Słownik XVII wieku

Słowniki:
SStp, Kn, T, L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP notują
SXVI nie notują

Formy: lm M. uż. nosob. balasy; D. balasów; B. uż. nosob. balasy; N. balasami; Ms. balasach

Etymologia: <z śr. łac. balaustium a. balastrum 'kwiat granatu'; hiszp. balas, 'w lm kule (?)'>

Znaczenia:

1.w lm »toczone lub rzeźbione słupki, filary, często połączone i tworzące ogrodzenie lub balustradę«: Bálásy/ Balastriae, vel Balaustriae, vel balaustra [...] Sczéblé prosté wstoiaczki miasto bálásow po prostu podczas kładą. Kn 13. Ganek pobalasowany prostymi balasami. InwUszwVet 230. Około tego grobu iest listwa mármurowa z mosiężnymi bálásámi. PruszczKlejn 10. Rynny dla Spływania Wod Mosięzne Złociste awokoło tego balasy y Statuy. PasPam 60. Służba z tarcic, szafa w niej; około tej służby poręcze w balasy. InwPuck 2. Małzonek [...] Nagrobek iey [...] Balaszami y Kratą stolarską ogrodziwszy, wystawił. KomonDziej 130v. Na Galerii posadzka z kamienia ciosanego. Balasy kamienne pod gzymsami, także kamiennemi. T III 20.

2.w lm »toczone nogi mebli«: Okno jedno w niej [izbie] w ołów oprawne, ławy 3 na balasach toczonych. InwKal I 105. Piec zielony zły [...] stół okrągły na 4 balasach i z szufladami. InwKal I 365.

Słowniki:
SStp, SXVI (ballas), L (XVIII), SWil, SW notują
Kn, T, SJP nie notują

Formy: lp M. balas; D. balasu; N. balasem; ~ lm M. uż. nosob. balasy; D. balasów

Etymologia: <niem. Ballas, z arab.>

Znaczenia:

»kamień szlachetny barwy czerwonej«: Noszenie wktorem w poisrzodku balas, pod niem dwie tablicy Dyamentowe. RewSkarb 133. Lichtarz Spizowy Spory z szescią Esow z Munsztukami, Samego Balasu tylo dwie sztuki. ArchRadziw 1638 69.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ rubin balas (sz. zm.) »czerwony spinel, dawniej uznawany za rubin, nazywany też karbunkułem«: 10.Zapona. Balas Rubin na wierzchu Korona Diamentowa. RewSkarb 111. ▲ balas rubinowy: Łańcuch od Je[go] Mści Pana Marcina Anczewskiego, wielki, w 99 czerwonych złotych, z balasem rubinowym. InwDomLwowGęb 335.