Słownik XVII wieku

Słowniki:
L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI, Kn, T nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1610

Formy: lp M. m bezpotomny; ż bezpotomna; D. m bezpotomnego; ż bezpotomnej; C. m bezpotomnemu; ż bezpotomnej; B. m żyw bezpotomnego; ż bezpotomną; N. m bezpotomnym; n bezpotomnym; Ms. m bezpotomnym; ż bezpotomnej; n bezpotomnym; lm M. mos bezpotomni; D. bezpotomnych; C. bezpotomnym; B. mos bezpotomnych

Znaczenia:

»niemający potomstwa, bezdzietny«: Co inszego nád to ze lepiey mi záiste vmrzeć bez potomney było/ niżli dżieći niekárne y niezbożne widżieć. SmotLam 3. Ktokolwiek chce oddaliwszy Syná od dziedzictwá, Cerkiew dziedźicem vcżynic, niech inszego szuká, ktoryby ie przyiął, a nie Augustiná. Gdżie też y Biskupá niektorego vcżynek godney pochwały dostąpił/ ktory Testámentatorowi bez potomnemu/ gdy nád nádżieię dźieći spłodźił/ wszystkę żáś máiętność Testámentem Kosciołowi opisáną/ przywroćił. SmotLam 66-66v. Prawo Antoniego Chrustka — Poniewaz pułczwarcizny na pułrolku, Muchanka nazwanym, na przymiarkach w Kassinie, dobrach dziedzicznych WW. OO. Domus Konwentu, przez smierc bezpotomney teyze pułczwarcizny dziedziczki, dostało się iure devolutivo na dwor Kasinski, więc Konwent, maiąc wzgląd na wierne usługi Antoniego Chrustka, przysiężnego Kasinskiego, z przymiarkow, ile ze ta pułczwarcizna wyszła niegdys z rąk przodkow zony pomienionego Antoniego Chrustka, te to pułczwarciznę Antoniemu Chrustkowi y potomkom iego wiecznemi czasy w dziedzictwo oddaie [...]. KsKasUl 412. [Królowa Ludwika Maria] Pani to była nader mądra, odważna, sczodra i pobożna, atoli we wszystkim życiu swym przyodmienna. Ta uspokoiwszy swoją prawie pracą wojnę szwedzką, a zostając bezpotomna, na to się wszystkimi siłami usadziła była, aby za żywota męża swego, Francuza, książęcia de Conde królem polskim uczyniła, do czego jej i senatorowie polscy i sam król pomagali. JemPam 371. Ostatni domu Karol Chodkiewicz zczarowany, nasłanych szatanów pełen, bezpotomny, w młodym wieku nikczemnie, nie jako Chodkiewicz, ale jako najnędzniejszy mizerak, opuszczony od najbliższych w Borunach u tamecznego exorcysty, na kuracyi umarł die 26 Decembris. Annus 1713. ZawiszaPam 301. Jakoż że y ná Rusi tegoż herbu Dąbscy kwitną; u mnie iest pewna. Ztych Jakub koło roku 1590. z Zofią Skokowską z Sendomirskiego zpłodził corkę Annę Klonską bezpotomną y synow czterech [...]. NiesKor II 9. Jędrzey Sędźia Ziemski Sendomirski dożył lat stu dwudźiestu, y bodayby był ieszcze dłużey życia nie pociągnął, gdyby był powietrzem nie umarł: syn iego Felix, ktory z Tęczyńskii[!] zpłodźił Krysztofá bez potomnego y Jana, y corki Strzaliną Sędźiną Zatorską y Świerczkowską. NiesKor II 26. Stefan Dębiński przybráł sobie w dożywotnią przyiáźń Witkowską z tey było dwoch synow, ale oba bezpotomni. NiesKor II 29. Mikołay brát Piotrá, Sędźia Ziemski Przemysłki, zpłodźił Stánisłáwá y Janá bezpotomnych, dworzaninow Krolá Augustá y Regimentárzow ná Moskwę. NiesKor II 38. Po nim [Danielu] nástąpił ná toż Krolestwo Leo Syn Daniela; po ktorym bez potomnym dostała się Koroná Halicka Siestrzeńcom Leoná, to iest z Siostry