Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: BELLONA, BELONA

Słowniki:
T (belona), L (bez cyt.), SWil, SW notują
SStp, SXVI, Kn, SJP nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1604

Formy: lp M. belona // bellona; D. belony // bellony; C. bellonie; B. bellonę; N. belloną; ~ lm M. bellony; N. bellonami

Znaczenia:

1.mit. nazwa własna »staroitalska bogini wojny«: Belloná Bogini woyny. TwarSLeg 15 marg.. PiszeLivius: tę przegraney Rzymskiey z Hannibalem Wodzem Carthaginenczykow przeczynę [...] ze kiedy wychodzili wPole przeciwko nieprzyiacielowi, nie ofiarowali Bellonie ofiary. PotPrzyp 2v. Cyrus [...] ná woynie z Tomirą Krolową Massagetow Scytyiskiey Nácyi zwyciężony, y zábity, Bellator od Bellony. ChmielAteny1755 I II, 580.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ wojenna Bellona: Nie uprzedzili nikędy mnie inni, Marsa z woienną, mam swiadkow Belloną, A gdy od woyny wiek mnie wolnym czyni, Widział mnie Ratusz. PotSyl 75. Woienna Bellona Zamysłu swego nikomu nie powie, Poki odemnie nie weźmie mandatu, Czy do ostrego brać się ma bułatu. DrużZbiór 450.

◼ Przenośnie: ◼ A Mars konno z Belloną tryumfy opiewa/ Y Moskwę y Polaká w ieden płaszcz odziewa. JurkHymDym B. ◼ [W domu Jana Tęczyńskiego] Groty w kole Zołnierskiem y Rycerskie sztuki/ Pismá pod Wáwrzynowym wieńcem y náuki. Krotofile wesołą słodkoć [!] z iednywáły/ Mársow tanieć Beloná/ Muzy rym śpiewáły. JurkScil A2v. ◼ Te pompy ná pogrzebie ludzi tych [którzy zginęli w obronie ojczyzny po porażce cecorskiej] odprawi. Gdy nad Dniestrem Belloná świeże woyská stáwi. TwarSLeg 17. ◼ Bellona ręce lozem puściła, Głucha w kościołach Nemezys wyła, Nagie granice, naga obrona, A na zawodzie rętszym Korona. TwarSRytTur 4. ◼ Stądże (czym się ja nie dopiero hydzę) serca tym więcej zajątrzone widzę i czekam, rychło miedzy swemi płoty złożą zaś na się ostre w Polszcze groty. Co by wypiła polskiej krwie Bellona, Furyją na się wzajem popędzona? MiasKZbiór 185. ◼ Ciebie tu tylko wspomni moje pioro Srogiej Bellony niewyrodna coro A matko moja niegdyś niezwalczona, Dziś pogrzebiona [apostrofa do chorągwi]. MorszZWierszeWir I 357-358. ◼ Coście rękę Mársowi dáli: y Bellonie, Niech wam nie będą, w wielkiey cenie wásze stroie. PotPocz 147a. ◼ Iędnak daiąc część sláchcie zgromádzony Ktorzy dlá Woyny, y Srogiey Bellony, Drogie Swe fanty w klasztorze złozyli Zony y dzieci [z] tegosię zwierzyli[zakonnicy]: I prosili ich, coby tez y oni Radzili czynic wtey nieszczęsney toni. OblJasGór 13v.

2.przen. »rzemiosło wojenne, wojaczka; bitwa, wojna, ogół żołnierzy biorących w nich udział, wojska«: Mnie Bellona wołoska do domu wróciła i rzadko tył Fortuna do mnie obróciła. MiasKZbiór . Iedni ostrzą bronie Drudzy strzelbę, ku przyszłey Ładuią Bellonie. PotWoj 129. Tak duchowne, jak inne: Boga się nie boją, [...] Chleby biorą z niszczonych Bellonami włości. SatStesBar II 732. Siła nas będzie takich y podobno rzadko kto sie z iego Pallestry obierze, ktoby Niewolał Bellonie abdykowac do Cerery sie Applikowac. PasPam 205v. Ledwie dziecinnego wieku wypuszczając listeczki, one na zakwit pierwszej młodości z ochotą Bellonie ofiarował i [...] sławne w Marsowym polu odprawował prymicyje [ojciec Konstancji Wielopolskiej]. HugLacPrag 21. Okręt go [Dauleta] czeka co kwoli imprezie, Krola-Perskiego, do krwawey Bellony, Rozne wharcownym rynsztunki zelezie [...] Monarsze swemu nalezące wiezie. PotSyl 37. Tosz się zatrzyma w porcie Mytylony Gdzie wprzod Dziecięciem z Matką swą zostawa Pod czas Oycowskiey z Caezarem Bellony [Pompejusz]. ChrośKon . Niech Xiądz, ták ná swym koniu siedzi, żeby Zołnierzow Bożych mężnie przywiodł do potrzeby, Kiedy [...] z pryncypałem, Cáłego świátá woyná, szátánem, y z ciáłem. Ieśli dobrze do tákiey przywiedzie Bellony? Niech z białem koniem czeka Krolewskiey korony. PotPocz 150. **Proporzec, […]. 1) eine Fahne. […]. 1) drapeau, enseigne, étandart. […]. § 1) rozwite Belony proporce. T III 1624.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ sarmacka Bellona: Patrzciesz naSwiątobliwe Oycow swych obrazy [...] Ich się imcie Przykładem Sarmackiej Bellony. PotWoj 58. ▲ bellona gromadna: Te ręce [wodzów Osmana], choc im wyjął Zelazo wiek stradny Pełnestrachu Viktorij Bellony Gromadny Kiedy tenSwiat pod niemi nie iedenkroc stękał Kiedy się ich zamachu Wschod y Zachod lękał. PotWoj 96. ▲ bellona marsowa: Oto Bellony marsowe wprawiły mię w żale nowe. Zbawiły mię ojca mego! StanTrans 37. ▲ nocna Bellona: Nocnej Bellony Nie raz zazył szczęsliwie Hetman rozgarniony. PotWoj 125. ▲ polska Bellona: Polską naszę Bellonę na Theatrum Swiata Sarmackiego prowadzę. PotWoj 6. ▲ plac Belony:

3.indyw. »bogini urodzajów«: Ieżeli lemiesz ziemi niepokona, Niewstanie z pola kłosista bellona. MikSil 299-299v.