Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: BIESIADA, *BIESIEDA

Słowniki:
notują

Formy: lp M. biesiada; D. biesiady; C. biesiedzie; B. biesiadę; N. biesiadą; Ms. biesiadzie // biesiedzie; ~ lm M. biesiady; D. biesiad; B. biesiady; N. biesiadami; Ms. biesiadach

Znaczenia:

1. »uczta, przyjęcie, hałaśliwa zabawa, hulanka«: Ná biesiádách y ná bánkieciech ktoby sie opicia vstrzedz chciáł/ ten [...] przed iedzeniem wszystkim czerwoną Brzoskiew [...] ma pożywáć... SyrZiel 1113. ...częstokroć ubodzy ludzie sami siebie przez zbytki, które się na biesiadach dzieją, w ostateczne ubóstwo i nędzę wprawiają... KonDOliwKutrz 69. Záiste nie tylko droga y nieprzepłácona rzecz iest dobry przyiaciel/ ále też bárzo rzadka y trudna ku nálezieniu/ ktorego iáko Menander mowi/ ná biesiedzie/ áni v kuflá nie naydziesz... StarPopr 33. Abowiem dosyć nam/ żesmy przeszłego czásu żywotá/ popełniáli lubości Pogánow/ chodząc w rospustách/ w pożądliwościách/ w opilstwách/ w biesiádách/ w pijáństwách y sprosnych báłwochwálstwách. BG 1P 4, 3. Biesiádá/ Biesiádowánie powszechnie/ ledá iákich person/ posiedzenie wesołe przy trunku ábo przy potráwách. Compotatio [...] Concoenatio [...] Epulatio [...] Accubatio epularis amicorum. Symposium [...] Bánkiet. [...] Polluctum [...] Polluctura [...] Dominium. Kn 29. ...nie ieść co się chce/ y tego czego pozwoli Medyk/ tyle ile potrzebá/ gdyż się nie biesiedzie/ áni roskoszom ná ten czás/ ále zdrowiu y lekárstwom chory oddáie. PetrJWod 43. V kogokolwiek/ ná tákim posiedzeniu/ háłás y rozkrwáwienie się stánie/ tedy sam zápraszáiący/ iáko okázyą dáiący do złego swoią biesiádą/ sądzony będzie/ ná iáką kárę álbo przesádzony będzie niżey w Regestrze. FredKon 7. Rotman, Sternicy, y Flisowie áby nie omięszkivváli, ále czásu y wody do spustu pilnovváli, y w drodze żadnemi nie báwili się biesiádámi. HaurEk 63. Tániec powiáda, ktory jest wymysłem Szátáńskim ták się záwziął miedzy Chrześciány, zydy y Pogány, że też y nazacnieysze y naypodleysze Wesele, álbo jáka biesiádá bez niego nie może bydź. GdacPan 145. Owce, bojąc się wilka, w kupę biegną, a my Do niego się, żeby nas kąsał, ubiegamy. Cóż innego biesiady, gdzie bies siada, znaczą (niech mi kawalerowie, niech damy przebaczą!), Gdzie jak owce do owsa, usłyszawszy skrzypki, Zwodzą się, abo jako wieprze do osypki. PotMorKuk III 233. Biesiádá cáły Dzień trwáłá; [...] ná wczorayszey Uczcie (Biesiádzie) nie bárzo mie uczczono; ErnHand 330. Teone wieszcza miedzy nie przybywa; Y nagle onę biesiádę [zaręczyny Faetona] przerywa. ClaudUstHist 97. Lepszy dzień śmierci i ten, który wdaje W grób ludzi, niż ten, co na świat wydaje. Lepiej wniść w ten dom, gdzie rzewliwie płacze, Niż gdzie swywola przy biesiadzie skacze. LubSEklPol 41. A gdzieby się trafiła biesiada, wesele, krzciny, na takowej fecie naprzod duchowna osoba, potym obcy goście [...] siedzieć powinni. OrdPoznKutrz 270. A wołać nigdy, a osobliwie po wytrąbieniu hasła żaden nie ma, y ci co za obozem stać będą: także ani strzelać z rusznic, ani żadnych biesiad mieć. ArtWoj 28. Biesiada. Schmaus, Gastmahl. banquet, festin. § prawa biesiada, gdzie się rozum mnoży, prov. biesiada skromna, rospustna. T III 46.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ biesiada rozpustna: Rozgárdiás/ Biesiádá rospustna. Hoyne názbyt biesiády. Luxuria [...] Heluatio: circumpotatio: intempestiuum conuiuium [...] Popinatio [...] Bacchanal [...] Tripatinum: summa coenarum lautitia [...] Ná trzy zbyty. [...] Commessatio [...] Comissatio. Kn 943. Rozgardias/ biesiádá rospustna/ Heluatio, commessatio, intempestiuum conuiuium. SzyrDict 385. Biesiada skromna, rospustna. T III 46. ▲ biesiada chrześcijańska: Biesiádá Chrześciánska/ Agape [...] In templis fieri solita, sed damnata in Concilio Laodicen. et Trident. Kn 29. ▲ ostatnia biesiada: Dobry to záiste Bankiet gdzie są rozmowy litości pełne nad krewkością ludzką. Dlátego też biesiadowáł [Jezus] przy swoiey ostatniey biesiedzie y o miłości ku bliźniemu... BanHist 79. ▲ biesiada powinnych: Biesiádá powinnych/ Charistia. Kn 29. eine Gasterey unter Freunden/ Biesiádá Powinnych. ErnHand 330. ▲ biesiada skromna: Biesiádá skromna/ Phiditia [...] Prandium caninum. Prandium abstemium [...] Castigatae dapes [...] Castigatus victus. Kn 29. Biesiada skromna, rospustna. T III 46.