagra]. CompMed 389. [...] ná Amphiteatrach dwoch Bachusow siedżiało ná kozłach Oxesty wina maiąc, ktorzy peroruiąc ad Plebe wypijali. GazPol 1736 83 3 nlb.