Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »ogół cech właściwych zwierzętom, zwierzęcość; dzikość«: Bestyálstwo/ [...] feritas belluarum. Kn 21. Bestialstwo. Feritas belluarum. Zweru inirtimas. SzyrDict 10. BESTIALITE [...] BESTYALSTWO [...] dzikość. DanKolaDyk I, 192. BESTIALITE [...] (La nature des bestes). [...] BESTYALNOSC Bestyalstwo przyrodzenie bestyi. DanKolaDyk I, 192. Bestyalstwo. viehisches Wesen [...].. T III 34.

2.zbior. »zwierzęta, zwłaszcza wykorzystywane w gospodarstwie domowym«: Pan Mroczek [...] u człowieka ubogiego [...] gwałtownie klacz wziąwszy [...] tak onę klacz nagle spędził, że przez 2 niedziele sechszy upadła, [...]. A swoich czworo koni mając konserwował i takowe nadzwyczajne zbytki wymyślając, tak jako bestyjalstwo jakie postronkami biwszy, psami ze dworu szczuje. SupKuzRzecz 28.

3.przen. »brutalność, gwałtowność, okrucieństwo«: Powiem tedy/ iż Bárbárowie máią być poczytáni owi/ ktorych postępki y obyczáie zdrożne są od práwego rozumu: co się tráfia ábo zá dźikośćią ánimuszu/ ábo zá niewiádomośćią/ ábo zá grubośćią obyczáiow. Dźikość iest nieiákie bestyálstwo/ ktore ma cztery stopnie. BotŁęczRel V 52-53. W Popáián kráinie wystáwiáli przed domámi swymi głowy owych/ ktorych kiedy pobili y poiedli/ ná wysokich tykách/ iákoby przechwaláiąc się z okrućieństwá swego/ y sztychuiąc się w bestiálstwie swym sprosnym z inszymi. BotŁęczRel V 53-54. Z pomienionych rzeczy łácno poznáć/ iż Bárbárowie nie mogą poymowáć rzeczy niebieskich ze dwu przyczyn: Naprzod dla dźikośći/ y dla bestyálstwá; potym dla nikczemnośći/ y tępośći. Támtá pánuie w Cicimechách/ w Brásilu/ y v Káribow; tá záś ná wyspách Barlouento, Salomonis, po dolinách Peruáńskich/ y po inszych mieyscách. BotŁęczRel V 57. Lwice was, okrutnicy, hyrkańskie zrodziły, Bestyjalstwo tygrysy afryckie mnożyły. Kto kiedy słyszał, czytał, że wojsko hetmana, Senatora, dobrego rozstrzelało pana? GlosŚwięc 68. Własnymi rękomá dobywszy sercá, w tłoczę w nie furyą Orlándową, męstwo Rynáldowe, y niepohámowáne bestiálstwo Rádámánthowe. AndPiekBoh 73. Y rzekłem coż sobie tedy uczynieli? Odp: Panowie się poroznieli zacżym musieli się pogodzic. A coż się to oni tak ugadzają? rzekłem: y owszem rzecze abowiem ktosżby wielkie Pany, Krole y Krolestwa, ktorzy nad sobą Sędziego niemają zgadzał? sami to miedzy sobą Miecżem rostrzygnąc musżą: kto lepiey drugiemiu Zelazem zaszermuje, y Ogniem zakurzy, ten ma swoje na Wierzchu. O bestyalstwo rzekłem ja, cżyliby niebyło inszych Drog y sposobow do zgody; dzikim Bestiom, a nie Ludziom tak się zgadzac przystoi. KomPetrozLab I2-I2v. Bestyalstwo [...] brutalité, action brutale. T III 34.

4. »bezbożność, herezja; pogaństwo«: W kśiążce de missa angulari pisze/ iż długo disputował z dyabłem: á iż go nákoniec dya beł przekonał swymi rátiámi/ dla ktorych muśiał znieść Mszą. A iednák zá tákimi/ y tyśiącem inszych bestialstw/ ználasł tákich ktorzy mu przychylni byli/ y ktorzy przyimowáli náukę iego. BotŁęczRel IV 4. Lecz niezbożność Hussitow/ ácz się szeroko rozbiegłá po Czeskiey źiemi; nie bárzo iednák dáleko w ychodźi z gránic ich: áleć przećię otworzyłá zá czásem wrotá Nowochrzczeńcom ludźiom obrzydłym/ v wszystkich inszych dla ich bestyálstwá: á potym zaś powoli y Lutheranom/ Kálwinistom/ y Pikárdom. BotŁęczRel IV 25-26. Lecz iż się wroćiemy do krolá Christierná: Ten iáko dał swym bestiálstwem occásią/ żeby byłá weszłá haeresia do Szweciey: tákże też y do tego pomogł/ iż się táż haeresia rozszerzyłá po Dániey: gdyz wroćiwszy się z Szweciey do domu swego/ pokazał się w krotki czás Lutheranem: ále choćiaż nárobił wiele złego; odniosł też iednák bárzo prędko zapłátę swey niezbożnośći [...]. BotŁęczRel IV 71-72. Czytamy o Synách Izráelskich/ żewźiąwszy od Bogá nieskończoną bogactw liczbę/ po wyśćiu z Czerwonego Morzá; po potopie swych nieprzyiaćioł; vrobili sobie z tychże skárbow báłwány; á złączywszy oraz báłwochwálstwo z niewdźięcznośćią/ wystáwili ołtarze swemu bestyálstwu: ponieważ w szpetney iedney/ odlewáney bestyi/ reprezentowáli sobie Bogá. SerreGosiewZwier 53. Wiedzą Zydźi wco dufáią bo Pánowie ná nich y pálcá zákrzywić niedádzą. Ieżeli to máło. w Roku 1696. Niewiástá Nayświętszy Sákráment vkradszy do nich zániosłá byłá, o co ná śmierć dekretowána. Tegoż Roku z árendy Zydká o bestyálstwo iuż ná stośie okrzczonego spalono. w Roku tymże Kośćioł v S. Duchá pokrádli; te wszystkie miáłyby ná nich instygowáć Kryminały: ále niewinnych Dźiatek krwi rozlanie, iáko niewinnego niegdy Ablá y same przebiia Niebá. ŻuchOgłosInf D-Dv.

5. »rozpusta, rozwiązłość, sprośność«: Co się tycze roskoszy. Iest to prożna myśl/ ktorey násze skłonnośći/ dáią iákieś Corpus, áżeby záżyć iey mogły zá rzecz widomą/ swoiemu bestyálstwu/ ták dálece/ że roskosz niemoże nic dokazáć/ chybá nászym poruszeniem: swoię krzepkość ćiągnie z nászey mocy: swą władzą z nászey zwierzchnośći. SerreGosiewZwier 9. BESTIALITE [...] BESTYALSTWO nieobyczayność [...]. DanKolaDyk I, 192. [...] Ludźie się z miasta kupą wysunęli, Żądza sromotna, bezecna niecnota, Wiedźie ich hurmem, Dom obtoczyć Lota, Y pytać gdźie się dway młodźi podzieli, Ktorzy skłonienie w Domu iego mieli, Chcąc w bestialstwie swym bydź nasyceni, Natarli, żeby byli wypuszczeni; Lot na to w żalach ciężkich y troskaniu, Widząc niewinnych ludźi na wydaniu, Ktorych rozumiał, przez to, że ich schronił, Że ich od wszelkich napaśći obronił [...]. FontNLeszczHist 43.