Słownik XVII wieku

Słowniki:
Kn, T, SW, SJP notują
SStp, SXVI (?), L (?), SWil (?) nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1607

Formy: lp M. m bezdenny; ż bezdenna; D. m bezdennego; ż bezdennej; bezdenny; n bezdennego; B. m nżyw bezdenny; ż bezdenną; n bezdenne; N. ż bezdenną; n bezdennym; Ms. ż bezdennej; n bezdennym; lm M. nmos bezdenne; D. bezdennych; B. nmos bezdenne; N. bezdennymi; bezdennemi

Znaczenia:

1. »zdający się nie mieć dna, bardzo głęboki«: Bézdenny/ row/ wodá/ [...] Fundum non habet. [...] vide Głęboki. Kn 21. Przépáść/ Otchłań/ Głębia w-zięmi ábo wodzié bézdęnna. Barathrum [...] Eluuies [...] Hiatus [...] Vorago [...]. Kn 850. Nas dwoie wszytkim ludem/ á co nád to beło W swoiey bezdenney głębi morze zátopieło. OvOtwWPrzem 22. Przepáść bezdenną Ocean otwiera/ Gdzieć ná dnie iásnym łoznik zgotowány. TwarSDaf 75. Mogłoby to być, kiedy przykop nie głęboki, ále kiedyby był głęboki, álbo bez denny, cożby w ten czás począć, áby się mogło przejść. UffDekArch II, 96. Niech między bezdennemi niezbrodzonego Oceanu zabawia się [afekt] głębokościami. PasPam 80. Cała Nawmachia do bezdęney Kraby Nereusa zapadła. DrobOpow 59. Nie u Lwowá, áni Styru, albo ostrego krzemiencem Dniestru [...] ale u bystrego i niemal bezdennego Dniepru, tak srogim Narodom dawałeś odpor. PisMów II 39. Raz okręt z nimi pod obłoki leci, Drugi ich wprzepasc bezdenną ponurza, Ze z wielką pracą ledwie na ląnd wyndą. PotSyl 26. Nie przeszkodżą mi áni bezdenne Morża/ áni nieprzebyte Skáły/ ále gdy tylko Wm. M. M. Pán ná sługę swego skiniesz/ ochotny stánię do wykonánia wszelákich rozkazan Páná y Dobrodziejá swego. DobrPol I, 98. Nagły zbezdennego Łoná ziemie szum wstáie. ClaudUstHist 3. Ieżelim niepoiętym y nie iáko bez dennym morzem Seymy nazwał, gdzie skryte y niewiedzieć skąd wyrywáiące się wiatry intryg, y passyi ludzkich panuią, y ad nausragium, publicam Et privatam fortunam przywodzą. Dopieroż Trybunały Koronne słusznieyszym morzem nazwać mogę. JabłSkrup 61. Wiolę bespiecznie oschnąć na mieli Nizli w bezdenney ginąc topieli. MikSil 65. Gotow był z ochotą w piekło bezdenne zboczyć. NiesKor II 90. Długą żeglugę Ioab zaczął, iakoby ná morzu bezdennym. DrużZbiór 104. Bezdenny. 1) grundlos. [...] 1) qui n'a point de fond; sans fond. [...] bezdenny row, woda. T III 35.

◼ Przenośnie: ◼ Ázeż nie znaydzie się iáki sposob żebyśmy z tey ták cięszkiey y prawie bezdenney toni wybrnąć mogli? DanOstSwada V, 12.

2. »niedający się napełnić, dziurawy«: Rámbáld [...] słyszy/ że mu miecz świszczy koło głowy/ Mniema/ że mu iuż brzuch przeciął bezdenny. TasKochGoff 177. I wy, bezecne siostry, wy nielutościwe [...] Coście pomordowały swe męże właściwe, Za co w piekle bezdenną banię nalewacie, Bezdenną, a prace swej korzyści nie macie. SzymSiel 26. Bez przestánia/ muszą wod odmiennych Nádáremno dodáwáć/ do kádzi bezdennych. OvOtwWPrzem 160. Przestał czerpać wiadry bezdennymi Wodę Belidy [Orfeusz w piekle]. LubSOrfPol 16. Oblubienice Bożey, w prawdziwym Kościele, Ná ktorą czárt bezdenne, otworzeł gárdziele. PotPocz 147a.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ mit. bezdenna bania: [Do Danaid] I wy, bezecne siostry [...] coście pomordowały swe męże właściwe, Za co w piekle bezdenną banię nalewacie. SzymSiel 26.

3. »nieograniczony, ogromny«: Uskrom przemysły, Bogatych z Wisły, Którzy bezdenną chciwością pijani, Swój kraj niestety plądrują spustami. GrochWiersze 230-231. A wy nápázszy, ządze swe bezdenne/ zá to nam serca stáwicie kámienne. TwarSDaf 92. O iáko sie nie záwstydził przed Epikureyczykiem/ mądry wprawdzie ále bezdenną mądrością nádęty Robertus Sycilyski Monarchá. WojszOr 239-240. Jakozes swiecie daleko odmienny Natory dzisiai rządzą nie rozumy Niedosyc złosci Czartoskiey besdenny Choc dopnie pierwszy nad niewinnym dumy Trzeba Turtury y kary codzienny Ansy nasycą rozbestwione Szumy. ChrośJóz1698 VII, 14.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ bezdenne huty »piekło«: Z czym się przed Sędzią surowym pokażę! Ktory iak rzecze: idź w bezdenne Huty! Znász śmierć, Sąd, piekło á nie znasz Pokuty? DrużZbiór 153.

4.przen. »niepojęty; trudny do zrozumienia; niezbadany«: Bezdenny. [...] 2) tief, schwer zu begreifen. [...] profond; dificile à concevoir. [...] bezdennych i wyśmienitych zażywa konceptow. T III 35.

# Użycia metajęzykowe: # Są w nim [zebraniu słów] niektore przystarżałe, ale nie cale z zwyczaiu wyszłe słowa, aczey mogą znowu być zażywane, y do ięzyka przywrocone. Baczność. Badacz. Badanie. Bezbożnik. Bezbramne Miasto. Za bezcenek przedać. Bezcienny widok. Bezdenny. Bezdroże. Bezeceństwo. Bezgłowna Rzeczpospolita. Bezludny Kray. Bezkrolewie. Bezprawie. Bezrżądny. Bezwodny. Bezżenny. RzewWKras 202