iego Maryi zrodzonym Xiążętom Mazowieckim Troydema Synom, á od nich Krolowi Polskiemu Kazimierzowi dostało się, od niego w Prowincyą Ruską obrocone circa Annum 1340. ChmielAteny II 304. [...] Kázimierz Wielki będąc bezpotomnym, wiele Przywileiow nádał Polákom, aby ná Ludwiká Węgrzyná Siestrzeńca swego, ich sobie skaptowáł był Suffragia, czegoby Absolut nie czynił. ChmielAteny II 373. BEŁZKIE Woiewodztwo to má notandum o sobie, iż zwało się długo Ziemią Bełzką, za czasow Władysława Iagiełła była do Korony przyłączona; ktorey tenże Iagiełło ustąpił był Xiążętom Mazowieckim; po ktorych bez potomnych ześciu, do Korony za Kazimierza I. powrociłá się Roku 1461. ChmielAteny IV 344. Po śmierći bezpotomney Królowey, Jagiełło zmieszany był, ale za radą Polaków wysłał Posłów do Wilelma Grafa Cyliiskiego prosząc o Annę Córkę Anny Córki Kaźimierza Wielkiego za Zonę, z którą sprowadzoną R. 1400. wźiął ślub, á R. 1402. ukoronowaną, potym w Litwie przymuśił Witolda że po bezpotomney jego śmierći Litwa do Polski należeć powinna [...]. ŁubHist 50. Dobra Szlacheckie pod kaduk podpadać nie mogą, bo zawsze sukcessya ma swóy walor, ale jeż[e]liby jakie Dobra spadły w Dyspozycyą Skarbu Królewskiego z przyczyny zaginioney sukcessyi, tedy długi z tych Dóbr naypierwey spłacić należy, tak Konstytucya 1588. ale bezpotomnym Dźiedźicom wolno śię wyprzedać i dysponować z wszystkim. ŁubHist 230. [...] zdaie się iż Zygmunt I. musiał być przekonanym o istotney potrzebie obrządkowey Eiekcyi[!], dla tego, żeby aktem takowym pokazał się iako Oyciec Familii, która po zrzeczeniu się iednego Brata i po śmierci bezpotomnych drugich Braci, zaczynała panować nad obydwoma Narodami. JezierBezk 87. Po śmierci bezpotomnego Bolesława wstydliwego nastąpił Leszek czarny brat iego stryieczny za obraniem od Rycerstwa, iako pisze Kadłubek, albo iako bezimienny Archidyakon Gnieźnieński: za wolą Bożą i wybraniem Ziemian. ŁoyWyw 65.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bezpotomne zejście (sz. zm.) »śmierć człowieka niepozostawiającego potomstwa«: Uwodząc się zaś nadzieią rady zostawić bezpotomnym zeyśćiem niedysponowaną fortunę, byłaby podobno gorsza rada, niżeli ta asseritur iż nieczekaiąć[!] rady poczyniono donacye, bo ieżeli teraz gdzie wolna dyspozycya determinowała jus każdego y wyznaczyła, co iest czyie á niemasz uspokoienia? cożby się w ten czas działo, gdzie każdyby z osobna pretendował: iż albo więcey albo wszystko iego. DłusUwagi 92. Jeżeliby zaś córka jego, wyżej wyrażona Eufrozyna księżna Zasławska, wojewodzina bracławska, po zejściu bezpotomnym męża swego Aleksandra wyżej wyrażonego, za kogo innego poszła, tedy z powtórnego małżeństwa jej dzieci mieli od ordynacji odpadać. MatDiar 429. ▲ bezpotomna śmierć »śmierć człowieka niepozostawiającego potomstwa«: Po śmierći bezpotomney Królowey, Jagiełło zmieszany był, ale za radą Polaków wysłał Posłów do Wilelma Grafa Cyliiskiego prosząc o Annę Córkę Anny Córki Kaźimierza Wielkiego za Zonę, z którą sprowadzoną R. 1400. wźiął ślub, á R. 1402. ukoronowaną, potym w Litwie przymuśił Witolda że po bezpotomney jego śmierći Litwa do Polski należeć powinna [...]. ŁubHist 50.