Słownik XVII wieku

Słowniki:
notują

Formy: lp M. m bezmierny; ż bezmierna; D. ż bezmiernej; B. m nżyw bezmierny; ż bezmierną; n bezmierne; N. m bezmiernym; n bezmiernym; Ms. n bezmiernym; lm M. nmos bezmierne; D. bezmiernych; B. nmos bezmierne

Znaczenia:

1. »niedający się wymierzyć, nieskończony, nieograniczony; wielki, ogromny, potężny«: Wierni od Niego [Chrystusa] i uprzejmi słudzy strachem bezmiernym odbiegli zagnani. MiasKZbiór 157. Przychodzą więc wielkie descensy; ktore potym nagłą śmierć [...] ábo sen vstáwiczny/ y bezmierny [...] zá sobą przywłoczą. SykstCiepl 147. Niézmiérny/ bézmiérny. Infinitus labor, infinita pecunia, infinita altitudo speluncae, infinitum imperium [...] Interminatus [...] Indefinitus [...] Immensus campus, immensum tempus, mare [...] Immanis numerus [...] Immanis quaestus, pecunia [...] Immane pondus [...] Effusus [...] Effusus risus [...] Effusa licentia, laetitia [...] Cuius nullus est terminus: nullis terminis circumscriptus aut finitus [...] v. Niéokreszony/ Wiélki. Kn 545. Oyćiec k niey: Tyż to corko/ wywracáćbyś chćiáłá Wieczne skázny? byś dobrze w dom trzech śiostr bieżáłá Vyźrzáłábyś tám práwá bezmierney wielkośći W mośiądzu/ á w żeleźie ryte/ dla trwáłośći. OvŻebrMet 399 [390]. [...] tey Hekáćie dał Iupiter możność źiemskich wszystkich rzeczy, y morskich wielką, á práwie bezmierną, y iákoby setną; skąd ią też názwano Hekáte. OvOtwWPrzem 257. Krolewná/ z morskich smrodow y bezmiernych stráchow/ Niemáiąc tám páłacow/ áni wczesnych gmáchow/ Bárzo się zle ná zdrowiu niebożątko miáłá [...]. MorszHFilom K2. Wozów liczba bezmierna już pożakowanych, Tamże [wśród uchodźców na cmentarzu przy katedrze św. Jura] nie mało widać skrzyń porabowanych. ZimBSiel 155. Do czego i nas wolność bezmierna przywiodła, Każdy widzi [...]. PotPoczKuk III 387. Był to człowiek urodzenia nieznácznego, ále umysłu przestronnego, bezmierney ámbicyi, geniuszu wyniosłego, sposobny do wszytkiego, śmiały w rádách, obfity w sposobách, wymowny z przyrodzeniá y ápplikacyi, w wielkich záwsze y wspániałych myślách zábáwny. PotulHist 187. Lecz życzyłby Oyczyźnie y sobie, że Sukcessorowie iego náśládowáć chćieli przykłádu, ktory że im Krol dobry z śiebie da, nie wątpi, y żeby tę iuż bezmierną władzę, obroćić chćieli ná czynienie dobrze poddáństwu á nie ná złe ichże traktowánie. PotulHist 270. Skárby bezmierne z iedney Ręki sypie, W drugiey obraca koło, lecz nie skrzypie [bogini szczęścia]. DrużZbiór 270. Melancholicy, zawsze prawie są głodni: iadaią zbyt wiele, a czasem bardzo mało; zda się, że do rzeczy bezmiernych są stworzeni. KurFSzymańSPrzep 219.

2. »nadmierny, nieumiarkowany; zbyteczny«: INsze záś choroby ktorymi czárownice ciáłá ludzkie zárażáią/ to iest: slepotą/ gwałtownymi chorobámi/ morzeniem bezmiernym/ kto dostátecżnie wylicżyć może: Przywiedźiem wszákże niektore z tych/ ná ktoresmy oczymá nászymi pátrzáli. SpInZąbMłot 133. [...] namiętnośći ábo maią miárę/ te dobre muśiemy zwáć/ gdyż się w cnotę obracáią; ábo są bezmierne: á te są zgołá złe/ y niecnotámi. PetrSEt 138. Zbytéczny/ bézmiérny. Immoderatus pastus, potus, homo: immoderata tempestas [...] Vehemens in vtramq́ue partem [...] Immodicus [...] Luxuriosus [...]. Kn 1409. Czegoż się nie imie Bezmierna gminu żądza? czego się nie waży? Kiedy Paná nie czuie/ y nád sobą straży. TwarSLeg 73. W tym Aphipnás turnieiu leżał nie wzbudzony/ Winem po wszytkich żełách bezmiernym vspiony: W słábey dotychmiast ręce kusz pełny trzymáiąc/ Offeyskiey niedźwiedzice skorę przyćiskáiąc. OvŻebrMet 304 [294]. Gorzałká, trunki gorące, w używániu są bezmiernym. MłodzKaz I, 147. A oto pyszny generalstwa, pułkownictwa, rotmistrzostwa predykament, jedna bez kary licencyja i szarpanina, szacowny towarzystwa przywilej, sama wołoska czupryna [...], stempel za pasem, cybuch za kołnierzem albo ruchawe morzysko i gryzienie, szarawary pohane, haust bezmierny, brawura i grube znaczą obyczaje. MałpaCzłow 283.

Znaczenia niepewne:

1 lub 2: Bezmierny. unermässlich. démesuré, immense, excesif. T III 37.