Słownik XVII wieku

Słowniki:
L (XVIII), SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI, Kn, T nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1736

Formy: lp M. banda; D. bandy; B. bandę; ~ lm M. bandy; B. bandy; N. bandami

Etymologia: <niem. Bande; fr. bande, z wł.>

Znaczenia:

1. »zorganizowana grupa ludzi biorących udział w jakiej uroczystości, jakim wydarzeniu, odróżniających się strojem lub noszeniem masek; gromada, kompania, towarzystwo«: Processerunt niebawiąc Nayiaśn. Krolestwo Ichmość dwoma Bandami, iednę Krol [...], á drugą Krolowa Jeymć z [...] Damami Dominami bez Maszek induti do Izby Senatorskiey wprowadzili [...]. GazPol 1736 83 1-2 nlb. MASCARADE [...] Personata turba [...] BANDA kompania ludzi w maski postroionych maszkary. DanKolaDyk II, 240. Quadrille [...] CADRILE [...] BANDY Kawalerow ná Rycerskich utarczkach y Igrzyskach każda rożnego stroiu y barwy. DanKolaDyk II, 400. Rozłącz mnie Bożku, z twey [Amora] Bandy młokosem. DrużZbiór 241.

2. »zorganizowana grupa ludzi popełniających czyny niezgodne z prawem, szajka«: COQUINAILLE [...] HULTAYSTWO słowo wzgardy ná bandę álbo kilkunastu hultayow. DanKolaDyk I, 368. Rankiem samym z rozpyrzchnionych złapany Hryckowski, erszt [!] tej bandy, Drugich dwóch z tejże bandy, obskoczywszy onych circum circa, przyprowadzili. RadziwHDiar 43.

◼ Przenośnie: ◼ Wnet się wpraszaią [ludzie] do Szatańskiey Bandy, Metr ich piekielny wszelkich sztuk wyćwiczył Jak zagrał, tak im, y tańcować życzył. DrużZbiór 395.

Warianty fonetyczne: *BANT || *BANTA, BANDA II

Słowniki:
SStp, SXVI, L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP notują
Kn, T nie notują

Formy: lp M. ż banda; ~ lm N. m banty; m albo ż bantami

Etymologia: <niem. Band>

Znaczenia:

»obręcz, opaska«: Słupy dwá [...] od siebie ná dwie stopie wiązał/ ktore káfarem w wodę wpusczał/ y bábámi wbiiał [...] pochyło y wyniosło/ że iákoby szły po wodzie. Przeciwko tym drugie dwa [...] stáwiał. A ná te potym lochy/ miąższe iáko dwie stopie záwciągał/ ktore z słupámi wedle potrzeby/ po oboiey stronie dwoymi bantami z końcow uymował [Juliusz Cezar]. CezWargFranc 81. Banda koronowa, czarna. WypARzewGęb 230. Ktore Ptactwo są smaczną ZWIERZYNĄ? Te Ptactwo między stołow policz specyały: Pierwszy DROZD, czyli Kwiczoł, Rzymian gust nie mały, KUROPATWA, JARZĄBEK, BEKAS y BAZANTY, CIETRZEW, nie zły Zwierz tłusty, co go noszą banty. ChmielAteny1755 I I, 522.