Słownik XVII wieku

Słowniki:
SXVI, Kn, T, L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP notują
SStp nie notują

Formy: bezok. bawić; ~ cz. ter. lp 1. os. bawię; 2. os. bawisz; 3. os. bawi; lm 2. os. bawicie; 3. os. bawią; ~ cz. prze. lp m 1. os. bawiłem; m bawił; 3. os. bawił // bawieł; ż 3. os. bawiła; lm mos 1. os. bawiliśmy; bawiliśmy; 3. os. bawili; nmos 3. os. bawiły; ~ cz. przy. złoż. lp m 1. os. będę bawił; zneut 3. os. będzie bawić; lm zneut 1. os. będziemy bawić; ~ tr. rozk. lp 2. os. baw; ~ tr. przyp. lp m 1. os. bawiłbym; 3. os. bawiłby; ż 3. os. bawiłaby; n 3. os. bawiełoby; lm mos 3. os. bawiliby; nmos 3. os. bawiełyby; ~ tr. przyp. prze. lm mos 3. os. bawiliby byli; ~ im. wsp. bawiąc; ~ im. uprz. bawiwszy

Znaczenia:

1. »zajmować się albo kogo czym, poświęcać czas na co, koncentrować się na czym; zatrzymywać, wstrzymywać kogo co, powodować czyją zwłokę, opóźnienie, zabierać komu czas; trwać«:

Rekcja: (kogo co) (czym) (sz. zm.); kogo co na czym, około czego, w czym, z kim (sz. zm); w czym, z czym kogo; z kogo komu co; przy kim (sz. zm.), u kogo kogo

Gdy to [szaty, srebro i inne rzeczy] pograbiono, nie mając z czem onych [nacierających] bawić, dopiero dali się [dworzanie carowej] przysięgami niektórych zwieść, około całości zdrowia swego obietnicę otrzymawszy. NiemPam 75. Nierychło słów wymawiając, słuchających długo na rzeczy bawił [Biuzurdzimicher]. SaadiOtwSGul 11. Rodzice tego nie maią bawić z siebie dzieciom z gorszenia. PetrSEk 22. Potym małym czasie gorzkosci y cierpliwosci wszytek potym wiek wpociechach bawic będzie [człowiek]. OssJŻyw 13v. Ale się onych Grubarzow trzeba strzedz/ ktore niektorzy częstuią/ y przy sobie bawią/ za to że ie chwalą. StarPopr 82. Trzymam kogo słowy/ bawię rozmową. Traho aliquem sermonibus, quousque [...] Teneo aliquem pluribus [...] Remoram facio alicui. Kn 1161. Gdy się człowiek w rzeczy iakiey zakocha/ wszytkie swoie myśli około rzeczy oney bawi/ ninac [sic!] innego nie respektuiąc. StarKaz II, 314. Prosimy tez was iáko Przyiacioł naszych/ ábyście nászych Posłáńcow nie báwiąc/ o wszytkim co się tám dzieie wypisawszy odpráwili. MerkPol 170. Aż mi sen wdzięczny te przysługę sprawił, Żem swą dziewczynę całował bez trwogi I w jej gładkości myśli moje bawił. MorszAUtwKuk 33. Iuppiter [...] rozkazał Calipsie Boginiey przez Merkuryusza żeby go [Ulissesa] dłuzey usiebie niebawiła. PotPrzyp 8V. Prosimy miły Panie/ racz nam błogosławić/ a na twym słowie świętym/ day nam myśl swą bawić. KancPol 652. Pięć dni te wyieżdzania bawiły. HistBun 10. W okrętach Egipt mozny, y wArmacie [...] ani zawierucha Morska ich bawi. PotSyl 118. Gdy już wstawać poczynali, wtym listy z poczty oddali, Które dość długo bawili [francuscy posłowie], niźli ich czytać skończyli. StanTrans 161. Obie oczy/ to iest Imaginacyą y Rozum twoy/ z Bogiem twym [...] bawić [należy]. BujnDroga 195. Pytasz, iako się zowie ta rybka? Remora. Po naszemu zabawa, gdyż bawi Okręty, Y czyni im w żegludze, naypilnieyszey wstręty. PotPocz 87 PotPocz 87. [...] niektorzy Ichmć [...] całą Sessyą kontradykcyami bawili. GazPol 1735 63 7 nlb. Ia nie bawię lamentem nad straconym czasem. DanOstSwada I, 23. Pasterza wiejskiego nikt robotą żadną bawić nie powinien na ten czas, kiedy bydło wyganiać powinien w pole. SapMWilkKutrz 316.