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ zażyć biesiady (sz. zm.), zażywać biesiady, odprawować biesiady, stroić biesiady »biesiadować, ucztować; biesiadować, ucztować; biesiadować, ucztować; biesiadować, ucztować«: Choćbym też chciała wyniść miedzy was, sąsiadki, Biesiady trochę zażyć, póki człowiek gładki. SejmBiałBad 65. Jeżeli przyjacielskiej chciał [Dardańczyk] zażyć biesiady, Poszedł w pląsy z Heleną, a dzikie dryjady Jedne przed nim skakały, Drugie na multankach grały. ZimSRoks 29. Miasto - na to patrzając - rozmaicie wroży: Czyli rajca ow komuś dalekiej podroży Z małżonką swą pomaga, niedaleki czyli Na spacyer odjeżdża przy wesołej chwili Za miasto, gdzie pieszczone dziardyny i sady - Tam zażyć chcąc deboszu i miłej biesiady, Gdzie smakowite frukty, sadzone kwatery Z bukszpanu, z bluszczu - człeku doda[wa]ją cery. KorczWiz 100. Apollo biesiad, żartów Dyjannna zażywa. Wesoła myśl nie bywa nigdy zazdrośliwa... SzymSiel 75. Nákoniec y kto krotofile/ y biesiády/ y tego świátá zabaw záżywa/ áby w nich nie vtapiał sercá swoiego/ ále chwaląc Páná Bogá zá iego dáry/ ták tego vżywał/ iáko rzeczy ná vżywánie ludzkie stworzoney. StarKaz 641. Iakosz maiąc się dobrze y s konmi podroznemi przes całe trzy dni zazywałem dobrey biesiady z dobremi ludzmi y zacnemi damami. PoczOdlPam 86. [marg.] Po smierci ie[go] [Chrobrego] rok cały w załobie Męzowie y niewiasty Polskie chodziły biesiad zadnych nie zazywali. DrobOpow 135. W niem [lesie] się z odległych kráiow czárownice Schodzą/ z nocnemi swemi miłośniki: [...] Przy dźwięku nocney piekielney muzyki Swe odpráwuią przeklęte biesiády/ Y niepobożne tańce/ y obiády. TasKochGoff 331. Poprzestałem-ci powszedniej roboty, Alem się puścił na większe niecnoty: Wtenczas i tańce, i tłustsze obiady Odprawowałem, zbytki i biesiady, Jakby ten dzień był od roboty pusty Dlatego, abym miał czas do rozpusty. MorszAUtwKuk 222. Mowi ociec do syná w Komedyey v ktoregoś Poety. O synu/ ze złymi ludźmi niechcę ábyś się miał ná drodze potykáć: A my zniemi biesiády stroić, czty ná nie spráwowáć/ im vsługowáć/ y ich chłopom y szkápom się wyrządzać mamy? StarPopr 111.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● (war.) Bogátégo pokutá/ vbogiégo biésiádá. KnAd 34. Pokutá Bogátego Ubogiego Biesiáda. ErnHand 145. ● (war.) Zadna biesiádá nie może być bez błazná. RysProv XVIII,1. Biésiádá rzadka béz iakiégo błazná. KnAd 24. ● Gdzie gości gromádá/ niesmáczna biesiádá. KnAd 240.

◼ Przenośnie: ◼ Liturgia świętą támże w Cerkwi Ofiárowánia Pánny Przeczystey odpráwi [...] po biesiádzie tey/ poczyna Jásnie Przenawielebnieyszy Je[go] Mść Ociec METROPOLIT/ ták iák pierwey exorcisowáć Czártá przeklętego. KalCuda 299-300.

2. »rozmowa, dysputa, pogawędka«: Sławá [...] Z máłych roście początkow przy ludzkiey biesiádzie. KalCuda 2. Miły to będzie Pánu bánkiet/ gdy przy podánym miłosnym pokármie bliźniemu/ wprowadzáne będą BOgu miłe o wnętrzney y prawdziwey miłości przeciw temuż bliźniemu biesiády. BanHist 81.

Znaczenia niepewne:

1. a. 2: ... Stanisław Koniecpolsky Hetman Polski z wielą Panow Polskych w niewolą Poganską przyszedł, pomieszały się wszystkich concepty a zatym y dobre mysli y biesiady. OssJŻyw 45v. Jest też v Plutárchá osobliwa o tym rzecz Solonowá/ w Książkách/ ktore przezwał Biesiády siedmi Mędrcow. StarPopr 26.