Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: *BEZRZĄDNY, BEZRŻĄDNY, *BEZŻĄDNY

Słowniki:
L (bez cyt.), SWil (w in. zn.), SW, SJP (w in. zn.) notują
SStp, SXVI, Kn, T nie notują

Formy: lp M. m bezrządny // bezrżądny; ż bezrządna; D. ż bezrządnej; n bezrządnego; B. ż bezrządną; n bezrządne; N. ż bezrządną; lm C. bezżądnym; B. nmos bezrządne

Znaczenia:

1. »rozpustny, wszeteczny, niezgodny z normami moralnymi i obyczajowymi«: [...] ten ktory sobie y bezżądnym swoim chuciom gwałt czyni/ y siebie sámego ná więtszą chwałę Bożą poświąca/ y żadney się rzeczy trudney nie leni/ wszędźie ábowiem przy sobie czuie pomoc/ y łáskę Bożą [...]. BirkNiedz 170. Wdowy [...] prowadzą życie bezrządne. DniZab 26. Skutki z czytániá takowych Xiąg są okropne, są mocno szkodliwé; bo iedné wprowadzaią umysł w wątpliwość, i błędy względem práwd niémylnych, drugie przewrácáią rozum, psuią dobré skłonności wpráwuiąc czytáiącą osobę do sądzeniá dobrégo za złé, a złégo za dobré: Inné náuczáią nieprawości, wzbudzają passye, zapálaią pożądliwość, wzniécáią miłość bezrządną, niéwstydliwą, w sercach niéwinnych. ProkopSposób 128-129. Potwierdzá ią Pismo Swięté, Czégo niélubisz, aby ci wyrządzano, pamietáy niéczynić, i Zbawiciel nasz JEZUS odnowił ią w swoiey Ewanielii. Niéma osoby tak zapamiętałéy, żeby téy práwdy niéuznáwáła, atoli gdy ią wykonáć przychodzi zaniédbuie ż miłości siébie bezrządnéy, bo daie się powodowáć raczéy namiętności, niżeli rozumowi, a tak czynić iest błąd szkaradny, brzydki i niéznośny w pożyciu. ProkopNauka 92.

2. »niemający rządu, anarchiczny«: Takim tedy sposobem, jak rzymska, może zginąć i każda bezrządna, bezradna i powoli w anarchiją odmieniająca się rzplita, kiedy ją mocniejsi i lud tak osłabiałą, i bez rady widząc, obmierżą sobie stan niniejszej rzplitej i samę na ostatek zbyteczną wolność, a nie mogąc sobie radzić inaczej, sami za absolutyzmem pobiegną. KonSSpos 231. Co więcey, zważaiąc opłakany stan, w którym bezrządna na ten czas znaydowała się społeczność, zobaczemy, iak wielokrotne spłynęły na nią pożytki z chwalebney rycerstwa ustawy. CaumNiemcHist 136. Jeszczeby znosnieyszą było przywarą rządu, łudzić prożną wolnością ludzi, żeby przynaymniey dla nich wyrabiała porządek ta zuchwałą [!] przemoc majętnych, lecz co tylko może bezrządny Kray ponosić nędzy w potrzebach wewnętrzynych [!] gospodarstwa, kupiectwa rękodizeł [!], i co tylko może poniżyć w zaszczytach iego sławę przed Narodami, tego wszystkiego przyczyną iest przewodzące możnowładztwo Panów bogatych w Polszcze. JezierGowórek 112-113. Los ten wypadłby dla rodzaiu ludzkiego pod rządem trafu slepego, i któren prawnie możnaby było brać za iedno z tą bezrządną wolnością nieprzyiaciołką ustaw wszystkich, ieślibyśmy w niey niepostrzegali srzodka taiemnego Natury, któren do mądrości wieczney dąży. KantBychWyob 35.

3. »łamiący prawo; bezprawny«: [...] Rzeczypospolita żyjąc silno i swobodnie ani się niszcząc na bezrządne i prywatne wojskowych zdzierstwa i opresyje, posiłek z siebie dawała punktualny. MałpaCzłow 285. Batalia zas przez tumult barziey, do bezrządnego zaboystwa podobna, bez wszelkiego względu y uwagi. ktora w okkazyach między stronami bydz zwykła. HistAlk 51.

# Użycia metajęzykowe: # Są w nim [zebraniu słów] niektore przystarżałe, ale nie cale z zwyczaiu wyszłe słowa, aczey mogą znowu być zażywane, y do ięzyka przywrocone. Baczność. Badacz. Badanie. Bezbożnik. Bezbramne Miasto. Za bezcenek przedać. Bezcienny widok. Bezdenny. Bezdroże. Bezeceństwo. Bezgłowna Rzeczpospolita. Bezludny Kray. Bezkrolewie. Bezprawie. Bezrżądny. Bezwodny. Bezżenny. RzewWKras 202