Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »biała część oka otaczająca źrenicę, białko oka«: Oczom zászłym błonką/ álbo wrzedzienicom ná bielmie oká/ y ná zrzenicy zásiádłem/ wielkim iest lekárstwem [kozłek]. SyrZiel 55. Krosty ábo wrzedzieniczki ná bielmie oká, ábo ná źrzenicy, bez wszelákiego niebespieczeństwa ściera [sól]. SyrZiel 400. Ablugo [...] Bielmo/ ábo białek w oku. GuldOn 63. Ablugo [...] Das weisse im Auge Bielmo/ ábo białek woku. GuldOn 63. Oko (w ktorym Bielmo y zrzęnicá) przykrywa się Bowiekami [!] y Brwiami. KomDobrOrb 93.

◼ Przenośnie: ◼ Może kożdy tą Xiąszką bielmo sobie zetrzeć, zdiąć powierzchowną Mászkarę, á obáczyć wewnątrz okrucieństwo nieporownáne, bezdenne, łákomstwo, nienasyconą niewstydliwość, y iednym słowem, niewymowną przewrotność obłudnego tego Narodu, ktory wszystkiemi siłami, y niepoiętemi sposobami na imię Chrześciańskie nástępuie, czego się tu kożdy doskonaley doczytá. RicWielJMon 12 nlb.

2.med. »choroba oka, biała błona zakrywająca źrenicę«: Mleko [...] pióreczkiem w oko [koniowi] wpuszczając bielmo spędza. DorHipTur 14. Bielmo z oczu ściera proch korzenia Fiołkowego miáłko vtárty. SyrZiel 8. Oczom płynącym. Páwłoką subtelnie zászłym. zaćmieniu. Ropistym oczom. Krwią zászłym. Bielmu świeźemu. - [lekarstwo]. SyrZiel 379. Tákże gárbáty/ y płynących oczu/ albo ktory ma bielmo ná oku swym [...] nie przystąpi áby ofiárował/ ofiáry ogniste PAnu. BG Kpł 21, 20. Bielmo/ w oku chorobá/ Albugo. Kn 28. Na bielmo koniowi nad zdrowym okiem soli w ucho wsypac y pilsni trochę zawiązac to w uchu od Godziny do Godziny. GrodzMisc 187a. Okoć bielmem záchodzi/ pruchno masz ná zębie. KochProżnEp 144. Ná Bielmo. KAmięniem błękitnym ktory z Turek ormiámie przywożą, z oká z wierzchu ostrożnie, áby zrenice nie náruszyć ścieráć. HaurEk 51. Rozumiecie że to ten ślepy, co błonką mu oczy zászły, co mu bielmo zrzenice wygryzło. MłodzKaz III, 171. Z nią [żółcią rybią] do ojca zaraz przystępuje I zaszłe bielmem oczy mu smaruje [Tobiasz]. LubSTobPol . Kto, pytam, marszałkował na przeszłym sejmiku? Szlachcic, ktory ma bielmo w oku, szwank w języku. PotFraszBrück I 473. Tak grubem: y ták cięszkiem; zaszły bielmem oczy, Ze go, poki żyć mogę; zdroy łez, njie odmoczy [po śmierci syna]. PotPocz 492. Likwor spędzáiący z oczu wszelkie błanki, zaćmienia, bielmá, nie zástárzáłe mákuły. PromMed 29. Suffusto, Hypofitis, Catharacta, to iest ztwárdnienie humoru lipkiego, ktory Oko zákrywa [...] co pospolicie zowią Bielmem. CompMed 60. ARGEMONE [...] BIELMOK, ziele rodzay maku dzikiego, który pomocny iest ná spędzenie bielmu z oczu. DanKolaDyk I, 126.

◼ Przenośnie: ◼ W ubostwie moim y pierwszey chudobie Fortunnieyszy bym był niz ná tym dworze [...] Nie zaglądał by nikt do mey komory A tu co u mnie w worku zaraz weidzą [wiedzą] Bielmem by moie szaty y ubiory Nie były w oczach; iak tu dworskich biedzą O żadne pewnie, niedbał bym honory. ChrośJóz1745 G4v-G5.