Słownik XVII wieku

Słowniki:
SXVI, Kn, T, L (XVII – XVIII), SWil, SW, SJP notują
SStp nie notują

Formy: st. równy lp M. m bestialski; ż bestialska; n bestialskie; D. m bestialskiego; ż bestialskiej; n bestialskiego; B. m nżyw bestialski; ż bestialską; n bestialskie; N. m bestialskim; ż bestialską; lm M. nmos bestialskie; D. bestialskich; B. nmos bestialskie; N. bestialskiemi; Ms. bestialskich; ~ st. wyższy lp M. m bestialszy; ~ odmiana niezłożona lp C. m albo n bestialsku

Etymologia: <>

Znaczenia:

1. »odnoszący się do zwierząt, właściwy zwierzętom, zwierzęcy«: Minotáurus, był mieszániec bestyálskiego przyrodzenia. OvOtwWPrzem 307. W szalonym [...] y áppetit [...] będzie nie ludzki ále bestiálski. TylkRoz 234. S. Ambroży [...] Dwanaście znakow Zodyacznych nierozumnych bestyi imionami nazwanych sądzi: za rzecz nieprzystoyną y nikczemną. Aby bestyalskiey nátury miały pártycypowáć luminarze Niebieskie. BystrzInfElem ZupRac II / IX. AMPHITHEATRA w Rzymie [...] tam bestyalskie okrucięstwa ná ludzi przez drapieżne Zwierzęta prezentowáne były. ChmielAteny1755 I II, 89-90.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bestyjalski grzych:

2.przen. »dziki, nieopanowany, srogi, brutalny, taki, jak zwierzę; załugujący na pogardę«: Mord niesłychany nad poddającemi wyprawowali [rebelianci przeciwko carowi Wasylowi Szujskiemu], zabijając ich zwyczajem bestyalskim w łeb, rozkrzyżowanych. NiemPam 88. Kochać się w roskoszách cielesnych takowych/ y mieć ie sobie zá nawiętsze dobra/ iest rzecz źwierzęca/ y bestyalska. PetrSEt 245. Nadobne dziewki wespół uradziły, Aby bez żadnej zwłoki zdrowia go [Marganora] zbawiły; Jeno dać zwyczajną śmierć zda się jem nie grzeczy Temu, co bestyalski żywot, nie człowieczy Prowadzi. ArKochOrlCz III 151. Lud chrześciański [w Amsterdamie] haniebnie hrubiański, dziki i jakoby bestialski, nie rozmówić się, cale chłopski, jeno wszytko z gniewem, z nadętością [...], i wszytek zanurzony w kupiectwie. BillTDiar 134v. Ci, co się rolą báwią, iuż ci áni zieść, áni nápić się dobrze nie mogą, wszyscy są, w-tym mizernym ále potrzebnym gospodárstwie. Bestyiálszyś tyś niż bęstyie, bo iarzm pięć [na woły] kupiwszy, sobieś iárzmo ná szyię położył, ktorego, ábyś się dobrze náiadł i nápił, złożyć nie możesz, ále twoie pługi w-głowieć orzą. MłodzKaz I, 232. Ręce sług Bożych, prawdziwe są rece; ále u ciebie grabie, łápy bestyálskie, wieleżeś rázy, temi łápámi, przebił ręce P. Iezusowe [grzesząc]? MłodzKaz III, 278. Ia zniewolony gniewem nienáwiścią, holerą, y bestyalską furią [...] dobywszy páłászá, takem dmuchnął zartkim bułatem. AndPiekBoh 159. Co byli Indyanie Iapończykowie? ledwie że ludzie, bo bestyalskich obyczaiow. BystrzInfElem ZupRac VI/XV.

3.przen. »rozpustny, rozwiązły, sprośny«: Béstwić się/ miéć się do spraw béstyálskich/ sprosnych/ Lasciuire, Ouid. Catullire lupam, [...] Catullire canes [...] Catullire uxorem [...] Equire equas [...] Subare [...] Surire. Kn 20. Starosta krasnostawski upiwszy się bardzo bestyjalskie na pokojach królowej jm. czynił akcyje, kiedy wziąwszy naturalia ad manus nie tylko mężatkom, ale i pannom one prezentował ad ocula. SarPam 181. Cudze żonki [...] od ich [Sasów] się bestialskiej nie wybiegały chciwości. SzlachSasRzecz 214. Nie wszystkich ták przyrodzenie spráwiło, áby więcey rozumu, ániżeli námiętności swoich, á bestyalskich popędliwości náśládować mieli. DanOstSwada I, 29. Potych bestyalskich zábawách [w haremie z kobietami] ma inne Sołtan Turecki, lustruiąc y przechodząc się po Páła[ca]ch, Pokoiach. ChmielAteny1755 I II, 481.

4.przen. »diabelski, szatański, bezbożny; pogański«: To głupia rozumieć iżbyś mogł ziednoczyć Niemiecką ziemię ábo żebyś miał spráwić co znácznego siłámi iey áż do tąd poki oni [...] będą przekłádáć Luthrá nád Christusá y náukę bestiálską ludzi niezbożnych y niecnotliwych nád Ewángelią. BotŁęczRel III 77. Ci to są [grzesznicy] ktorzy słodkie iárzmo Chrystusowe y to iedno/ opuściwszy bestyálskich pięć/ kupili sobie; grzechy te miánuią Doktorowie/ ktore pięcią smysłow popełniamy. KalCuda 134. Zeby dzieci małych w Gorączkach nie straszyła [bogini Mania] [te]dy iey nakozdy Rok dziecię iedno wlat siedmi ofiarowano y rznięto naOłtarzu ktory bestyalski zwyczay y obrząd zniosł potem Junius Brutus. PotPrzyp 13. Wołam do was, ktorzy nie Kátolickiego, nie Chrześciáńskiego, ále gorzey niż Pogáńskiego, niż bestyálskiego sercá, widząc pod Domámi wászemi umieráiących od głodu, od zimná ludzi, [...] w Dom wász przyiąć niechcecie, ále y owszem, kiedy kto w Domu wászym záchoruie, [...] wypędzacie. DanOstSwada V, 17.

# Użycia metajęzykowe: # Bestyalski, Bestialisch. BierSłowa 4 # Bestyalski. bestialisch/ viehisch. brutal, bestial, qui tient de la brute. T III 34