Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: BALDEKIN, BALDACHIN, BALDAKIN, BALDACHIM, *BALDACHYN, *BELDAKIN, BELDEKIN, BALDECHIN, BALDYKIN

Słowniki:
SXVI (supl.), Kn, T, L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP notują
SStp nie notują

Formy: lp M. baldachim // baldakin // baldachin // baldekin // beldekin // baldechin; D. baldakinu // baldekinu // baldachinu // beldekina; C. baldachimu; B. uż. nżyw. baldachin // baldekin // baldachim; N. beldekinem // baldachimem // baldekinem // baldachinem // baldakinem // beldakinem // baldachynem // baldykinem; Ms. baldachinie; ~ lm M. uż. nosob. baldachiny // baldechiny // baldekiny; D. baldachinów; N. baldechinami // baldachynami // baldakinami; Ms. baldachimach

Etymologia: <śr. łac. baldechinus, baldekinus>

Znaczenia:

»daszek z tkaniny umocowany nad tronem, ołtarzem, łożem lub noszony nad kimś na drążkach na znak dostojeństwa osłanianej osoby«: Báldekiny dosyc ozdobnie przybráne/ y śiedzenia drogiemi máteriámi/ z tey y z owey strony w kośćiele obite były. JudCerem A3v. Prowádźili potym Krolową Márgárite/ pod Báldikinem w száćie Krolewskiey [...]. JudCerem B. Báldekin złoty rospięty ná sznurze Wisiał drogiemi tkány iedwabiámi. TasKochGoff 422. Báldakin/ v. Ciennik. Kn 13. Dispositia Gáleriey táka byłá: Do kołá mármurowe stopnie/ ná ktorych wielkie mnostwo było Dworzan/ á niżey trochę Białegłowy tegoż Dworu. We śrzodku Gáleriey Kobierzec wielki Turecki/ nád ktorym Báldekin áxámitny fiołkowy/ złotymi Liliámi rzucány: pod nim Krol y Krolowa [...]. WjazdPar b2-b2v. Insignia zaś victoriae przed nogi I. K. M. v Báldáchinu Zołnierstwo rzuczáło. MerkPol 271. Nad nią [św. Anną] baldachim nieoszacowany Z klejnotów wszytek noszono ubrany. BorzNaw 49. Ten Pan [król] [...] ktorego więcey znamy ná koniu, niż ná Thronie, pod Namiotámi niż Báldákinámi... LubJMan 93. [W kościele św. Jana w Krakowie] Pod beldakinem aksamitnym takimże krzesło stało materyjej bogatej, złocistej, koloru izabellowego, z czwieczkami białymi, srebrnymi. ChrapDiar II 534. Cesarze pod baldachynámi Stoią, pieknemi swiecąc ozdobami. OblJasGór 151v. Ten Pan [król] ktorego więcey z-námi na koniu niż na Tronie/ pod Namiotámi/ niż Baldechinámi widzieć... PisMów II 302-303. Sequebantur tedy damy, wprzód stateczne, znaczne senatorów żony, wszytko godnie wprzód przed ołtarzem kortezyją, potym przed księstwem czynią, i klękają na ziemi niedaleko beldekina. BillTDiar 77v. Miedzy inszemi jedno w skarbcu asservatur na aksamicie niebieskim suto złotem barzo subtelnej roboty haftowane osoby i różne figury, do tegoż obicia baldekin, portiery, łóżko i krzesła; drugie zaś łóżko także na aksamicie czerwonym, złotem i perłami barzo bogato haftowane. BillTDiar 256. Więc, pod złotym ná Thronie śiadszy báldekinem, Ma tę mowę przed Szláchtą, Senatem, y gminem: DamKuligKról 267. Pomieniony kardynał jm., ex opposito tronu siedząc z królewicami ichm., ruszył się ku baldachimu j. k. m. SarPam 138. [...] Ołtarz takową był wystawiony inwencją. Ná śrzodku Dziedzińca przed Pałacem 4. kolumny, Baldakin bogaty axamitny karmazynowy galonem y frandzlą bogatą przyozdobiony wspierały [...]. GazPol 1735 48 2 nlb. Miętki go [króla] łoznik czekał z baldekinem. ChrośAm F2v. Pani szczęścia [...] Pod Baldachinem Siedzi złotolitym. DrużZbiór 232. [...] król czekał w stroju zwyczajnym niemieckim, którego przestroiwszy w ubiór na kształt biskupiego: w albę, dalmatykę, kapę i sandały, na głowie tylko czapkę na kształt kapuzy niemieckiej czarną aksamitną z białym piórem i sztuką diamentową mającego, prowadzili ulicą Zamkową do tegoż kościoła, pod baldekinem przez czterech kasztelanów niesionym, z poprzedzającymi przed baldekinem insygniami królewskimi [...]. KitPam 150. Baldakin. Baldekin. Trage-Himmel. Baldichin. dais, baldachin; un poële. T III 20.

◼ Przenośnie: ◼ Niech się na drugi raz przynajmniej nauczą [Polacy], jako to z pod dziedzicznych baldachinów brać panów na tron prawami opisany. OtwFDziejeCzech 319. ◼ Káżdy z nich [patriarchów i proroków] nosił ná sobie obraz Messyaszá: ná koniec Márszałek się vkazał Ian ś. za ktorym w też tropy pod báldáchinem ciáłá dziwnie ozdobionym Bog przyszedł. BirkNiedz 36-37. ◼ Pragnę i nie kontradykuję dobrej mennice, ale obawiam się, aby pod tytułem i baldekinem dobrej, złej się nam nie przyczyniło i prorogowało. AktaKrak III 199. ◼ Pod Báaldekinem spráwiedliwości, trwa nieporuszenie chwałá Boża. AndPiekBoh 117.