◼ Przenośnie: ◼ Duszne mu [Nachorowi] zdrowie tak zostawił [Królewicz], Ze go więcey paroxyzm rospaczy niebawił. DamKuligKról 214. ◼ Mało tu y Cypriyskie Grácye iuź spráwią/ Poprozno słodkim dźwiękiem głuche uszy báwią. TwarSLeg 74.

2. »być obecnym gdzie, przebywać gdzie, zatrzymywać się czasowo gdzie«:

Rekcja: w czym (sz. zm.), u kogo czego (sz. zm.), na czym (sz. zm.), przy kim czym; czym

Wolał iednak [Hetman] puscic się na odwagę nizli Vsmoleńska bawic. ŻółkPocz 19. Aby relacye Hetmańskie/ Posłow wracaiących sie/ u was nie bawieły, y niebrały wam czasu. OpalŁRoz M1. Przez kilka miesięcy przy tymdworze bawieł. [Daulet]. PotSyl 92. Nazajutrz nie bawiąc kościołem, Wszytkie panny stanęły przed krolową kołem. PotFraszBrück II 358. Po wzięciu Torunia został król Szwedzki z Woyskiem w Jesieni w Prusach gdzie bawił ku Bożemu Narodzeniu. OtwFDzieje 108. [Pleban wileński] dzis [...] na sądach konsistorskich bawic musi. SapADiar 111. Odebrałem List od Im X Theologa, ktory o Przybyciu ImPana Podstolego donosi, iże w Zelwie dwa dni bawił. SapADiar 127.

◼ Przenośnie: ◼ Wsiadayże Cny Korwinie idźże rowien procy, Tam kędy się magnes twoy, ciągnie na pułnocy: Waruy bawić na ścierwie? wracay do korabia, Niech cię iako tamtego [gołębia]: ledaco, nie zwabia. PotPocz 93.

3. »zwlekać, ociągać się, tracić czas, guzdrać się, marudzić, pozostawać gdzie zbyt długo«:

Rekcja: w czym; czym

O niebawże więcey/ A co takiego powiedz nam co prędzey. TwarSDaf 78. Wiecey niebawiąc boby długo przyszło o tym pisac zostawam po dawnemu WMMPana Bratem ysługą Kr. Opalenski. OpalKListy 311-312. A gdyby iednym dniem dłużey kto bawił, Czwierć iedna z pocztu przepada. FredKon 1. Sam tez nie miał woli [Wojewoda] tak długo bawic w tym mieyscu. PasPam 165V. Nie bawi tedy [Xifil], wsiadszy wokręt [...] Iako nayprosciey tązy [!] do Pergamu. PotSyl 60. Mało co bawiąc po Odiezdzie Im Pana Podkomorzego Wyiechalismy z Dereczyna NaNoc do Wiązowcow. SapADiar 145.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ nic nie bawiąc (sz. zm.), nie bawiąc »od razu, natychmiast, nie czekając, nie tracąc czasu, nie zwlekając«: Nie bawiąc zatym bo tesz y papiru nie stawa, zostawam WMP. Bratem ysługą Kr. Opalenski. OpalKListy 513. Nas cztyry Miliony Miały doysc ySzesckroc stotysięcy darowizny odKrola Ie[g]oMsci kture niebawiąc doszły. PoczOdlPam 49. Nic tedy nie bawiąc, z hukiem wielkim muzyk, począł z pola nazad schodzić; za którym ruszyłem znowu wojsko i działa. SobJListy 472. Odebrałem List od ImX Limonta cum denuntiatione iż Xże ImC kanclerz niebawiąc mastanąć w Grodnie. SapADiar 28. ImP[a]n Ukolski [...] ZiadszyObiad [...] pozegnał nic niebawiąc. SapADiar 87.